Temat

Fotografowanie a prawo

Etap edukacyjny

drugi

Podstawa programowa

Klasa VII‑VII

V. Przestrzeganie prawa i zasad bezpieczeństwa. Uczeń:
1) uznaje i respektuje prawo do prywatności danych i informacji oraz prawo do własności intelektualnej;
2) postępuje etycznie w pracy z informacjami;

Czas

45 minut

Cel ogólny

Poznanie zasad prawnych dotyczących robienia zdjęć

Cele szczegółowe

1. Różnicuje sytuacje w których może zrobić zdjęcie,

2. Różnicuje sytuacje kiedy i na jakich zasadach może wykorzystać zdjęcie dostępne w Internecie lub gazetach

Efekty uczenia

Uczeń:

- rozróżnia sytuacje w których może zrobić zdjęcie,

- rozróżnia sytuacje kiedy i na jakich zasadach może wykorzystać zdjęcie dostępne w Internecie lub gazetach.

Metody kształcenia

1. Odwrócona klasa,

2. Dyskusja i „burza mózgów”.

Formy pracy

1. Praca indywidualna

2. Praca z całą klasą

Etapy lekcji

Wprowadzenie do lekcji

Odpowiedz na pytania:

1. Czy można używać zdjęć dostępnych w Internecie lub gazetach podpisując się pod nimi?

2. Co to jest prawo autorskie?

3. Czy są przepisy prawa regulujące kiedy można korzystać ze zdjęć dostępnych w Internecie?

Realizacja lekcji

Polecenie:

Uczniowie znajdują w Internecie strony na których umieszczone są informacje czy wszystko można fotografować, kiedy i w jakich warunkach zdjęcie wcześniej opublikowane można wykorzystać. Następnie należy przeprowadzić dyskusję w klasie na ten temat.

W dzisiejszych czasach fotografię należy uznać za wszechobecną. Przyczyniła się do tego po pierwsze technologia cyfrowa powodująca łatwość jej wykonania, a po drugie Internet jako jego medium służące publikacji. Cyfrowy aparat obecny w każdym praktycznie telefonie komórkowym w połączeniu z Internetem i mediami społecznościowymi pozwala na szybką rejestracje obrazu i umieszczenie go na portalu internetowym lub przesłanie poprzez MMS. Warto jednak wiedzieć, że możliwości wykonywania zdjęć, a zwłaszcza ich późniejszej publikacji, oraz korzystania ze zdjęć już opublikowanych regulują konkretne przepisy prawa. Przepisy te warto znać i stosować, aby nie narazić się na przykre konsekwencje i nie musieć płacić kosztownych kar. Fotografie podlegają ochronie prawa, które zostało sprecyzowane w Ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ustawa ta po pierwsze określa kiedy wykonane dzieło (w tym fotografia) jest utworem i poprzez to podlega ochronie, a po drugie rozgranicza i określa zasady prawa autorskiego osobistego oraz prawa autorskiego majątkowego.

W kwestii prawa autorskiego można założyć, że każda fotografia podlega jego ochronie, ponieważ zgodnie z ustawową definicją utworem jest „rezultat działalności twórczej o indywidualnym charakterze utrwalony w jakiejkolwiek postaci”, a podczas robienia zdjęcia to fotograf samodzielnie i indywidualnie wybiera kadr oraz kompozycję i decyduje o momencie naciśnięcia spustu migawki. Dodatkowo fotograf wykonane zdjęcie najczęściej poddaje obróbce czyli retuszowi, który nadaje dodatkowych cech indywidualnych.

Jeśli już wiemy, że nasza (lub cudza) fotografia jest utworem i podlega ochronie, trzeba sobie wyjaśnić, o co chodzi z prawem autorskim osobistym i majątkowym.

Osobiste prawo autorskie mówi o tym, kto jest twórcą utworu, czyli kto je wykonał. Bardzo ważnym jest to, że prawo to jest niezbywalne, czyli nie można czy to nieodpłatnie, czy z wynagrodzeniem zmienić informacji o tym, kto wykonał zdjęcie. Pamiętajmy więc, że jeśli wykonaliśmy jakieś zdjęcie, to prawo osobiste do niego zawsze będzie nasze i nie możemy mu nikomu go oddać. Zawsze będziemy się mogli pod tym zdjęciem podpisać, że je wykonaliśmy. Jeśli zdjęcie będzie gdzieś opublikowane na szerszym forum, możemy na podstawie tego prawa wymagać, żeby było podpisane naszym imieniem i nazwiskiem lub pseudonimem artystycznym. Prawo to chroni nas przed tym, żeby nikt inny nie mógł się podpisać jako autor wykonanego przez nas zdjęcia. Jeśli ktoś naruszy to prawo publikując nasze zdjęcie i podpisując się jako jego autor mamy prawo do żądania odszkodowania.

Drugim obszarem ochrony prawa autorskiego jest autorskie prawo majątkowe, które ustala zasady na jakich zdjęcie możemy komuś oddać lub sprzedać, aby z niego korzystał (np. prywatnie w przypadku zdjęć z uroczystości rodzinnej, w gazecie lub na portalu internetowym). Jeżeli mamy zamiar zezwolić komuś na wykorzystanie naszego zdjęcia, warto zrobić to formalnie sporządzając umowę o przeniesienie autorskich praw majątkowych. Tutaj jest bardzo wiele możliwości i zasad na jakich można udzielić takiego zezwolenia, które fachowo określamy jako udzielenie licencji.

Możemy udzielić licencji wyłącznej (zdjęcie przekazujemy tylko jednemu odbiorcy i nie możemy go już przekazać nikomu innemu) lub licencji niewyłącznej (zdjęcie możemy przekazywać różnym odbiorcom).

Kolejnym bardzo istotnym elementem licencji jest określenie pól eksploatacji, czyli wskazanie w jaki sposób nasza fotografia może być przez odbiorcę wykorzystywana, a na jakich nie. Najczęściej spotykamy formułę zgody na wykorzystanie „na wszelkich znanych polach eksploatacji”, ale możemy też zgodzić się na wybrane sposoby wykorzystania.

W umowie powinniśmy także wskazać czas udzielenia licencji czyli określić czas na jaki jest ona udzielana. Możemy oczywiście udzielić licencji na czas nieoznaczony (czyli „na zawsze”), ale możemy także zdecydować się aby licencji udzielić na krótszy czas oznaczony (np. jedynie na rok czy dwa lata).

Pamiętajmy więc, że nasze fotografie znajdują się pod ochroną prawa autorskiego i w przypadku nieuprawnionego wykorzystania naszego zdjęcia możemy zgłosić zakaz jego wykorzystywania, a nawet dochodzić odszkodowania. Prawo to jednak działa także w drugą stronę i jeśli wykorzystamy czyjeś zdjęcie bez zgody autora, musimy się liczyć z przykrymi konsekwencjami.

Kolejną kwestią jest robienie zdjęć na których widoczne są przypadkowe osoby. Pamiętaj, że takie zdjęcie możesz opublikować tylko wtedy gdy uzyskasz zgodę osoby widocznej na zdjęciu na publikację jej wizerunku. Inaczej sprawy się mają gdy na zdjęciu nie ma wyróżniającej sie szczególnie osoby, ale widoczna jest grupa osób, zgromadzenie, publiczna impreza, krajobraz. Wtedy nie jest wymagane udzielenie zgody na publikowanie fotografii. Pojedyncze osoby mogą być fotografowane bez pisemnej zgody tylko wtedy gdy są to osoby publiczne w tracie wykonywania swoich obowiązków służbowych.

Pamiętaj również o tym żeby przestrzegać zakazu fotografowania miejsc oznaczonych odpowiednim znakiem. Jeśli zauważysz taki znak nie wolno robić zdjęć nawet bez lampy błyskowej.

[Ilustracja interaktywna]

Podsumowanie lekcji

Zapamiętaj!

- fotografie podlegają ochronie prawa,

- korzystając z cudzej fotografii uzyskaj zgodę autora i podpisz ją jego imieniem,

- zdjęcia osobom publicznym można robić tylko w trakcie wykonywania ich obowiązków służbowych,

- przestrzegaj zakazu fotografowania jeśli taki został ustawiony.