Secesyjno-symboliczny charakter twórczości Stanisława Wyspiańskiego
Ważne daty
1869‑1907 - lata życia Stanisława Wyspiańskiego
1895 - początek prac w kościele Franciszkanów w Krakowie, który zakończył się stworzeniem polichromii oraz zaprojektowaniem witraży do prezbiterium oraz do części zachodniej (witraż Bóg Ojciec).
1901 - premiera dramatu Wesele.
1904 - zaprojektowanie wnętrz do Domu Towarzystwa Lekarskiego, domu państwa Żeleńskich i świetlicy bolesławowskiej w Pałacu Sztuki w Krakowie; tworzenie widoków z okna na Kopiec Kościuszki (kontynuowane w 1905 roku).
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
II.1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
II.12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;
II.13.c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
II.2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
II.5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
II.8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna, dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
III.1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
III.2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
III.3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
III.4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
III.5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
III.8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
IV.2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
IV.6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
V.3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
wymieniać wszystkie dziedziny artystyczne Stanisława Wyspiańskiego;
rozpoznawać kluczowe wątki tematyczne, które Wyspiański poruszał w swoich pracach;
identyfikować najważniejsze prace wykonane przez Stanisława Wyspiańskiego;
stosować terminologię plastyczną podczas wykonywania analizy stylistycznej dzieł;
formułować wypowiedzi na temat malarstwa Wyspiańskiego (stosowanej kompozycji, kształtu linii, sposobu kładzenia kolorów).
Początki działalności artystycznej
Rozpoczęcie działalności artystycznej przez Wyspiańskiego naznaczyło jego późniejszą twórczość - pierwsze ważne jego prace dotyczyły kościoła Mariackiego w Krakowie i obejmowały zarówno polichromie, jak i witraże. Wyspiański uczył się wówczas w Szkole Sztuk Pięknych, której dyrektorem był Jan Matejko, biorący udział w remoncie kościoła Mariackiego. Zlecił on dwóm swoim młodym uczniom - Stanisławowi Wyspiańskiemu i Józefowi Mehofferowi - pomoc przy pracach. Ich zadaniem było wykonywanie na ścianach prezbiterium kościoła polichromii zaprojektowanych przez Matejkę. Dla Wyspiańskiego było to niesamowite przeżycie: pracować pod okiem Matejki wewnątrz jednego z największych średniowiecznych kościołów w Krakowie, tuż obok ołtarza Wita Stwosza. Dzięki temu zleceniu młodzi artyści nabyli wielkiej wprawy w sztuce i postanowili wyjechać do Paryża. Stamtąd nadesłali do Krakowa wspólnie zaprojektowany projekt witraża do kościoła Mariackiego. Naśladowali w nim warsztat średniowiecznego witrażownika: jedno wielkie okno podzielili na wiele kwater, ukazujących kolejne sceny z życia Najświętszej Marii Panny. Pastisz dawnej sztuki został przyjęty i zrealizowany w kościele.
Było to jednak ostatnie tak tradycyjne dzieło, jakie Wyspiański przysłał z Paryża. Następne nosiły już ślady pobytu artysty zagranicą. Jednym z najciekawszych był projekt witraża przedstawiającego śluby Jana Kazimierza, przeznaczony do katedry rzymskokatolickiej we Lwowie. Scena została przez Wyspiańskiego podzielona na dwie części: na dole znalazła się część realistyczna, z królem klęczącym przed ołtarzem w katedrze, w otoczeniu dworu, zaś na górze część wizyjna. Artysta pokazał w niej omdlałą kobietę, ubraną w płaszcz podbity futrem gronostajów, obnażoną w hańbiący sposób, w otoczeniu płaczków i polnych kwiatów. Stojąca obok Madonna z Dzieciątkiem przypomina bardziej wiejską dziewczynę niż Maryję, Królową Polski, do której modlił się król Jan Kazimierz. W tym projekcie widać, że Wyspiański, będąc w Paryżu, uważnie przyglądał się współczesnym mu twórcom zaliczanym do nurtów postimpresjonizmupostimpresjonizmu i nabizmunabizmu, oraz, jednocześnie, secesjisecesji - tworzyli oni obrazy rezygnując nierzadko ze stosowania perspektywy, odtwarzania światłocienia, odtwarzali wyraźne kontury przedmiotów i prezentowanych postaci stosując płaską plamę barwną. Część postimpresjonistów i nabistów kierowała się w stronę symbolizmusymbolizmu, starając się za pomocą niejednoznacznych symboli docierać do emocji i intuicji oglądających i poruszać uniwersalne kwestie duchowe; dla twórców secesyjnych ważniejsza była dekoracyjność przedstawień i używanie (w sztuce zachodnioeuropejskiej) falistych, płynnych linii i ornamentów roślinnych. Wiele cech malarstwa wszystkich tych nurtów można już znaleźć w projekcie witraża Wyspiańskiego. Nie może więc dziwić, że witraż nie spodobał się we Lwowie i nigdy nie został zrealizowany.
Techniki artystyczne w twórczości Wyspiańskiego
Kraków to miasto snów i widziadeł - napisał kiedyś Wyspiański do swojego przyjaciela, Lucjana Rydla. Kiedy więc w 1894 roku wrócił do Krakowa po kilku latach spędzonych (z przerwami) w Paryżu, prześladowały go dawne fascynacje zabytkami i historią Polski, chociaż nie umiał patrzeć na niewielkie miasto nad Wisłą z takim zachwytem, jak czynił to wcześniej. Ciągle marzył o Paryżu, chcąc wyjechać z Krakowa, który nagle okazał się smutny, pusty i zanurzony w przeszłości.
Tak właśnie ukazany jest Kraków na jednym z najbardziej znanych obrazów Wyspiańskiego - na dużym obrazie olejnym zatytułowanym Planty o świcie. Przedstawia on park otaczający Stare Miasto w Krakowie zimową porą - bezlistne konary kasztanowców i płożącą się mgłę rozświetla na nim pojedyncza, samotna latarnia. W tle majaczy ciemne wzgórze wawelskie. Czy ten obraz to po prostu powitanie z dawno niewidzianym Krakowem? A może dalekie, niedostępne wzgórze wawelskie ma symbolizować utraconą potęgę Polski, znajdującej się od stu lat pod zaborami? Sztukę Wyspiańskiego często umieszcza się w nurcie symbolizmu, czyli operowania w dziełach różnymi obiektami, które mają nieostre sensy, przez co można je odczytywać na wiele sposobów.
1. Na pewno obraz ten był dla artysty pożegnaniem z techniką olejną. Wyspiański musiał zrezygnować z malowania farbami olejnymi i przerzucić się całkowicie w technikę pastelu z powodu alergii na jeden ze składników farb.
W technice pastelu Wyspiański się wyspecjalizował i od razu po przyjeździe z Paryża mógł dać popis sztuki pastelowej, bowiem dostał zamówienie od ojców franciszkanów na zaprojektowanie dekoracji ścian ich kościoła w Krakowie. Kościół ten został spalony wiele lat wcześniej, w 1850 roku, w wielkim pożarze, który strawił jedną czwartą miasta. Wyspiański dostał początkowo wolną rękę, więc postanowił stworzyć dzieło wyjątkowe, jakiego dotychczas w Krakowie nie widziano.
Połączył on swoje zamiłowanie do motywów roślinnych z ideami franciszkańskimi. FranciszkanizmFranciszkanizm był prądem ideowym z przełomu XIX i XX wieku, inspirowanym przez postać św. Franciszka z Asyżu, który podkreślał organiczną spójność świata stworzonego przez Boga. Człowiek był w tym świecie tylko jednym z wielu elementów obok świata planet, zwierząt i roślin. To właśnie ten wspaniały, niezwykle bogaty świat przyrody przedstawił na swoich dekoracjach Wyspiański. Na ścianach znalazły się więc słoneczniki, maki, pszenica, winorośl, lilie, niezapominajki, rumianek paprocie, a nawet motyl paź królowej. Wszystko w otoczeniu równie barwnych wzorów geometrycznych, co razem dało efekt jednego z najwybitniejszych polskich dzieł secesyjnych. Przez zgeometryzowanie kształtów odtwarzanej roślinności artysta nawiązywał przede wszystkim do artystów secesji wiedeńskiej, którzy preferowali proste linie i figury geometryczne. Wyspiański posłużył się więc środkami malarskimi, aby nawiązać do myśli franciszkańskiej. Oprócz tego na ścianach kościoła Wyspiański umieścił sceny figuratywne, przedstawiające anielskich łuczników strącających upadłe anioły w przepaść i Matkę Boską z Dzieciątkiem.
Nie wszystkie projekty artysty spodobały się zamawiającym (franciszkanom przeszkadzały np. dziurawe buciki u aniołów adorujących Najświętszy Sakrament, więc z tego przedstawienia Wyspiański zrezygnował), więc w ostateczności tylko połowa dekoracji ściennych została przez niego zaprojektowana. Po kilku latach franciszkanie zaproponowali mu jednak dokończenie dzieła wystroju kościoła poprzez zaprojektowanie witraży. Wyspiański początkowo zajął się oknami w prezbiterium i obok ołtarza znalazły się przedstawienia żywiołu ognia i wody, bł. Salomei i św. Franciszka - wszystko ponownie w otoczeniu kwiatów i motywów geometrycznych.
Jednak największe wrażenie we wnętrzu kościoła robi witraż nad zachodnim oknem w kościele, przedstawiający Boga Ojca. Został on ukazany zgodnie z tradycją - jako starzec z długą, siwą brodą, unoszący się nad bezmiarem wód, jak zostało to opisane w Księdze Rodzaju, z ręką wzniesioną powyżej głowy w potężnym geście stwarzania świata. W rysach Boga można dostrzec inspiracje renesansową sztuką włoską (np. wyobrażeniem Boga Ojca z Kaplicy Sykstyńskiej oraz Chrystusa z Sądu Ostatecznego, autorstwa Michała Anioła). Nowatorstwo Wyspiańskiego polegało m.in. na tym, że ogromne, gotyckie okno zajął on pojedynczą postacią Boga, nie dzieląc ich na kwatery. Jakże różnie wygląda więc ten witraż chociażby od witraża z kościoła Mariackiego!
Kraków w twórczości malarza
Wiele miejsc w Krakowie zostało naznaczonych indywidualnością twórczą Wyspiańskiego. Znalazł się wśród nich kościół Św. Krzyża, gdzie artysta zrekonstruował renesansowe polichromie. Znalazło się tam również mieszkanie państwa Żeleńskich, którego cały wystrój był autorstwa Wyspiańskiego (w tym słynne, niewygodne meble), czy Dom Towarzystwa Lekarskiego ze wspaniałą klatką schodową z balustradą zdobioną liśćmi i owocami kasztanowca, żyrandolami w kształcie płatków śniegu i witrażem przedstawiającym Apolla. Dekorację obu miejsc (zarówno mieszkania Żeleńskich, jak i Domu Towarzystwa Lekarskiego) uzupełnił odbijanymi przez szablony i malowanymi złotą farbą liśćmi kasztanowca, kilimami z roślinnymi motywami oraz decyzją o pomalowaniu ścian na bardzo intensywne kolory.
Jednak najważniejszym miejscem w Krakowie dla samego Wyspiańskiego było wzgórze wawelskie. Przez cały XIX wiek Polacy mieli tam dostęp wyłącznie do katedry, jako że na dawnym zamku królewskim stacjonowały wojska austriackie. Na początku XX wieku władzom Krakowa udało się przenieść żołnierzy zaborców w inne miejsca, jednak pozostawili oni wzgórze w katastrofalnym stanie. Wawel był więc w czasach Wyspiańskiego smutną pamiątką po dawnej, utraconej potędze państwa polskiego.
Paradoksalnie na Wawelu nie zostało zrealizowane żadne dzieło Wyspiańskiego, mimo że nawiązywał on do niego zarówno w twórczości literackiej (dramat Akropolis, w którym artysta ożywił postaci z posągów i gobelinów z katedry), jak i plastycznej. Bardzo znany jest projekt przebudowy Wawelu, zatytułowany również Akropolis, jaki został przedstawiony w 1904 roku przez Stanisława Wyspiańskiego i Władysława Ekielskiego. Zaproponowali oni wyburzenie części budowli (wyłącznie tych, które zostały stworzone przez Austriacków) i na ich miejscu umiejscowienie budynków sejmu i senatu, Muzeum Narodowego, Polskiej Akademii Umiejętności, pałacu biskupów, zaś na stokach wzgórza miał stanąć m.in. amfiteatr grecki i stadion sportowy. W ich wizji Wawelowi miała zostać przywrócona dawna funkcja stolicy i centrum państwa - oczywiście odrodzonego, niepodległego państwa polskiego. Nic z tego nie zostało zrealizowane.
Tak śmiałe pomysły Wyspiańskiego względem Wawelu pozwalają nazwać go historiozofemhistoriozofem, czyli filozofem zastanawiającym się nad sensem dziejów. Widać to bardzo mocno w innym ważnym projekcie autorstwa artysty, związanym z tym konkretny miejscem w Krakowie - projektach witraży do katedry. Wyspiański komponował je wiedząc, że nigdy nie zostaną one zrealizowane, więc nie bał się wyrazić w nich wprost swoich poglądów na historię i teraźniejszość. Zamierzał ukazać w nich najważniejsze postaci z polskiej przeszłości: tej historycznej i legendarnej, a więc zarówno Jagiełłę i Jadwigę, jak i Wernyhorę czy Piasta Kołodzieja. Trzy z nich stworzył w skali 1:1 w postaci pastelowych projektów: Kazimierza Wielkiego jako kościotrupa w koronie i zetlałych szatach, księcia Henryka Pobożnego w momencie haniebnej śmierci z rąk tatarskich pod Legnicą oraz biskupa Stanisława, rozrywającego trumnę, w której spoczywa na co dzień w katedrze na Wawelu. Wszystkie te trzy postaci zadawały gorzkie pytania współczesnym Wyspiańskiego: co zostało z pamięci po tych ważnych osobistościach? Czy nie został po nich jedynie czczy kult przeszłości dla samej siebie? Czy możemy czerpać z ich dziedzictwa coś wartościowego, a może są oni dla nas jedynie martwymi nazwiskami z historii?
Wyspiański jako malarz portretowy
Stanisław Wyspiański nie był jednak wyłącznie artystą poważnych idei i monumentalnych dzieł. Inspirację czerpał również z codzienności, a sporą ilościowo częścią jego dzieł były portrety.
1. Wyspiański najchętniej przedstawiał na portretach swoją rodzinę i najbliższych znajomych, takich jak Wilhelm Feldman, Kazimierz Lewandowski czy Adam Chmiel, zaś w wyjątkowych przypadkach tworzył portrety na zamówienie.
Rysowane były one przede wszystkim kredkami pastelowymi i miały bardzo charakterystyczny układ: Wyspiański pozostawiał zazwyczaj neutralne tło, ubiór portretowanej osoby był bardzo schematyczny i pozbawiony jakichkolwiek atrybutów.
1. Uwaga widza skupia się w tych portretach na człowieku - to on interesował artystę - człowiek jako jednostka, z całym jej bagażem doświadczeń, emocji i stanów ducha, które można wyczytać z precyzyjnie naszkicowanej twarzy.
Co istotne, Wyspiański ukazywał swoich modeli w dość swobodnych pozach - podobnie jak to czynił z niezwykle popularnymi do dzisiaj portretami dziecięcymi. Umiejscowione w swojskich przestrzeniach domu, zamknięte w sobie, zamyślone, rozmarzone lub śpiące - tak jak słynna Helenka z wazonem albo Śpiący Mietek - rysowane są ręką czułego ojca patrzącego na swoje dzieci.
Wyspiański był pierwszym polskim artystą, który tak uważnie spojrzał na dziecko jako interesujący temat dzieła malarskiego (chociaż inni artyści jego czasów, tacy jak Olga Boznańska czy Witold Wojtkiewicz, również fascynowali się światem dzieci).
Podobny w atmosferze jest Autoportret z żoną. Państwo Wyspiańscy ukazani są w nieokreślonej przestrzeni, stoją obok siebie i patrzą pewnym siebie wzrokiem w naszą stronę.
W ubiorach oraz ułożeniu postaci artysta zawarł komentarz do swojego małżeństwa i jego relacji z ówczesnymi mieszkańcami Krakowa, którzy zawsze byli skorzy do rozpuszczania plotek i komentowania związku znanego malarza i pisarza z wiejską dziewczyną. Teofila Wyspiańska stoi przodem do nas, zaś sam Wyspiański stoi między swoją żoną a nami - z jednej strony nie dopuszczając nas bezpośrednio do niej, a z drugiej strony zapraszając do spojrzenia im w oczy. Postać Wyspiańskiego, łącząca w tym obrazie dwa światy: świat miasta i wysokiej sztuki oraz świat wsi i sztuki ludowej, doskonale wpisuje się w fascynacje ówczesnej epoki, która hołubiła kulturę wiejską (wpisując się w szerszy prąd ludowości). Jednak sam Wyspiański nie miał tak prostolinijnego stosunku do wsi, o czym można się przekonać choćby w Weselu.
Ostatnie dzieła Wyspiańskiego
Ostatnie lata życia Wyspiańskiego zostały naznaczone wytężoną pracą i postępującą chorobą, która doprowadziła do jego przedwczesnej śmierci w wieku 39 lat.
Wszystko to spowodowało wycieńczenie organizmu artysty i konieczność rekonwalescencji przez całą zimę w domu - w słynnej Szafirowej Pracowni przy ul. Krowoderskiej w Krakowie.
Wyspiański oczywiście się nudził, więc pewnego razu jego przyjaciel, Feliks Jasieński, zaproponował mu, aby przełamał nudę malując widok ze swojego okna. Widoku artysta nie miał zbyt szczególnego: kilka drzew, błotnista droga z nasypem kolejowym, w oddali majaczył Kopiec Kościuszki. Wyspiański jednak malował ten widok dzień po dniu, tworząc niezwykły w polskiej sztuce cykl kilkudziesięciu obrazów: począwszy od późnej jesieni, przez piękne, słoneczne dni w zimie i zadymkę, w czasie której nic nie widać prócz śniegu, aż po roztopy wiosenne. To prawdziwa kronika samotności - tych kilku zimowych tygodni, kiedy Wyspiański musiał siedzieć zamknięty we własnym mieszkaniu.
Jednocześnie Widoki na Kopiec Kościuszki z okien pracowni to wyjątkowy przykład wpływów japonizmujaponizmu w polskiej sztuce. Wielu artystów tego czasu inspirowało się sztuką japońską, jednak u Wyspiańskiego zostaje ona przetworzona w niezwykle indywidualny sposób: zastosował silne skróty perspektywiczne, uproszczoną asymetryczną kompozycję, szkicowy rysunek drzew, płaski sposób kładzenia plam barwnych, a wielokrotnie malowany przez niego Kopiec Kościuszki był porównywany do przedstawień świętej dla Japończyków Góry Fudżi malowanej przez Katsushikiego Hukusaia.
Obrazy te podsumowują wiele wątków z twórczości Wyspiańskiego: mistrzowsko rysowane pastelami, są zanurzone w prądach sztuki europejskiej (japońszczyznę artysta poznał studiując w Paryżu), a jednocześnie tak bardzo lokalne, krakowskie i osobiste, bowiem dokumentują ostatnie lata jego życia. Pejzaż z okna zamienia się u Wyspiańskiego w secesyjno‑symboliczny pejzaż duszy.
Zadania
Z poniższych terminów określających style w sztukach plastycznych zaznacz te, którymi mógł zainspirować się Stanisław Wyspiański przebywając w latach 90. XIX wieku w Paryżu.
- nabizm
- kubizm
- fowizm
- postimpresjonizm
- secesja
- symbolizm
- futuryzm
Zaznacz te dziedziny sztuki, w których NIE tworzył Stanisław Wyspiański.
- dzieła dramatyczne
- scenografia
- projektowanie graficzne
- malarstwo ścienne
- muzyka
- projektowanie kostiumów scenicznych
- poezja
- powieść
- witraże
- taniec
Inna wersja zadania
Zaznacz, czy zdanie jest prawdziwe na temat twórczości Stanisława Wyspiańskiego, czy jest ono fałszywe.
- Witraż Wyspiańskiego Bóg Ojciec zainspirował Michała Anioła do fresków w Kaplicy Sykstyńskiej.
- W katedrze na Wawelu można oglądać witraże projektu Wyspiańskiego.
- Wyspiański jest znany jako mistrz techniki olejnej.
- Wyspiański lubił portretować dzieci w naturalnych, niewystudiowanych pozach.
- Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer to dwaj uczniowie Jana Matejki.
Przyporządkuj terminy poznane poczas lekcji do ich definicji
symbolizm, nabizm, secesja, postimpresjonizm
| Określenie odnoszące się do artystów tworzących we Francji pod koniec XIX wieku. Ich prace charakteryzowały się stosowaniem wyrazistych, choć nieraz przygaszonych, barw i wyraźnego kontury, płaskości kładzionej plamy barwnej, rodzajem deformacji, którą tłumaczyli subiektywnością odczuwania świata oraz swoistą dekoracyjnością. Najważniejsi przedstawiciele to Paul Sérusier, Pierre Bonnard, Édouard Vuillard i Maurice Denis. | |
| Termin odnoszący się między innymi do malarzy końca XIX wieku, którzy w kontrze do realizmu i impresjonizmu (który, jak realizm, dążył do odtwarzania natury), poniekąd również sprzeciwiając się duchowi pozytywizmu i fascynacji nauką i rozwojem techniki, próbowali dać upust wyobraźni i zbliżyć się do wzglądu w uniwersalną „naturę bytu” poprzez sztukę pełną fantazji i niejednoznacznych symboli. | |
| Nieprecyzyjny termin, który odnosi się do artystów, którzy tworzyli we Francji pod koniec XIX wieku; najczęściej początkowo związani byli z impresjonizmem, ale później zaczęli malować w inny sposób. W swoich pracach stosowali intensywne kolory, ale nie zależało im już tak bardzo na wiernym odtwarzaniu natury, starali się poszukiwać własnego, niepowtarzalnego stylu. Określa się tym mianem tak różnych artystów, jak Paul Gauguin, Paul Cézanne, Vincent van Gogh, Georges Seurat czy Paul Signac. | |
| Termin określający styl w sztuce przełomu XIX i XX wieku, obejmujący malarstwo, architekturę, rzeźbę i rzemiosło artystyczne. Główne cechy charakterystyczne to dekoracyjność, stosowanie falistych, płynnych linii, konturowość, płaszczyznowość, asymetria, bogata ornamentacja (głównie roślinna), stonowana kolorystyka. |
Inna wersja zadania
Przyporządkuj terminy poznane poczas lekcji do ich definicji
symbolizm, nabizm, postimpresjonizm, secesja, postimpresjonizm, secesja, symbolizm, nabizm
Określenie odnoszące się do artystów tworzących we Francji pod koniec XIX wieku. Ich prace charakteryzowały się stosowaniem wyrazistych, choć nieraz przygaszonych, barw i wyraźnego kontury, płaskości kładzionej plamy barwnej, rodzajem deformacji, którą tłumaczyli subiektywnością odczuwania świata oraz swoistą dekoracyjnością. Najważniejsi przedstawiciele to Paul Sérusier, Pierre Bonnard, Édouard Vuillard i Maurice Denis. - ................................
Termin odnoszący się między innymi do malarzy końca XIX wieku, którzy w kontrze do realizmu i impresjonizmu (który, jak realizm, dążył do odtwarzania natury), poniekąd również sprzeciwiając się duchowi pozytywizmu i fascynacji nauką i rozwojem techniki, próbowali dać upust wyobraźni i zbliżyć się do wzglądu w uniwersalną „naturę bytu” poprzez sztukę pełną fantazji i niejednoznacznych symboli. - ................................
Nieprecyzyjny termin, który odnosi się do artystów, którzy tworzyli we Francji pod koniec XIX wieku; najczęściej początkowo związani byli z impresjonizmem, ale później zaczęli malować w inny sposób. W swoich pracach stosowali intensywne kolory, ale nie zależało im już tak bardzo na wiernym odtwarzaniu natury, starali się poszukiwać własnego, niepowtarzalnego stylu. Określa się tym mianem tak różnych artystów, jak Paul Gauguin, Paul Cézanne, Vincent van Gogh, Georges Seurat czy Paul Signac. - ................................
Termin określający styl w sztuce przełomu XIX i XX wieku, obejmujący malarstwo, architekturę, rzeźbę i rzemiosło artystyczne. Główne cechy charakterystyczne to dekoracyjność, stosowanie falistych, płynnych linii, konturowość, płaszczyznowość, asymetria, bogata ornamentacja (głównie roślinna), stonowana kolorystyka. - ................................
Inna wersja zadania
Inna wersja zadania
Słownik pojęć
był to prądem ideowym z przełomu XIX i XX wieku, inspirowany postacią św. Franciszka z Asyżu, który podkreślał organiczną spójność świata stworzonego przez Boga. Człowiek był w tym świecie tylko jednym z wielu elementów obok świata planet, zwierząt i roślin.
to określenie na całościowe dzieło sztuki – w II połowie XIX wieku zaczęto przykładać szczególną wagę do pogłębienia przeżywania odbioru dzieła (muzycznego, teatralnego, poetyckiego) i wzmocnienie jego siły oddziaływania na publiczność; niektórzy artyści zaczęli tworzyć różne elementy dzieł, tworzonych zwyczajowo przez wiele artystów, np. jeden artysta tworzył nie tylko tekst sztuki teatralnej, ale próbował (jak Wyspiański) swoich sił również w scenografii, choreografii, projektach strojów, oprawie muzycznej, projekcie wydawnictwa z tekstem dramatu, ilustracjami, projektem czcionek.
to dziedzina nauki, której przedmiotem jest refleksja nad sensem dziejów i przebiegiem procesów historycznych, które rozumiane są jako całość zmian zachodzących w czasie; rodzaj filozofii historii.
to termin odwołujący się do fascynacji artystów europejskich sztuką japońską, która pojawiła się na Zachodzie w II połowie XIX wieku oraz jej wpływ na sposób malowania artystów w Europie i Ameryce. Odnosi się to przede wszystkim do kompozycji dzieł, konturowości, asymetrii, braku iluzjonizmu i światłocienia.
to określenie na grupę artystów tworzących we Francji pod koniec XIX wieku. Ich prace charakteryzowały się stosowaniem wyrazistych, choć nieraz przygaszonych, barw i wyraźnego kontury, płaskości kładzionej plamy barwnej, rodzajem deformacji, którą tłumaczyli subiektywnością odczuwania świata oraz swoistą dekoracyjnością. Najważniejsi przedstawiciele to Paul Sérusier, Pierre Bonnard, Édouard Vuillard i Maurice Denis.
to dość nieprecyzyjny termin, który odnosi się do artystów, którzy tworzyli we Francji pod koniec XIX wieku; najczęściej początkowo związani byli z impresjonizmem, ale później zaczęli malować w inny sposób. W swoich pracach stosowali intensywne kolory, ale nie zależało im już tak bardzo na wiernym odtwarzaniu natury, starali się poszukiwać własnego, niepowtarzalnego stylu. Określa się mianem postimpresjonisty tak różnych artystów, jak Paul Gauguin, Paul Cézanne, Vincent van Gogh, Georges Seurat czy Paul Signac (dwóch ostatnich zalicza się równie często do neoimpresjonistów). Niekiedy do posimpresjonistów zalicza się również nabistów.
termin określający styl w sztuce przełomu XIX i XX wieku, obejmujący malarstwo, architekturę, rzeźbę i rzemiosło artystyczne. Główne cechy charakterystyczne to dekoracyjność, stosowanie falistych, płynnych linii, konturowość, płaszczyznowość, asymetria, bogata ornamentacja (głównie roślinna), stonowana kolorystyka; w przypadku secesji wiedeńskiej mowa raczej o ornamentach geometryzujących.
to termin odnoszący się między innymi do malarzy końca XIX wieku, którzy w kontrze do realizmu i impresjonizmu (który, jak realizm, dążył do odtwarzania natury), poniekąd również sprzeciwiając się duchowi pozytywizmu i fascynacji nauką i rozwojem techniki, próbowali dać upust wyobraźni i zbliżyć się do wzglądu w uniwersalną „naturę bytu” poprzez sztukę pełną fantazji i niejednoznacznych symboli.
Źródła:
www.encyklopedia.pwn.pl
www.sjp.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Marta Romanowska, Stanisław Wyspiański, Olszanica 2009
Wyspiański. Katalog wystawy dzieł ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, red. D. Godyń, M. Laskowska, Kraków 2017
www.encyklopedia.pwn.pl
www.sjp.pl