Rzym – czas podbojów

Rzymskie legiony

RHohR1XLVkyYO1

Rysunek rzymskiego legionisty, wyposażonego w prostokątną tarczę, włócznię, krótki miecz. Nosi na sobie pancerz i hełm. Na nogach odziany jest w skórzane buty, owijające stopę i kostkę rzemieniami.

Rzymianie zasłynęli przede wszystkim jako wielcy zdobywcy. Przez stulecia podporządkowywali sobie ogromne terytoria, na których szybko rozciągali swoją władzę. W realizowaniu polityki podbojów kluczowe znaczenie miała doskonale zorganizowana armia.
Jej podstawową jednostką taktyczną
był legionLegionlegion. Za czasów republiki liczył
on 4200 pieszych i 300 konnych żołnierzy. Liczba legionów zmieniała się na przestrzeni wieków, dochodząc
do ok. 30 za czasów cesarstwa. Wojska rzymskie przechodziły reformy, związane z organizacją i taktyką walki. Jedną z ich charakterystycznych formacji był 'żółw' (łac. testudo). Polegał on na ściśnięciu się żołnierzy i osłonięciu zgrupowania przy pomocy tarcz - od boku, frontu i góry. Uniemożliwiało to przeciwnikowi skuteczne ostrzelanie legionu za pomocą strzał i pocisków z procy, a żołnierze rzymscy mogli w tej formacji względnie bezpiecznie przemieszczać się zarówno
na polu bitwy, jak i podczas oblężenia.

Wojny punickie

RofKr9yhyrU441

Rysunek okrętu rzymskiego z „krukiem”, który był rodzajem ruchomego pomostu zakończonego hakami. Fragment części dziobowej rzymskiej galery w kolorze szarym z poprzecznie narysowaną drabiną w kolorze czarnym. Wbijano je w pokład nieprzyjacielskiego statku, co powodowało sczepienie się obu okrętów i umożliwiało przejęcie wrogiego obiektu. Tego rodzaju machiny Rzymianie zastosowali podczas I wojny punickiej.

Po podboju Italii Rzymianie skierowali swoją uwagę na Sycylię. Spotkało się to z reakcją założonej przez Fenicjan i leżącej na północy Afryki Kartaginy, która na Sycylii miała swoje kolonie. Była także potęgą morską, która nie miała sobie równych w ówczesnym świecie. Rzymianom brakowało floty wojennej, dlatego szybko przystąpili do jej budowy, wykazując się przy tym wielką wynalazczością. Starcia między Rzymem a Kartaginą, w których stawką była dominacja na Morzu Śródziemnym, przeszły do historii jako wojny punickieWojny punickie (bella punica)wojny punickie. Nazwa ta pochodzi od słowa 'Punijczycy'. Rzymianie określali tym mianem Fenicjan zamieszkujących Kartaginę, czyli inaczej – Kartagińczyków. I wojna punicka (lata 264–241 p.n.e.) była wojną wielkich bitew morskich. W jej wyniku Rzymianie przyłączyli do swego państwa Sycylię. Pokonani Kartagińczycy musieli też zapłacić Rzymianom ogromną daninę nałożoną na pokonane państwo. Po kilku latach Rzymianie odebrali im także Sardynię i Korsykę. Kartagińczycy utracili kontrolę nad Morzem Śródziemnym i zrozumieli,
że jedyną szansą na skuteczne przeciwstawienie się Rzymowi będzie rozbudowa ich imperium na lądzie, na terenie Hiszpanii.

Wojna wybuchła na nowo, kiedy Hannibal, wielki wódz Kartaginy, zaatakował sprzymierzone z Rzymianami miasto Saguntum. Rozpoczęła się II wojna punicka (lata 218–201 p.n.e.). Hannibal opracował śmiały plan ataku na Italię, pozyskawszy do walki przeciw Rzymowi niedawno ujarzmione przez niego ludy. Morze kontrolowała flota rzymska, dlatego postanowił wyruszyć drogą lądową i wejść na Półwysep Apeniński
od strony północnej. Droga wiodła przez Hiszpanię i Galię, a następnie przez Alpy. Zaskoczenie Rzymian było tak duże, że Hannibal wygrał wiele walk, wśród których najsłynniejsza jest bitwa pod Kannami w 216 r. p.n.e. – największa klęska wojenna w historii Rzymu. Wodzowie armii rzymskiej postanowili unikać starcia z samym Hannibalem i zaatakować jego italskich sojuszników. Osłabiało to główne siły Kartagińczyków, którzy walczyli o przetrwanie na wrogim terytorium. W ten sposób coraz skuteczniej odcinali Hannibala od dostaw i wypierali go do południowej części Italii. Gdy obie strony były już bardzo wyczerpane wojną, Rzymianom udało się przejąć inicjatywę i rozpoczęli kontratak, wysyłając swoją armię do Afryki. Ostatecznie wojsko Hannibala zostało rozbite w 202 r. p.n.e. w bitwie pod Zamą. Kartagina oddała Rzymianom Hiszpanię i wyspy na Morzu Śródziemnym. Ponadto przekazała im swoją flotę, podporządkowała politykę zagraniczną Rzymowi oraz zobowiązała się do wieloletniej, ogromnej kontrybucjiKontrybucjakontrybucji. Po III wojnie punickiej (lata 149–146 p.n.e.) Kartagina została zrównana z ziemią.

Ciekawostka

RNzUOTS1PjnZm1

Obraz przedstawiający starszego mężczyznę, pochylonego nad stołem przy pracy. Prawą dłoń opiera na globusie, lewą podpiera się nad stołem, trzymając swoją brodę. Na stole leżą m.in.: klepsydra, cyrkiel i księgi

Grek Archimedes, jeden z największych filozofów i matematyków starożytności, zginął w czasie zdobycia Syrakuz przez Rzymian w okresie II wojny punickiej. Jego śmierć opisał grecki filozof i pisarz Plutarch.

Wtedy Archimedes miał uwagę zajętą jakimś rysunkiem i, pogrążony duszą i wzrokiem w rozmyślaniach,
nie zauważył ani wtargnięcia Rzymian, ani zdobycia miasta, gdy nagle stanął przed nim jakiś żołnierz i oznajmił mu, że wzywa go Marcellus [czyli zdobywca Syrakuz]. Archimedes odmówił pójścia za nim, dopóki nie doprowadzi zadania do końca i nie znajdzie dlań dowodu. Żołnierz wpadł w gniew i, wydobywszy miecz, zabił go.

Wedle innej wersji Archimedes, zajęty kreśleniem figur geometrycznych
na piasku, krzyknął do rzymskiego legionisty, zanim ten pozbawił go życia:
'Nie niszcz moich kół!'.

Legenda Hannibala

RqjgEYsJwq3bO

Popiersie mężczyzny z brodą, hełmem na głowie. Spogląda w swoją prawą stronę, ukazany z lewego profilu. Widoczne wyrzeźbione falujące pod hełmem włosy, wyrzeźbiono także okalające linię żuchwy i szczęki falujące włosy na brodzie. Popiersie ma naturalnych proporcji wyrzeźbiony nos, oczy, brwi i uszy. Oczy wyrzeźbiono z siatkówką. Na ramionach widoczny fragment rzeźbionej, falującej przez tors togi i guz zapinki na prawym obojczyku.

Hannibal do tej pory jest uważany za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli świata starożytnego. Polityk, dowódca wojskowy, a także filozof, który wpłynął na losy Kartaginy. Od najmłodszych lat był wprowadzony w wojenne arkana przez swojego ojca. Uczył się taktyki, dyscypliny i strategii. Ze względu na znajomość języków obcych jednał sobie oddziały złożone z przedstawicieli wielu nacji.

Polibiusz, grecki historyk, opisał go następująco:

Hannibala złamał dopiero dowódca rzymski Scypion, zwany Afrykańskim, który pokonał go w bitwie pod Zamą w 202 r. p.n.e. Wódz Kartagińczyków popełnił samobójstwo na wygnaniu w 189 r. p.n.e. zażywając truciznę, noszoną w pierścieniu  podarowanym przez ojca.

Legenda Hannibala była tak silna, iż Rzymianie ukuli powiedzenie: Hannibal ante portas! (łac. 'Hannibal u bram'), które stało się synonimem nadchodzącego zagrożenia.

Podbój Macedonii i Grecji. Prowincje zachodnie

Od czasu wojen punickich Rzym zaczął w III i II w. p.n.e. przyłączać zdobyte tereny jako prowincjeProwincjaprowincje. Oddawano je w zarząd byłym urzędnikom, zwykle byłym konsulom i pretorom.

Po pokonaniu Kartaginy rozpoczęła się ekspansja Rzymu we wschodniej części Morza Śródziemnego i podbój świata greckiego. Kolejna wojna z królestwem Macedonii zakończyła się wygraną przez Rzym w 168 r. p.n.e. bitwą pod Pydną. W jej  wyniku z Macedonii uczyniono cztery odrębne republiki rzymskie płacące Rzymowi trybut, czyli daninę składaną przez pokonaną stronę. Rzym stał się niekwestionowaną potęgą na greckim Wschodzie. W 146 r. p.n.e. Macedonia z Grecją zostały rzymskimi prowincjami. W 30 r. p.n.e. Rzym podbił Egipt. Tak zakończył się okres podbojów świata greckiego, które uczyniły z Morza Śródziemnego 'wewnętrzne' morze Rzymian. Określali je odtąd „mare nostrum”, co oznacza: 'nasze morze'.

Inny charakter miały rzymskie działania wojskowe na Zachodzie w II w. p.n.e. Rzymianie toczyli tutaj ciężkie i długotrwałe wojny, zwłaszcza w północnej Italii i Hiszpanii. Podbój Celtów i Ligurów zakończył się pod koniec II w. p.n.e. Rzymianie stworzyli w ten sposób podstawy przyszłej prowincji, zwanej Galią Przedalpejską.

Skutkiem II wojny punickiej była obecność wojsk rzymskich w Hiszpanii. Rzymianie stworzyli tam dwie prowincje, tzw. Hiszpanię Bliższą i Hiszpanię Dalszą. Był to region o wielkim strategicznym i gospodarczym znaczeniu ze względu na kopalnie metali.

R10K4zPmn1qZ4

Mapa zasięgu władzy Rzymu w II w. p.n.e. Kolorem brązowym zaznaczono: Półwysep Iberyjski, Galia Narbońska, Galia Cisalpejska, Iliria, Italia, Półwysep Bałkański, Azja Mniejsza, Kartagina.

RdfTnLh29u55E

Mapa przedstawiająca zakres władzy Rzymu w I w p.n.e. Kolorem brązowym zaznaczono: Półwysep Iberyjski, Trypolitania, Kartagina, Galia Narbońska, Galia Cisalpejska, Iliria, Półwysep Bałkański, Azja Mniejsza, Italia.

RnHYuTIiuJeFz

Mapa zakresu władzy Rzymu pod koniec I w. p.n.e. Kolorem brązowym zaznaczono następujące obszary: Galia, Półwysep Iberyjski, Numidia, Trypolitania, Cyrenajka, Grecja, Macedonia, Galia Cisalpejska, Iliria, Italia, Azja, Pont i Bitynia, Cylicja, Syria, Cypr, Królestwo Bosporańskie. Prowincje zależne: terytorium współczesnej Turcji, północnego Maroka, Judea, Egipt.

RBSnbOlZMO08i

Mapa cesarstwa rzymskiego w II w. n.e., zaznaczone kolorem brązowym, obejmujące zasięgiem swojego terytorium cały basen Morza Śródziemnego, południowe i zachodnie wybrzeże Morza Czarnego, na północy z Królestwem Bosporańskim, europejskie wybrzeże Oceanu Atlantyckiego i południowo-zachodnie wybrzeże Morza Północnego.

Powstanie Spartakusa

Wojny punickie spowodowały ogromne straty w gospodarce rolnej Italii, gdyż chłopi‑żołnierze na całe lata byli odrywani od uprawy ziemi, a same walki przynosiły wielkie zniszczenia. Aby zastąpić w pracy nieobecnych rolników, władze rzymskie sprowadzały do Italii setki tysięcy niewolników, których dostarczały kolejne podboje. W III i II w. p.n.e. wojska rzymskie wielokrotnie stawały przed koniecznością tłumienia buntów zniewolonej ludności. Największe powstanie wybuchło na początku I w. p.n.e. Wzięły w nim udział dziesiątki tysięcy uczestników, a na jego czele stanął Spartakus. Rzymianie ponieśli w starciach z powstańcami wiele klęsk. Dopiero wybitnemu wodzowi Krassusowi udało się dzięki koncentracji aż 8 legionów (czyli kilkudziesięciu tysięcy żołnierzy) pokonać armię Spartakusa. Przywódca powstania zginął na polu walki, a tysiące niewolników ukrzyżowano na drodze z Rzymu do Kapui.

Dotychczasowy porządek społeczny w Rzymie uległ zachwianiu. Do tej pory opierał się on na sojuszu arystokracji z ludem, utrzymywanym w celu prowadzenia podbojów, na których korzystała duża część obywateli. Tradycyjne stosunki między zamożną elitą a masami ubogich opierały się na osobistych relacjach pomiędzy patronemPatronpatronem a klientemKlientklientem. Członkowie stanu senatorskiego zapewniali ochronę i protekcję, a klienci – głosy na zgromadzeniach. Na skutek podbojów kontrasty społeczne się pogłębiały. Stało się tak, kiedy zyski z działań wojennych zaczęła zawłaszczać niewielka grupa ludzi, a masy ubogich znalazły się poza zasięgiem tradycyjnych sieci powiązań, pozostawione same sobie. Niezadowolone wyczekiwały nowych przywódców, którzy byli im w stanie obiecać poprawę sytuacji.

Podsumowanie

Polecenia

1. Wyjaśnij, jakie były przyczyny rzymskich podbojów.

2. Wymień w kolejności chronologicznej działania wojenne prowadzone przez Rzym.

3. Wytłumacz, jakie były przyczyny I wojny punickiej i krótko opisz jej przebieg.

4. Opisz przebieg II wojny punickiej.

5. Stwórz tabelę uwzględniającą skutki społeczne i polityczne podbojów.