Scenariusz lekcji: Powstanie Warszawskie – skutki i konsekwencje

Powstanie Warszawskie – skutki i konsekwencje

Autor: Biuro Nowych Technologii Instytutu Pamięci Narodowej
1. Etap edukacyjny i klasa

Szkoła podstawowa klasy IV‑VIII

2. Przedmiot

Historia

3. Temat zajęć

Powstanie Warszawskie - skutki i konsekwencje

4. Czas trwania zajęć

45 minut

5. Uzasadnienie wyboru tematu

Realizacja podstawy programowej, prowadzenie wychowania patriotycznego.

6. Uzasadnienie zastosowania technologii

Zwiększenie zaangażowania uczniów, praca na źródłach i rozwój zdolności zdobywania informacji.

7. Cel ogólny zajęć

I.4. Umieszczanie procesów, zjawisk i faktów historycznych w czasie oraz porządkowanie ich i ustalanie związków przyczynowo‑skutkowych.

II.3. Rozróżnianie w narracji historycznej warstwy informacyjnej, wyjaśniającej i oceniającej.

II.4. Objaśnianie związków przyczynowo‑skutkowych, analizowanie zjawisk
i procesów historycznych.

8. Cele szczegółowe zajęć

XXXIV.4. Uczeń charakteryzuje polityczną i militarną działalność Polskiego Państwa Podziemnego, w tym formy oporu wobec okupantów,

XXXIV.5. Uczeń wyjaśnia przyczyny i opisuje skutki wybuchu Powstania Warszawskiego oraz ocenia postawę aliantów i Związku Sowieckiego wobec powstania.

9. Metody i formy pracy

  • metoda poszukująca,

  • analiza materiałów źródłowych,

  • dyskusja.

10. Środki dydaktyczne
11. Wymagania w zakresie technologii

Komputer z dostępem do internetu i rzutnik.

12. Przebieg zajęć
Aktywność 1

  • Czas trwania: 5 min

Przypomnienie zagadnień omówionych na poprzedniej lekcji:

  • po pierwszych sukcesach w dniach 2‑4 sierpnia powstańcy przeszli do obrony,

  • pozbawieni wsparcia sowietów powstańcy musieli ulec lepiej uzbrojonym i wyposażonym siłom niemieckim,

  • 2 października dowództwo powstania podpisało akt kapitulacji.

Aktywność 2

  • Czas trwania: 5 min

Wprowadzenie nauczyciela: Po podpisaniu kapitulacji dokonano ewakuacji mieszkańców Warszawy. Jednym z warunków kapitulacji było uznanie walczących za żołnierzy i potraktowanie jako jeńców wojennych. Po ewakuacji miasta rozpoczął się proces konsekwentnego i planowego niszczenia resztek Warszawy – budynki były wysadzane i palone zgodnie z osobistym poleceniem Hitlera. Warszawa miała być wymazana z mapy i wyburzona do fundamentów.

Nauczyciel przedstawia konkretne liczby

  • co piąty powstaniec ginie podczas powstania – ok. 10 tys. żołnierzy,

  • ginie 150‑200 tys. cywilów – mieszkańców miasta,

  • ponad 600 tys. mieszkańców miasta jest przymusem wysiedlonych, w tym ok. 150 tys. Trafia do obozów pracy lub obozów koncentracyjnych.

Aktywność 3

  • Czas trwania: 5 min

Nauczyciel wyświetla na ekranie serwis Korzenie Miasta.

Serwis ten zawiera dane z kilku nałożonych na siebie map lotniczych – użytkownik wybiera spośród nich prawą i lewą mapę. Przesuwając pionową linię może porównywać miasto z różnych momentów, np.:

  • 27 lipca – zdjęcia sprzed wybuchu powstania (widać dachy budynków, widoczny Pałac Saski, nigdzie nie ma dziur po bombach).

  • 12 sierpnia i 5 września – miasto płonie, trudno zorientować się w zdjęciach przez kłęby dymu.

  • 4 listopada – widać, że większość budynków jest spalona i nie ma dachów, stoją same ruiny murów. Na miejskich placach widać leje po bombach, Pałacu Saskiego nie ma, widać też inne kwartały ulic, gdzie nie ma nawet ruin.

Warto zwrócić uwagę uczniów, że już przed powstaniem kawałek miasta był pusty i doszczętnie wyburzony – to teren, na którym znajdowało się getto.

Zależnie od dostępności urządzeń – uczniowie mogą samodzielnie porównać przedstawione mapy.

Aktywność 4

  • Czas trwania: 20 min

Praca grupowa – uczniowie dzielą się na 4 grupy. Na podstawie podanych we wstępie informacji każda z nich dokonuje syntezy i opisuje skutki powstania:

  • Grupa 1: społeczne (rozbicie rodzin, bezprecedensowa migracja w obrębie kraju, każdy stracił kogoś bliskiego, wyniszczenie polskiej inteligencji, rozpoczęcie prześladowań działaczy AK).

  • Grupa 2 : militarne (powstanie zakończyło się porażką, rozbita Armia Krajowa straciła jakąkolwiek zdolność bojową).

  • Grupa 3: polityczne (rozbicie AK wyeliminowało przeszkodę do sowietyzacji Polski, zajęcie ruin przez Armię Czerwoną - to „wyzwolenie Warszawy” dało podwaliny pod narracje o kluczowej roli ZSRS w pokonaniu Niemców, polityczna decyzja Stalina o odbudowie Warszawy legitymizowała w oczach wielu Polaków przejęcie władzy przez komunistów).

  • Grupa 4: ekonomiczne (zniszczenia materialne Warszawy wyceniono w 2004 roku na ponad 18 mld złotych, biorąc pod uwagę wartość złotego z 1939 roku. Dziś to kwota warta ponad 65 mld zł. Ogromne koszty to też osłabiająca gospodarkę śmierć lub niezdolność do pracy wielu ludzi i koszty związane z opieką i leczeniem inwalidów wojennych).

Na pracę grupy mają 10 minut, po nich prezentują swoje wnioski. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje lub uzupełnia głosy uczniów. W dyskusji powinny paść, jako najważniejsze, skutki opisane powyżej w nawiasach.

Aktywność 5

  • Czas trwania: 10 min

Pytamy uczniów: Czy było warto? Czy decyzja o wybuchu powstania była słuszna? Nauczyciel zachęca uczniów do wyrażenia i uargumentowania własnych opinii. Nauczyciel podsumowując zwraca uwagę, by wystrzegać się myślenia ahistorycznego. Mamy przewagę nad dowódcami powstania, bo wiemy jak potoczyła się historia (wiemy jakie rozmowy toczono dzień po dniu w Londynie i Moskwie, mamy dostęp
do wtedy tajnych dokumentów). Natomiast próba rzetelnej oceny decyzji dowództwa (niezwykle trudna), nie powinna wpływać na docenienie bohaterstwa walczących o wolność.

13. Sposób ewaluacji zajęć

Obserwacja zaangażowania uczniów.

14. Wskazówki dla innych nauczycieli korzystających z tego scenariusza

Zależnie od dostępnych zasobów scenariusz można przeprowadzić przygotowując teksty źródłowe w formie wydrukowanej.

16. Scenariusz dotyczy Zintegrowanej Platformy Edukacyjnej

Tak

17. Forma prowadzenia zajęć

Stacjonarna