Scenariusz lekcji: Powstanie Warszawskie

Scenariusz lekcji historii dla klas IV‑VIII szkoły podstawowej przygotowany przez Biuro Nowych Technologii IPN wykorzystujący rozgrywkę w grę komputerową „Warsaw Rising – Miasto bohaterów”.

Powstanie Warszawskie

Autor: Biuro Nowych Technologii Instytutu Pamięci Narodowej
1. Etap edukacyjny i klasa

Szkoła podstawowa klasy IV‑VIII

2. Przedmiot

Historia

3. Temat zajęć

Powstanie Warszawskie

4. Czas trwania zajęć

45 minut

5. Uzasadnienie wyboru tematu

Realizacja podstawy programowej, prowadzenie wychowania patriotycznego.

6. Uzasadnienie zastosowania technologii:

Zwiększenie zaangażowania uczniów, praca na źródłach i rozwój zdolności zdobywania informacji.

7. Cel ogólny zajęć

I.4. Umieszczanie procesów, zjawisk i faktów historycznych w czasie oraz porządkowanie ich i ustalanie związków przyczynowo‑skutkowych.

II.3. Rozróżnianie w narracji historycznej warstwy informacyjnej, wyjaśniającej i oceniającej.

II.4. Objaśnianie związków przyczynowo‑skutkowych, analizowanie zjawisk i procesów historycznych.

8. Cele szczegółowe zajęć

XXXIV.4. charakteryzuje polityczną i militarną działalność polskiego państwa podziemnego, w tym formy oporu wobec okupantów,

XXXIV.5. wyjaśnia przyczyny i opisuje skutki wybuchu powstania warszawskiego oraz ocenia postawę aliantów i Związku Sowieckiego wobec powstania.

9. Metody i formy pracy

  • metoda poszukująca,

  • analiza materiałów źródłowych,

  • dyskusja.

10. Środki dydaktyczne
11. Wymagania w zakresie technologii

Komputer z dostępem do internetu i rzutnik.

12. Przebieg zajęć
Aktywność 1

  • Czas trwania: 5 min

Rozpoczynamy od pytania do uczniów: Kto z uczniów słyszał o Powstaniu Warszawskim i chciałby podzielić się swoją wiedzą? Nauczyciel uzupełnia odpowiedzi, żeby na etapie wprowadzenia padły podstawowe informacje:

  • Niemcy już wyraźnie przegrywali wojnę w Warszawie, kiedy wybuchło powstanie 1.08.1944 roku,

  • powstanie upadło po 63 dniach walki i nie osiągnęło swojego celu.

Na tych zajęciach postaramy się dowiedzieć więcej na ten temat i zastanowić się,
co doprowadziło do przegranej powstania.

Aktywność 2

  • Czas trwania: 10 min

Pytamy uczniów: Kto walczył w Powstaniu? Żołnierze Armii Krajowej i wspierający ich cywile. Powstańców było podobnie tylu, ilu niemieckich żołnierzy, ale byli znacznie gorzej wyposażeni i uzbrojeni. Dzieci nie walczyły – nieliczne uczestniczące w powstaniu zajmowały się zadaniami pomocniczymi np. przenosiły meldunki. Powstańcy często byli młodzi, ale na tyle dojrzali, by móc świadomie podjąć decyzję, czy chcą walczyć.

Postaci w grze „Warsaw Rising” są wymyślone, choć mogłyby być przykładowymi sylwetkami powstańców. Zadaniem uczniów jest zapoznać się w grupach z sylwetkami prawdziwych uczestników powstania, którzy przeżyli i podzielili się swoimi wspomnieniami z Archiwum Historii Mówionej.

Osoby: Witold Bartnicki „Wiktor”, Juliusz Kulesza „Julek”, Maria Turowska „Myszka”.

Uczniowie szukają odpowiedzi na pytania:

  1. Czym podczas powstania zajmowały się te osoby?

  2. Czy należały wcześniej do konspiracji?

  3. O jakich ważnych wydarzeniach z okresu powstania opowiadają?

Aktywność 3

  • Czas trwania: 5 min

Po lekturze opisów uczniowie przedstawiają swoje odpowiedzi na zadane pytania. Jeśli któraś z kwestii zostanie pominięta, nauczyciel przedstawia najistotniejsze wątki:

  • W powstaniu walczyły oddziały szkolące się potajemnie do walki przez całą wojnę, takie jak Bataliony Zośka czy Parasol. Dołączali się do walki też mniej przygotowani, ale chętni mieszkańcy Warszawy.

  • W początkowym okresie walk powstańcy odnosili wiele sukcesów – zdobycie Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych, budynku Prudential – najwyższego wieżowca Warszawy, czy zdobycie i wyzwolenie obozu koncentracyjnego KL Warschau [czyt.: warszał] nazywanego „Gęsiówką”.

  • Po kilku dniach powstańcy przeszli do obrony.

Aktywność 4

  • Czas trwania: 10 min

Utrzymanie sukcesów przez długi czas nie było możliwe. Na co liczyli dowódcy powstania? Czy myśleli, że odważnym, ale kiepsko przygotowanym powstańcom uda się trwale pokonać Niemców i zdobyć całą Warszawę?

Zajrzyjmy do kartki z kalendarium Muzeum Historii Polski. Uczniowie zapoznają się z tekstem i samodzielnie odpowiadają na pytania: Dlaczego dowódcy podjęli decyzję o rozpoczęciu powstania? Na co liczyli?

Powstanie miało trwać kilka dni, ewentualnie bronić się przez około 14 dni do czasu przekroczenia Wisły przez Armię Czerwoną, która miała przyjść z pomocą.

Sowieci jednak nie pomogli powstańcom i czekali na prawym brzegu Wisły na upadek powstania, które, gdyby zostało wygrane, utrudniłoby komunistom przejęcie władzy w Polsce.

Aktywność 5

  • Czas trwania: 10 min

Nauczyciel wyświetla na ekranie serwis Korzenie Miasta. Serwis zawiera dane z kilku nałożonych na siebie map lotniczych – użytkownik wybiera spośród nich prawą i lewą mapę. Przesuwając pionową linię może porównywać miasto z różnych okresów:

  • 27 lipca – zdjęcia sprzed wybuchu powstania (widać dachy budynków, widoczny Pałac Saski, nigdzie nie ma dziur po bombach).

  • 12 sierpnia i 5 września – miasto płonie, trudno zorientować się w zdjęciach przez kłęby dymu.

  • 4 listopada – widać, że większość budynków jest spalona i nie ma dachów, stoją same ruiny murów. Na miejskich placach widać leje po bombach, Pałacu Saskiego nie ma, są też inne kwartały ulic gdzie nie ma nawet ruin.

Warto zwrócić uwagę uczniów, że już przed powstaniem kawałek miasta był pusty i doszczętnie wyburzony – to teren, na którym znajdowało się getto. Zależnie od dostępności urządzeń – uczniowie mogą samodzielnie porównać przedstawione mapy.

Aktywność 6

  • Czas trwania: 5 min

Powstanie zakończyło się ogromnymi stratami i zniszczeniem prawie całej Warszawy, było ogromną tragedią – zginął co piąty mieszkaniec miasta. Trudno ocenić, czy brak pomocy ze strony Sowietów można było przewidzieć. Bez względu na to, czy uznamy, że decyzja o wybuchu powstania była słuszna, powinniśmy pamiętać o bohaterstwie i odwadze tysięcy mieszkańców Warszawy, którzy walczyli o wolność.

13. Sposób ewaluacji zajęć

Obserwacja zaangażowania uczniów.

14. Wskazówki dla innych nauczycieli korzystających z tego scenariusza

Zależnie od dostępnych zasobów scenariusz można przeprowadzić przygotowując teksty źródłowe w formie wydrukowanej.

15. Scenariusz dotyczy Zintegrowanej Platformy Edukacyjnej

Tak

16. Forma prowadzenia zajęć

Stacjonarna