Scenariusz lekcji: Powstanie Warszawskie – przebieg

Powstanie Warszawskie – przebieg

Autor: Biuro Nowych Technologii Instytutu Pamięci Narodowej
1. Etap edukacyjny i klasa

Szkoła podstawowa klasy IV‑VIII

2. Przedmiot

Historia

3. Temat zajęć

Powstanie Warszawskie – przebieg

4. Czas trwania zajęć:

45 minut

5. Uzasadnienie wyboru tematu

Realizacja podstawy programowej, prowadzenie wychowania patriotycznego.

6. Uzasadnienie zastosowania technologii:

Zwiększenie zaangażowania uczniów, praca na źródłach i rozwój zdolności zdobywania informacji,

7. Cel ogólny zajęć

I.4. Umieszczanie procesów, zjawisk i faktów historycznych w czasie oraz porządkowanie ich i ustalanie związków przyczynowo‑skutkowych.

II.3. Rozróżnianie w narracji historycznej warstwy informacyjnej, wyjaśniającej i oceniającej.

II.4. Objaśnianie związków przyczynowo‑skutkowych, analizowanie zjawisk i procesów historycznych.

8. Cele szczegółowe zajęć

XXXIV.4. Uczeń charakteryzuje polityczną i militarną działalność Polskiego Państwa Podziemnego, w tym formy oporu wobec okupantów,

XXXIV.5. Uczeń wyjaśnia przyczyny i opisuje skutki wybuchu Powstania Warszawskiego oraz ocenia postawę aliantów i Związku Sowieckiego wobec powstania.

9. Metody i formy pracy

  • metoda poszukująca,

  • analiza materiałów źródłowych,

  • dyskusja.

10. Środki dydaktyczne
11. Wymagania w zakresie technologii:

Komputer z dostępem do internetu i rzutnik.

12. Przebieg zajęć
Aktywność 1

  • Czas trwania: 5 min

Wstęp – przypomnienie najważniejszych zagadnień z poprzedniej lekcji.

Aktywność 2

  • Czas trwania: 15 min

Pytamy uczniów: Jakie emocje i wrażenia wzbudziła w uczniach rozgrywka w „Warsaw Rising”? Zapraszamy do dyskusji o rozgrywce. Nauczyciel może zadać pytania pomocnicze, np.:

  • Co w interaktywnym odzwierciedleniu powstania zaskoczyło Was najbardziej?

  • Czego nowego dowiedzieliście się o powstaniu podczas rozgrywki?

  • Co z gry zapadło Wam w pamięci najbardziej?

  • Jak myślicie, pod jakim względem wirtualna kreacja odbiega od realiów powstania?

Prowadząc dyskusję nauczyciel dba, by wybrzmiały następujące kwestie:

  • liczba walczących po obu stronach była podobna, ale istniała między nimi ogromna dysproporcja w ilości i jakości uzbrojenia,

  • dowództwo Armii Krajowej przewidywało, że powstanie potrwa kilka dni.

  • w razie niepowodzenia ofensywy przewidywano, że powstańcy będą w stanie bronić się przez około 14 dni. Początkowe sukcesy powstańców nie były możliwe do utrzymania bez wsparcia,

  • jednym z kluczowych wyzwań był fakt, że obszary zajęte przez Powstańców nie łączyły się i były wzajemnie odseparowane, a przemieszczanie się jednostek pomiędzy dzielnicami miasta było niezwykle trudne i niebezpieczne,

  • przedłużające się walki skutkowały głodem i kryzysem sanitarnym, wyzwaniem samym w sobie było przetrwanie w coraz bardziej zniszczonym mieście;

  • zrzuty zaopatrzenia były trudne i mało precyzyjne, wiele z nich wpadało w ręce Niemców,

  • wbrew utrwalonym w kulturze wizjom, dzieci rzadko uczestniczyły w powstaniu, a pojedyncze wyjątki pełniły służbę pomocniczą. Dzieci nie walczyły.

Aktywność 3

  • Czas trwania: 10 min

Pytamy uczniów: Dlaczego Armia Czerwona nie wsparła Powstańców?

Jak padło na poprzedniej lekcji – zaangażowanie wojsk sowieckich było jedną z głównych nadziei dowództwa Armii Krajowej. Pytamy, jakie mogły stać za tym przyczyny? Nauczyciel zbiera hipotezy uczniów. Następnie uczniowie otrzymują teksty do porównania narracji historycznych. Połowa uczniów otrzymuje tekst 1. druga połowa tekst 2.

Po zapoznaniu się z ich treścią oceniają swoje hipotezy.

Tekst 1.

Operacja Bagration, czyli ofensywa Armii Czerwonej na froncie wschodnim wiosną 1944 roku, była jedną z największych klęsk III Rzeszy w całej wojnie. Armia Czerwona w ciągu 2 miesięcy odzyskała kontrolę nad niemal całym terenem utraconym w czasie operacji Barabossa. W tym czasie Sowieci przesuwali granicę frontu o średnio 20 km dziennie – co było bardzo wysokim tempem, niemożliwym do utrzymania przez dłuższy czas. O ile człowiek może iść naprzód wycieńczony, o tyle sprzęt pancerny nie będzie jechał bez paliwa bez względu na chęci i determinację jego załogi. Ofensywa musiała zwolnić, by umożliwić dociągnięcie do linii frontu ciągów logistycznych, transportu zaopatrzenia i uzupełnienie dotychczasowych strat. Do tego od 25 lipca na przedpolu Warszawy rozegrała się największa bitwa pancerna tej kampanii zbrojnej. 2 Armia Pancerna odniosła w niej poważne straty i została skutecznie zatrzymana przez niemiecką obronę. Pomimo chęci pomocy Warszawie Armia Czerwona nie mogła podejmować ryzyka i w dużym osłabieniu rzucać nadwyrężonych sił do desantu na lewy brzeg Wisły. Decyzja o wybuchu powstania została podjęta przedwcześnie, bez konsultacji z władzami radzieckimi – gdy pełna pomoc ze strony sowieckiej nie była możliwa. W miarę możliwości ZSRS podejmował próby wspierania powstańców
m.in. przez zrzuty zaopatrzenia i wsparcie lotnicze.

Tekst 2

1 sierpnia 1944 premier Rządu RP na Uchodźctwie, Mikołajczyk, przebywał w Moskwie na rozmowach dyplomatycznych. Gdy powstańcy, 2 sierpnia, przekazali radiowo informacje o wybuchu powstania, informacja trafiła do Stalina, ale została przez niego zanegowana. Kolejnego dnia Mikołajczyk spotkał się ze Stalinem osobiście i poprosił go o wsparcie dla Warszawy. Stosunek Stalina do powstania był jednoznacznie negatywny, co wiązało się z rozpoznaniem intencji władz polskich – chęci uniemożliwienia sowietyzacji Polski i wzmocnienia pozycji Rządu na Uchodźctwie i jego Delegatury na Kraj względem prosowieckiego PKWN.
4 sierpnia Stalina wzywał też do udzielenia pomocy Churchill, deklarujący wsparcie lotnictwa brytyjskiego. 5 sierpnia Stalin odmówił, argumentując, że skala powstania jest znacznie mniejsza niż w rzeczywistości i nie warto udzielać wsparcia nieznaczącym walkom na małą skalę. Władze radzieckie oczekiwały, że powstanie w Warszawie szybko upadnie, a Niemcy własnymi siłami usuną przeszkodę do sowietyzacji Polski
w postaci Armii Krajowej i Polskiego Państwa Podziemnego.

Jeszcze w drugiej połowie sierpnia Związek Sowiecki nie tylko nie pomagał, ale i utrudniał pomoc innym państwom sojuszniczym. Ambasador USA prosił o zgodę na korzystanie przez amerykańskie samoloty zrzucające zaopatrzenie Warszawie z lotnisk na terenach zajętych przez Rosjan. Mołotow, szef sowieckiej dyplomacji, odpowiedział iż Rząd radziecki nie tylko na to się nie zgadza, ale dodatkowo uprzedza, że nawet uszkodzone samoloty alianckie dokonujące lotów nad Warszawą nie będą mogły lądować na radzieckich lotniskach. Pod presją aliantów Związek Sowiecki zaczął udzielać wsparcia Warszawie, gdy dowództwo Armii Krajowej toczyło już z Niemcami rozmowy kapitulacyjne. Spóźniona pomoc była symboliczna i miała na celu oddalenie zarzutów o niewywiązanie się z zobowiązań sojuszniczych.

Aktywność 4

  • Czas trwania: 10 min

Pytamy uczniów: Skąd tak odmienne oceny zaangażowania ZSRS w nieudzielenie pomocy powstańczej Warszawie? Któremu z tych tekstów powinniśmy zaufać w większym stopniu?

Tekst 1. Odzwierciedla narrację historyczną promowaną w ZSRS i PRL po wojnie,
aby usprawiedliwić brak sowieckiej pomocy.

Tekst 2. Przedstawia więcej szczegółowych faktów i opiera się m.in. na notach dyplomatycznych odtajnionych wiele lat po wojnie. Przez wiele lat prawda historyczna o celowej decyzji politycznej Stalina była ukrywana.

Trudno z perspektywy czasu rzetelnie ocenić, czy podjęcie decyzji o powstaniu w oparciu o nadzieję na sowiecką pomoc było uzasadnione i czy wówczas władze Armii Krajowej mogły przewidzieć cynizm Stalina – jest to do dziś przedmiotem sporu historyków.

Aktywność 5

  • Czas trwania: 5 min

Podczas kolejnej lekcji przyjrzymy się skutkom Powstania Warszawskiego. Jeśli sam przebieg powstania kogoś bardziej zainteresował, to prócz gry w „Warsaw Rising”, którego bohaterowie to postaci fikcyjne, stworzone na potrzeby gry, warto poczytać relacje w Archiwum Historii Mówionej MPW – uczniowie poznali to źródło na poprzedniej lekcji. Poznanie prawdziwych losów walczących z pewnością będzie ciekawe i wartościowe.

13. Sposób ewaluacji zajęć

Obserwacja zaangażowania uczniów.

14. Wskazówki dla innych nauczycieli korzystających z tego scenariusza

Zależnie od dostępnych zasobów scenariusz można przeprowadzić przygotowując teksty źródłowe w formie wydrukowanej.

15. Scenariusz dotyczy Zintegrowanej Platformy Edukacyjnej

Tak

16. Forma prowadzenia zajęć

Stacjonarna