Temat

Samodzielne korzystanie z wyszukanych informacji z uwzględnieniem poszanowania praw autorskich

Etap edukacyjny

Drugi

Podstawa programowa

Klasy VII i VIII
V. Przestrzeganie prawa i zasad bezpieczeństwa. Uczeń:
1) opisuje kwestie etyczne związane z wykorzystaniem komputerów i sieci komputerowych, takie jak: bezpieczeństwo, cyfrowa tożsamość, prywatność, własność intelektualna, równy dostęp do informacji i dzielenie się informacją;
2) postępuje etycznie w pracy z informacjami;
3) rozróżnia typy licencji na oprogramowanie oraz na zasoby w sieci.

Czas

45 minut

Cel ogólny

Wyszukiwanie informacji w internecie.

Cele szczegółowe

1. Opisywanie otwartych zasobów.
2. Wyszukiwanie otwartych zasobów w internecie.

Efekty uczenia

Uczeń wyszukuje informacje w internecie z poszanowaniem praw autorskich.

Metody kształcenia

1. Dyskusja.
2. Uczenie się przez obserwację.

Formy pracy

1. Praca indywidualna.
2. Praca z całą klasą.

Etapy lekcji

Wprowadzenie do lekcji

Nauczyciel przeprowadza krótką dyskusję. Uczniowie przypominają sobie, co wiedzą na temat prawa autorskiego, z uwzględnieniem publikacji w internecie, i porządkują informacje na ten temat.

- W Polsce prawo autorskie regulowane jest Ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 r.
- Przepisy prawa autorskiego odnoszą się także do zasobów internetu.
- W internecie znajdziemy materiały, które można wykorzystywać bez konieczności pytania kogokolwiek (autora, twórcę) o zgodę. Będą to materiały udostępniane w ramach dozwolonego użytku i znajdujące się w domenie publicznej oraz w tzw. otwartych zasobach edukacyjnych.

Realizacja lekcji

W prawie autorskim zdefiniowanych jest szereg ustawowych zezwoleń na korzystanie z chronionych utworów. Należą do nich: dozwolony użytek publiczny, dozwolony użytek prywatny, prawo cytatu czy prawo przedruku. Szczególnym wariantem dozwolonego użytku publicznego jest dozwolony użytek szkolny lub biblioteczny.

Dozwolony użytek osobisty (prywatny) – zgodnie z obowiązującą w Polsce ustawą dopuszczalne jest nieodpłatne korzystanie bez zezwolenia z utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Zgodnie z ustawą nie jest karane pobieranie z internetu plików muzycznych, filmów czy książek w tym celu, a jedynie ich udostępnianie. Dozwolony użytek własny nie ma zastosowania wobec programów komputerowych.

Otwarte zasoby edukacyjne (ang. open educational resources, OER) są to materiały publicznie dostępne w internecie (nie ma konieczności logowania, podawania haseł dostępu), opublikowane na wolnych licencjach z prawem do dalszego wykorzystania. Najczęściej są również rozwijane w otwarty sposób.

[Rysunek] UNESCO Global Open Educational Resources Logo

Ciekawostka. Termin „otwarte zasoby edukacyjne” po raz pierwszy został użyty podczas „Forum on the Impact of Open Courseware for Higher Education in Developing Countries” przy UNESCO w 2002 r. Zauważono wówczas potrzebę tworzenia ogólnodostępnych dla wszystkich zasobów edukacyjnych.

[Rysunek] Otwarte zasoby edukacyjne

Zadanie
Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy. Każda z grup ma za zadanie zapoznać się z innym działem portalu https://otwartezasoby.pl/. Uczniowie przygotowują ‘mapę strony’ mającą za zadanie ułatwienie korzystania z niej. Zauważ różnicę pomiędzy wyszukiwaniem a indeksem.

Zadanie
Na stronie otwartych zasobów wyszukaj informacje na temat muzeów, które udostępniają swoje zbiory. Przygotuj porównanie wybranych przez ciebie trzech z nich. Sprawdź, jakie informacje udostępniają o swoich zbiorach, w jakiej liczbie i na jakiej licencji. Porównanie przygotuj w postaci prezentacji multimedialnej.

Jeżeli materiały udostępniane w podręcznikach internetowych, kursach online czy testach stanowią otwarte zasoby edukacyjne, wówczas każdy ma prawo się nimi dzielić, poprawiać i tłumaczyć na inne języki. Wiele takich materiałów można wyszukać na stronie http://creativecommons.pl. Znajdziesz tam informacje na temat rodzajów licencji CC.

[Rysunek] Domena publiczna

Domena publiczna to cześć twórczości, z której można korzystać bez ograniczeń wynikających z uprawnień posiadanych przez autorów praw majątkowych. Najczęściej prawa te już wygasły bądź twórczość ta nie była nigdy przedmiotem prawa autorskiego, czy to ze względu na przepisy, czy rodzaj licencjonowania. W przypadku programów komputerowych domena publiczna, jeżeli autor sam podejmie taką decyzję. W Polsce nie ma możliwości zrezygnowania z autorskich praw osobistych, a ich czas trwania jest nieograniczony

[Rysunek] Creative Commons

Jak czytamy na stronie Creative Commons: „Zasada Wszelkie prawa zastrzeżone zostaje zastąpiona zasadą Pewne prawa zastrzeżone przy jednoczesnym poszanowaniu zasad prawa autorskiego. (…) Twórca, korzystając z licencji, zawsze zachowuje prawa autorskie, jednocześnie umożliwia innym kopiowanie i rozpowszechnianie swoich dzieł, dodatkowo może określić, czy ich wykorzystywanie może odbywać się wyłącznie w warunkach niekomercyjnych, lub ograniczyć możliwości tworzenia utworów zależnych”.

Creative Commons to amerykańska organizacja non‑profit wspierająca wykorzystywanie stworzonych przez siebie licencji Creative Commons, na podstawie których autor udostępnia swoje dzieło pod pewnymi warunkami.

[Ilustracja interaktywna] Warunki Creative Commons.

Zadanie
Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy. Każda z nich dostaje takie samo zadanie: wyszukanie portali internetowych, które udostępniają zasoby do całkowicie swobodnego wykorzystania:

1. dostęp do informacji, wiedzy,
2. serwisy umożliwiające wyszukiwanie zasobów na różnych licencjach,
3. serwisy zbierające legalne zasoby objęte prawem autorskim i udostępnione na innych licencjach,
4. dostęp do muzyki na wolnych licencjach,
5. dostęp do literatury,
6. dostęp do edukacji,
7. dostęp do zasobów muzeów (wirtualne spacery),
8. zdjęcia i filmy na wolnych licencjach.

Przykładowe rozwiązania:
1. Wikipedia,
2. otwartezasoby.pl,
3. legalnakultura.pl,
4. Jamendo,
5. Wolne Lektury,
6. Khan Akademy,
7. Google Cultural Institute (zasoby ponad 150 muzeów z 40 krajów),
8. Flickr.com i Vimeo.com.

Podsumowanie lekcji

Utwory znalezione w internecie mogą być udostępniane na różnych licencjach. Powinnyśmy zadbać o to, aby wykorzystywać tylko te, których licencja na to pozwala.