Wojna polsko‑bolszewicka

Autor: Biuro Nowych Technologii Instytutu Pamięci Narodowej

1. Etap edukacyjny i klasa

Uczestnicy: II etap edukacyjny - uczniowie powyżej 14 r.ż.; uczniowie liceum lub technikum.

2. Przedmiot

Język polski

3. Temat zajęć

Ściśle tajne – przypomnienie cech gatunkowych noweli na przykładzie tekstu Edgara Allana Poego „Złoty żuk”

4. Czas trwania zajęć

45 minut

5. Uzasadnienie wyboru tematu

Temat łączy tradycyjną pracę z tekstem literackim z zastosowaniem nowych technologii. „Gra Szyfrów”, czyli projekt gamingowy przygotowany jako gra FPP (firsth person perspektive), może być doskonałym wstępem rozbudzającym zainteresowanie tematem, który uatrakcyjni tradycyjne zajęcia dotyczące noweli i jej cech gatunkowych. Cechy noweli omawiane są na podstawie tekstu „Złoty żuk” Poego,[czyt.: połego] który był inspiracją dla polskiego kryptologa podczas wojny polsko‑bolszewickiej. Lekcja umożliwia tworzenie połączeń pomiędzy wiadomościami z różnych dziedzin nauki, dzięki czemu uczniowie lepiej rozumieją omawiane zagadnienia. Zajęcia realizują zagadnienia z podstawy programowej dla czteroletniego liceum ogólnokształcącego i pięcioletniego technikum w zakresie podstawowym i rozszerzonym opisane poniżej.

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

Zakres rozszerzony

Literatura uzupełniająca:

6) wybrane utwory epickie okresu romantyzmu: Józef Ignacy Kraszewski, Stara baśń, Victor Hugo [czyt.: igo], Nędznicy, Edgar Allan Poe wybrane opowiadanie, Henryk Rzewuski, Pamiątki Soplicy (fragmenty).

6. Uzasadnienie zastosowania technologii

„Gra Szyfrów”, czyli projekt gamingowy przygotowany jako gra FPP (firsth person perspektive) i dotyczy wojny polsko‑bolszewickiej. Może być doskonałym wstępem rozbudzającym zainteresowanie tematem noweli, a także uatrakcyjni tradycyjne zajęcia dotyczące noweli i jej cech gatunkowych. Cechy noweli omawiane są na podstawie tekstu „Złoty żuk” Poego, który był inspiracją dla polskiego kryptologa podczas wojny polsko‑bolszewickiej.

7. Cel ogólny zajęć

Uczeń rozpoznaje cechy noweli, opisuje kształt artystyczny dzieła i interpretuje utwór Edgara Allana Poego „Złoty żuk”.

8. Cele szczegółowe zajęć

Uczeń:

• zna nowelę Edgara Allana Poego „Złoty żuk”,

• określa cechy gatunkowe noweli w życiu Jana Kowalewskiego,

• rozumie inspirującą rolę noweli w życiu Jana Kowalewskiego,

• definiuje pojęcie kryptologii,

• rozpoznaje motywy kryptologii w literaturze.

9. Metody i formy pracy

• gra dydaktyczna,

• dyskusja,

• analiza tekstu literackiego i użytkowego.

10. Środki dydaktyczne

• „Gra Szyfrów” - to projekt gamingowy IPN, przybliżający dzieje wojny polsko‑bolszewickiej, dostępny bezpłatnie na platformie Steam [czyt.: stim] który działa na goglach VR [czyt.: wijar] PC [czyt.: pisi] z systemem Windows oraz urządzeniach mobilnych, obsługiwanych przez iOS [czyt.: ajos] i Android. Został przygotowany jako gra FPP (first person perspective) składająca się z trzech misji. Opisują one przebieg wojny polsko‑bolszewickiej oraz wpływ polskiej kryptologii na jej zwycięski finał. Każdy z nas może złamać bolszewickie szyfry i zniszczyć sowiecki pociąg pancerny. Osoby grające wcielają się w autentyczne postacie żołnierzy wojny polsko‑bolszewickiej z 1920 roku, uruchamiają skomplikowane urządzenia komunikacyjne sprzed 100 lat i ratują Europę przed komunistycznym zniewoleniem. Tu do pobrania ze strony IPN.

• nowela „Złoty żuk”  Edgara Allana Poego do pobrania na portalu Wolne Lektury,

• biogram Edgara Allana Poego – załącznik nr 1,

• ewentualnie można użyć platformy internetowego Tłumacza Kodu Morse'a do zaszyfrowania.

12. Przebieg zajęć

Aktywność 1

• Czas trwania: 13 minut

• Opis aktywności

Uczniowie mieli za zadanie domowe zagrać w „Grę Szyfrów” oraz zapoznać się z treścią noweli Edgara Allana Poego pt. „Złoty żuk”. Rozmawiamy na temat gry, jej edukacyjnych walorów, opinii uczniów na temat tej gry edukacyjnej. Warto podkreślić wpływ kryptologów na pokonanie nawałnicy bolszewickiej. Pytamy, czy uczniowie zauważyli związek pomiędzy „Grą szyfrów” a nowelą „Złoty żuk”. Jeśli uczniowie nie zauważyli dotąd związku, przekazujemy informację, że Jan Kowalewski, który złamał szyfr sowiecki i przetłumaczył podczas wojny polsko‑bolszewickiej wiele depesz sowieckich, co przyczyniło się do zwycięstwa Polaków swój pierwszy sukces osiągnął dzięki zastosowaniu wiedzy z noweli Edgara Allana Poego pt. „Złoty żuk”. Kowalewski zastosował tę samą metodę rozszyfrowywania, którą jeden z bohaterów książki „Złoty żuk” zastosował, aby odnaleźć skarb piratów. Jeśli czas i możliwości techniczne pozwolą, można zagrać z uczniami w grę w klasie – najlepiej krótki fragment gry dostępny online, w którym pokazano, jak za pomocą zwykłego grzebienia Jan Kowalewski rozszyfrowywał wiadomości. Tu do pobrania ze strony IPN.

Można również rozpocząć zajęcia od rozszyfrowania jakiejś zagadki, np. zaszyfrować wiadomość do uczniów alfabetem Morse’a. Można użyć platformy, która jest dostępna pod adresem internetowego Tłumacza Kodu Morse'a. Można wskazać także inne osoby owładnięte ideą zaczerpniętą z książek, np. Henryka Schliemanna,
[czyt.: szlimana] który na podstawie „Iliady” odnalazł ruiny starożytnej Troi. Temat ten pojawia się także w konspekcie zajęć na godzinę wychowawczą – „Gra Szyfrów”
- zaszyfrowane wiadomości - nowela „Złoty żuk”.

Aktywność 2

• Czas trwania: 5 minut

• Opis aktywności

Wyjaśniamy pojęcie kryptologii oraz szukamy innych książek, w których obecny jest motyw kryptologii. Można podjąć temat popularności tego motywu w powieściach detektywistycznych, ale także popularność Escape Roomów.

Aktywność 3

• Czas trwania: 5 minut

• Opis aktywności

Uczniowie zapoznają się z biogramem Edgara Alana Poego i na podstawie dostępnych źródeł tworzą w zeszytach notkę biograficzną (załącznik nr 1).

Aktywność 4

• Czas trwania: 20 minut

• Opis aktywności

Rozmawiamy na temat sposobów kreowania świata przedstawionego w noweli (fabuły, bohaterów, akcji, motywów), a także sposobu prowadzenia narracji. Pytamy uczniów
o ich interpretacje i opinie. Czy uczniowie dostrzegają jakieś elementy symboliczne w tekście? Jakie cechy gatunkowe noweli widoczne są w „Złotym żuku”? Podkreślamy rolę punktu kulminacyjnego i szukamy wydarzenia, które mogłoby nim być. Należy zauważyć, że czytelnik bardzo późno dowiaduje się, w jaki sposób rozwikłano zagadkę, a gdy już to następuje – nowela bardzo szybko zmierza ku końcowi, co jest jedną z najważniejszych cech różnicujących nowelę. Wnioski uczniowie zapisują w zeszycie w formie notatki będącej jednocześnie podsumowaniem lekcji.

Aktywność 5

• Czas trwania: 2 minuty

• Opis aktywności

Podsumowanie lekcji. Uczniowie wymieniają jedną myśl, która zostanie z nimi po tych zajęciach.

13. Sposób ewaluacji zajęć

Dowolny zaproponowany przez nauczyciela w zależności od tego, jakiego typu informacje potrzebne są nauczycielowi w ewaluacji. Np. w celu uzyskania informacji o tym, jaki jest poziom zrozumienia tematu, każdy uczeń, kończąc lekcję, proszony jest o podzielenie się jedną myślą, która zostanie z nim po tych zajęciach.

14. Licencja

Uznanie autorstwa‑Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe, użycie niekomerycjne.

15. Wskazówki dla innych nauczycieli korzystających z tego scenariusza

Lekcje warto skoordynować z zajęciami z historii dotyczącymi tematu wojny polsko‑bolszewickiej.

16. Materiały pomocnicze

Załącznik nr 1. - biogram Edgara Allana Poego.

17. Scenariusz dotyczy ZPE

Tak

18. Forma prowadzenia zajęć

Stacjonarnie i zdalnie

• Załącznik nr 1

Poe Edgar Allan, ur. 19 I 1809, Boston, zm. 7 X 1849, Baltimore [czyt.: baltimor] amerykański pisarz i krytyk literacki; romantyk. Urodził się 19 I 1809 w Bostonie. Osierocony w wieku 2 lat (co z pewnością miało wpływ na jego psychikę) i wychowany przez rodzinę kupca J. Allana (stąd drugie imię), odbył kilkuletnią służbę w armii i krótkotrwałe studia na University of Virginia [czyt.: juniwersiti of wirdzinia] w Charlottesville [czyt.: szarlotswil] oraz w Akademii Wojskowej Stanów Zjednoczonych w West Point [czyt.: łest point] . W 1835 poślubił swą niespełna 13‑letnią kuzynkę, która zmarła wkrótce na gruźlicę. Na jego biografię w ostatnim okresie złożyły się też problemy z alkoholem, nieudana próba samobójstwa, wreszcie śmierć w tajemniczych okolicznościach 7 X 1849 w Baltimore.

Karierę literacką rozpoczął od poezji; uprawiał lirykę posępnych wyznań i refleksji, przepojoną mrocznymi obrazami cierpienia i nieszczęśliwej miłości, wprowadzał do niej elementy fantastyczne, łączył poetykę symbolicznych wizji z kunsztowną instrumentacją rytmiczno‑dźwiękową; spośród licznych wierszy Edgara Allana Poego do najsłynniejszych należą Kruk (1845) i Ulalume (1847). Jego poezja miała charakter prekursorski wobec symbolizmu, którego przedstawiciele (głównie Charles Baudelaire) stali się odkrywcami i naśladowcami Poego. W Polsce była bliska twórcom Młodej Polski, tłumaczyli ją m.in. Bolesław Leśmian, Antoni Lange, Miriam.
Do najciekawszych zbiorów wierszy Poego należą:

• Tamerlane and Other Poems [czyt.: temerlin end ader poems],

• Al Araaf, Tamerlane, and Minor Poems [czyt.: al araf temerlin end majnor poems],

• Poems by Edgar Allan Poe,

• The Ravel and Other Poems [czyt.: de rewel end ader poems]; Poezje wybrane (1960, 1995).

Jako prozaik, zwłaszcza autor krótkich opowiadań, zapoczątkował mroczną romantyczną prozę gotycką z wyraźnymi elementami fantastyki, horroru i groteski; często pojawiały się w nich obsesyjnie powtarzane tematy: śmierci, niesamowitych wizji i snów, transu hipnotycznego i halucynacji, także sobowtóra, zagadki i szyfru. Poe był mistrzem posępnego nastroju, wywołanego w równym stopniu opisami świata rzeczywistego, jak i chorobliwego lęku głównych bohaterów. Gotyckie nowele i opowiadania zebrał Poe w tomach:

• Tales of the Grotesque and Arabesque [czyt.: tels of de grotesk end arabesk],

• Prose Romances of Edgar Allan Poe,

• Tales [czyt.: tejls].

Najbardziej znane z licznych utworów tego gatunku to: Ligeja 1837, Zagłada domu Usherów [czyt.: aszrołów] 1839 — studia szaleństwa i postępującej dezintegracji, Studnia i wahadło 1843. W Polsce nowele te cieszą się niesłabnąca popularnością, o czym świadczą stale wydawane wybory, m.in.: Nowele o miłości (1912), Opowieści nadzwyczajne (1913), Arabeski (t. 1–2 1922), Groteski (1924), Opowiadania (t. 1–2 1956), Opowieści niesamowite (1984, 2002), Maska Śmierci Szkarłatnej (1992), Opowieści nieprawdopodobne (1996), Opowieści niezwykłe (1997), Wybór opowiadań (2002), Opowieści tajemnicze i szalone (2006). Edgar Allan Poe był również twórcą prozy detektywistycznej, w której stworzył postać detektywa posługującego się w swojej pracy dedukcją, kładąc tym podwaliny pod współczesną powieść detektywistyczną (jego kontynuatorem stał się w 2. połowie XIX w. angielski pisarz A. Conan Doyle [czyt.: ej konan dojl], twórca postaci Sherlocka Holmesa; do najlepszych opowiadań zalicza się:

• „Zabójstwo przy rue Morgue” [czyt.: riu morgi],

• „Złoty żuk”,

• „Tajemnica Marii Rogêt” [czyt.: rożi],

• „Skradziony list”.

Poe przyczynił się również do rozwoju amerykańskiej krytyki literackiej; był wnikliwym teoretykiem literatury, postulował ocenę formalnych cech dzieła, a nie jego kontekstu moralnego czy filozoficznego np.:

• esej The Philosophy of Composition [czyt.: de filozofii of compozyszyn] 1846,

• recenzje poezji Henry’ego Wadswortha Longfellowa [czyt.: henriego łodsłorta longfeloła],

• recenzje prozy Nathaniela Hawthorne’a [czyt.: hafornea].

Zajmował się ponadto, czerpiąc z tego zresztą w pewnych okresach znaczne dochody, redagowaniem magazynów, głównie literackich, m.in.

• „Southern Literary Messenger”, [czyt.: sołtern literari mesendzer],

• „Sunday Times” [czyt.: sandej tajms],

• „Broadway Journal” [czyt.: brodłej dżurnal] bezlitośnie niszcząc reputację współczesnych mu pisarzy.

Kalendarium: