Scenariusz lekcji: Armia Krajowa – „Przesłanie dla pokoleń”

Księga Armii Krajowej „Przesłanie dla pokoleń”

Autor: Polska Zbrojna Historia – Wojskowy Instytut Wydawniczy, oprac. dr Jacek Żurek, konsultacja: mgr Piotr Korczyński, dr Robert Sendek

1. Etap edukacyjny i klasa

III etap edukacyjny: liceum - klasa 4, historia i teraźniejszość - klasa 1

2. Przedmiot

Historia (ze szczególnym uwzględnieniem klas i szkół mundurowych), historia i teraźniejszość

3. Temat zajęć

Armia Krajowa – „Przesłanie dla pokoleń”

4. Czas trwania zajęć

2x45 minut

5. Uzasadnienie wybory tematu

Temat zajęć w sposób analityczny ma ukazać stałe i zmienne cechy państwowości w ciągu dziejów oraz ich znaczenie dla współczesnych pokoleń na przykładzie funkcjonowania Polskiego Państwa Podziemnego w okresie 1939–45. Temat jest zgodny z podstawa programową z historii i historii i teraźniejszość, dla III etapu edukacyjnego.

6. Cel ogólny

  • powtórzenie, zebranie, uporządkowanie i podsumowanie wiedzy o uwarunkowaniach, celach i formach konspiracji oraz walki zbrojnej Polaków pod okupacją niemiecką i radziecką podczas II wojny światowej – ze szczególnym uwzględnieniem roli Armii Krajowej i organizacji poprzedzających;

  • systematyzacja pojęć państwa, państwowości i organizacji państwowej w zmiennych warunkach historycznych oraz atrybutów warunkujących ich istnienie i funkcjonowanie;

  • pokazanie i uświadomienie istnienia więzi międzypokoleniowej pomiędzy członkami narodu.

7. Cele szczegółowe

Uczeń:

  • zna i rozumie znaczenie oraz potrafi umiejscowić na mapie i w czasie: pojęcia: rozbiory, powstania, okupacje, „tajemne państwo polskie”, „polskie państwo podziemne”, konspiracja, akcja zbrojna, wojna partyzancka, rząd emigracyjny, władze na wychodźstwie; wydarzenia: powstanie styczniowe, akcja „Burza”, powstanie warszawskie; osoby i ich działalność: Michał Tokarzewski‑Karaszewicz „Torwid”, Kazimierz Sosnkowski „Baca”, Stefan Rowecki „Grot”, Tadeusz Komorowski „Bór”, Leopold Okulicki „Niedźwiadek”, Władysław Raczkiewicz, Władysław Sikorski, Stanisław Mikołajczyk, Tomasz Arciszewski; instytucje Służba Zwycięstwu Polski, Związek Walki Zbrojnej, Armia Krajowa, Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj, Bataliony Chłopskie, Narodowa Organizacja Wojskowa, Narodowe Siły Zbrojne, Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Ludowe, Polska Partia Socjalistyczna, Stronnictwo Pracy, Delegatura Rządu na Kraj, Rada Jedności Narodowej; daty: 27 IX 1939, 4 XII 1939, 14 II 1942, 1 VIII 1944, 19 I 1945, 1 VII 1945;

  • potrafi czytać i rozumieć charakter dokumentów źródłowych;

  • posługuje się mapą historyczną;

  • analizuje treść artykułu/opracowania historycznego bądź innego materiału o charakterze edukacyjnym;

  • rozróżnia na podstawie materiału ikonograficznego bohaterów historii.

8. Metody i formy pracy

  • rozmowa nauczająca;

  • prezentacja multimedialna;

  • praca w grupach;

  • monodram;

  • dyskusja

9. Środki dydaktyczne

  • materiały edukacyjne i popularnonaukowe w postaci cyfrowej na temat Służby Zwycięstwu Polski – Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej i Polskiego Państwa Podziemnego przygotowane przez Wojskowy Instytut Wydawniczy w Warszawie w ramach projektu wydawniczego Ministerstwa Obrony Narodowej Księga „Przesłanie dla pokoleń” 1942–2022;

  • dowolny atlas historyczny dla szkoły podstawowej lub ponadpodstawowej uwzględniający okres od 1939 r.

10. Literatura przedmiotu

Tomasz Strzembosz, Rzeczpospolita podziemna, Warszawa 2000.

11. Przebieg zajęć

Aktywność 1

Nauczyciel krótko zaznajamia uczniów z tematem zapowiedzianych dwóch jednostek lekcyjnych, odwołując się do ich wiedzy nabytej na wcześniejszych etapach kształcenia na zajęciach z historii. W ramach wstępu nauczyciel przedstawia krótko w ujęciu problemowym zagadnienie armii i państwa podziemnego, z uwzględnieniem następujących kwestii:

  • geneza polityczna 1939–40: powstanie różnych ośrodków geograficznych, partyjnych i państwowych konspiracji – dwie okupacje, ośrodki emigracyjny i krajowy, rozproszenie oraz i zróżnicowanie polityczne oraz instytucjonalne inicjatyw;

  • akcja scaleniowa 1940–44: emigracja a kraj, partie polityczne a formacje wojskowe;

  • znaczenie symboliczne aktu powołania Armii Krajowej (1942);

  • zróżnicowanie organizacji terytorialnej: obszar przedwojennego państwa polskiego a obszar okupacji i ich stref wewnętrznych;

  • zróżnicowanie form walki konspiracyjnej i zbrojnej: akcja ograniczona a akcja partyzancka;

  • siły zbrojne w kraju a władze cywilne: dominacja i przenikanie;

  • cechy charakterystyczne „państwa podziemnego”, odróżniające je od państw suwerennych na własnym terytorium;

  • idea powstania powszechnego: koncepcja, przygotowania i wykonanie (akcja „Burza”, Powstanie Warszawskie) – samolikwidacja „państwa podziemnego” i nawiązanie do postaci związanej podczas służby w SZP – ZWZ – AK z terenem zamieszkania uczniów (gmina, powiat, województwo).

Aktywność 2

Nauczyciel przedstawia prezentację multimedialną materiały albumowe o charakterze biograficznym. Ponieważ Księga „Przesłanie dla pokoleń” posiada charakter terytorialny, nauczyciel do prezentacji multimedialnej wybiera z niej samodzielnie miejsca i postacie związane z daną miejscowością (gminą, powiatem, województwem), na terenie której znajduje się placówka szkolna.

  • Księga „Przesłanie dla pokoleń”: cyfrowy album okolicznościowy, zawierający osobiste przesłania dla współczesnych pokoleń Polaków od kombatantów
    - żołnierzy Armii Krajowej oraz innych polskich formacji zbrojnych okresu
    II wojny światowej – forma rękopiśmienna oraz audio, biogramy autorów, układ terytorialny wg województw, Przesłanie dla pokoleń 1942–2022, Warszawa 2022
    – Ministerstwo Obrony Narodowej, Dowództwo Komponentu Wojsk Obrony Cyberprzestrzeni, Urząd do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Centralna Biblioteka Wojskowa, Wojskowy Instytut Wydawniczy.

Aktywność 3

Przeprowadzenie krótkiego monodramu ukazującego w sposób symboliczny specyfikę działania władz państwa podziemnego. Wybrany uczeń ma za zadanie przedstawić w postaci krótkiej pantomimy (gesty, zachowania) ważną informację od władz państwa polskiego na emigracji dla władz państwa polskiego – informacja dla ogółu uczniów. Propozycja wiadomości (tylko do wiadomości ucznia):

  • „Baca do Bora. Wstrzymać natychmiast wykonanie akcji »Burza« na terenie stolicy”.

Nauczyciel notuje na tablicy interpretację przekazu dokonane przez uczniów, po czym następuje głosowanie. Podsumowanie nauczyciela, z uwzględnieniem treści wiadomości.

Aktywność 4

Nauczyciel wybiera spośród chętnych uczniów dwie grupy, do pięciu osób każda, i zadaje uczniom do przygotowania i obrony na forum klasy dwie przeciwstawne tezy.

  • Grupa 1: Polskie Państwo Podziemne posiadało istotne atrybuty suwerennej państwowości, spełniło więc swą rolę obrońcy niepodległości narodu polskiego podczas wojny.

  • Grupa 2: Polskie Państwo Podziemne nie posiadało istotnych atrybutów suwerennej państwowości, nie mogło więc spełnić swej roli obrońcy niepodległości narodu polskiego podczas wojny.

W czasie przygotowania (10 minut) pozostali uczniowie oglądają cichą prezentację nauczyciela w postaci dodatkowych, wybranych fragmentów Księgi „Przesłanie dla pokoleń”.

Aktywność 5

Prezentacja stanowisk przez wybranych uczniów (po 5 minut każda grupa).

Aktywność 6

  • Runda pytań: każda grupa zadaje jedno pytanie przeciwnikom, które ma charakter polemiczny wobec przedstawionej tezy (czas na odpowiedź 2 minuty).

  • Plebiscyt: głosowanie pozostałych uczniów, ogłoszenie wyników przez nauczyciela.

Aktywność 7

Nauczyciel ukazuje wybrany panel wystawy „Z miłości do Ojczyzny”, przedstawiając uczniom motywację bohatera w oparciu o treści z dwóch pierwszych paneli (miłość do narodu jako warunek miłość ojczyzny i wynikający z niej charakter przysięgi wojskowej), podkreślając jednocześnie możność zróżnicowania sądów, postaw i działań ludzkich w obliczu wydarzeń historycznych. Panel wybiera samodzielnie, kierując się jak wyżej położeniem placówki szkolnej:

  • „Z miłości do Ojczyzny”: wystawa edukacyjna przedstawiająca sylwetki kombatantów Armii Krajowej i współczesnych żołnierzy Wojska Polskiego, Z miłości do Ojczyzny, Warszawa 2022 – Wojskowy Instytut Wydawniczy;

  • Na koniec nauczyciel cytuje ostatnią strofę z wiersza Zbigniewa Kabata Armio Krajowa: „AK Broszura”: sylwetki wybranych dowódców SZP‑ZWZ‑AK – centrum (emigracja i kraj) oraz teren (okręgi), ...aż do ofiary życia mego. 14 lutego 1942, Warszawa 2022 – Wojskowy Instytut Wydawniczy, karta 32.

12. Poradnik: dodatkowe materiały dydaktyczne

Materiały dla nauczyciela z panelu edukacyjnego przygotowanego przez Wojskowy Instytut Wydawniczy.

Z panelu Księga „Przesłanie dla pokoleń” 1942–2022:

Z panelu własnego:

  • materiał edukacyjny – wydawnictwo biograficzne z sylwetkami dowódców głównych oraz terenowych (okręgi) Armii Krajowej: Aż do ofiary życia... 14 lutego. 80 rocznica powstania Armii Krajowej 1942–2022, Warszawa 2022 (PDF)
    – Wojskowy Instytut Wydawniczy.