Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R154M8ngAgH7k1

Ekspresjonizm – wyrażenie siebie poprzez siłę malarską

Źródło: online skills.

Ważne daty

1905‑1933 – rozwój ekspresjonizmu w Europie

1905 – pierwsze wystąpienie niemieckich fowistów i powstanie niemieckiej grupy Die Brücke (niem. Most)

1910 – pierwsza abstrakcja ekspresjonistyczna (niegeometryczna), Wassily Kandinsky

1911 – powstanie grupy Der Blaue Reiter (niem. Niebieski jeździec)

19‑30 listopada 1937 – wielka wystawa sztuki zdegenerowanej w Niemczech

po 1933 – emigracja znacznej części modernistów do Francji, a następnie do USA

lata 1930‑1940 – rozwój różnych odmian ekspresjonizmu figuratywnego w USA

1946 – powstanie pierwszego, całkowicie abstrakcyjnego obrazu Jacksona Pollocka Eyes in the Heat.

1948 – zawiązanie we Francji grupy CoBrA przez kilku ekspresjonistycznych malarzy

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1Gj543S4eLwf1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: Kamila Neumann.

I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:

1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;

6) rozróżnia gatunki i tematykę dzieł w sztukach plastycznych (portret, autoportret, pejzaż, martwa natura, sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna i batalistyczna); niektóre z tych gatunków odnajduje w grafice i w rzeźbie; w rysunku rozpoznaje studium z natury, karykaturę, komiks, rozumie, czym jest w sztuce abstrakcja i fantastyka; podejmuje działania z wyobraźni i z natury w zakresie utrwalania i świadomości gatunków i tematów w sztuce, stosuje w tym zakresie różnorodne formy wypowiedzi (szkice rysunkowe, fotografie zaaranżowanych scen i motywów, fotomontaż).

II. Doskonalenie umiejętności plastycznych – ekspresja twórcza przejawiająca się w działaniach indywidualnych i zespołowych. Uczeń:

2) wyraża w pracach plastycznych uczucia i emocje wobec rzeczywistości, a także płynące z inspiracji muzycznych czy literackich (impresja i ekspresja); rysuje, maluje, ilustruje zjawiska i wydarzenia realne i wyobrażone (także w korelacji z innymi przedmiotami);

5) podejmuje próby integracji sztuk tworząc zespołowo teatr plastyczny (animacja form plastycznych w przestrzeni plus światło i dźwięk ) oraz realizując inne rodzaje kreacji z pogranicza plastyki i pokrewnych dziedzin jak pantomima, taniec, film animowany.

Nauczysz się

rozróżniać cechy i rodzaje kompozycji oraz tworzyć różnorodne układy kompozycyjne na płaszczyźnie;

rozróżniać i identyfikować w dziełach mistrzów kontrasty barwne: temperaturowe, dopełnieniowe;

charakteryzować środki wyrazu tj. linia, plama, faktura i wykorzystuje je w działaniach plastycznych;

definiować pojęcia: action painting, dripping, informel.

Ekspresjoniści i ich inspiracje

EkspresjonizmEkspresjonizmEkspresjonizm to kierunek w sztuce, którego celem było wyrażanie siebie, swoich przeżyć, uczuć, emocji, stanów psychicznych a także wywoływanie emocji u odbiorcy. Aby te cele osiągnąć, stosowali różnorodne środki wyrazu artystycznego, takie jak intensywna, wyrazista kolorystyka, kontrasty barw dopełniających i kontrasty temperaturowe, prostota form, dynamiczna kompozycja złożona z linii ukośnych, łamanych, krzywych, łuków, plam barwnych, nieciągły rytm, gwałtowne, swobodne pociągnięcia pędzla oraz deformacja, wyolbrzymienie – zwłaszcza brzydoty. Stosowana była też technika drippinguDrippingdrippingu wpisujące się w malarstwo gestu – action paintingAction paintingaction painting. Za prekursorów ekspresjonizmu uważa się Vincenta van Gogha, Paula Gauguina, Edvarda Muncha i Jamesa Ensora.

RpFnd1BulUoIB
Odpowiedz na pytanie. Którzy z wymienionych artystów zaliczani są do prekursorów ekspresjonizmu? Możliwe odpowiedzi: 1. Vincent van Gogh, 2. Edvard Munch, 3. Alfons Mucha.
Franz Marc, „Małe żółte konie”, 1912, Staatsgalerie Stuttgart , Stuttgart, Niemcy, umk-javorova.blogspot.com, CC BY 3.0
R172hAFlUF3eO
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Wassilya Kandinksy'ego, „Liryka”. Ukazuje w symboliczny sposób konia w ruchu. Jego głowa, szyja i tułów zostały namalowane grubą, zdecydowaną linią na tle pejzażu. Pejzaż namalowany został abstrakcyjnymi plamami, które rozłożone są po brzegach obrazu oraz kilka w środku. Pojawiają się w nim także krótkie, faliste linie o wyrazistej, zdecydowanej formie. Za pomocą delikatnych, cienkich linii malarz oddał schematycznie narysowane drzewa. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Duży nacisk artyści ekspresjonistyczni kładli na formę dzieła, starając się, by była krótka i wyrazista – lapidarna. Pojedyncze linie i plamy barwne oddają prędkość ledwie zaznaczonego jeźdźca. Zastosowane środki oddają energiczność ruchu.
Wassily Kandinsky, „Liryka”, 1911, Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam, Holandia, wikiart.org, CC BY 3.0
Rk85Arl9pTGX0
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Emila Noldego „Ukrzyżowanie”. Ukazuje scenę ukrzyżowania Chrystusa wraz z dwoma łotrami, której towarzyszą dwie grupy osób. Chrystus na krzyżu jest osią symetrii – dzieli obraz na dwie części: po jednej znajdują się oprawcy i wiszący łotr, po drugiej bliscy Jezusa i skazaniec, który prosi o przebaczenie. Podział ten dotyczy także kolorów (niebieski i czerwony). Tło z lewej strony jest niebieskie a z prawej czerwone. Kolory nałożone są płaską plamą barwną. Pociągnięcia pędzla są gwałtowne. Zamiast tradycyjnego światłocienia, pojawia się zielony kolor. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Jednym ze środków wyrazu malarzy ekspresjonistów była silna deformacja i wyolbrzymianie, zwłaszcza brzydoty. Wyrażali w ten sposób stan swoich uczuć i oddziaływali silnie na emocje odbiorcy, budząc niepokój, napięcie. Obraz Emila Nolde pełen jest emocjonalnej siły. Charakterystyczne są tutaj ostre, kontrastowe kolory i wyraźna fakturą swobodnie kładzionej farby. Artysta przypisywał kolorom duchową, mistyczną symbolikę.
Emil Nolde, „Ukrzyżowanie”, 1912, Nolde-Stiftung Seebull, Neukirchen, Niemcy medium.com, CC BY 3.0
R1D4wG6J59HPL
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Ernsta Ludwiga Kirchnera „Pięć kobiet na ulicy”. Na obrazie widać pięć smukłych kobiet stojących obok siebie w różnych pozach. Każda ma na sobie długi płaszcz. Trzy z nich mają dodatkowo futrzane kołnierze. Każda z kobiet ma na głowie kapelusz. Osoby namalowane są zdecydowanymi pociągnięciami pędzla, płaską plamą z konturem. Ich twarze są schematyczne, mają ostre nosy, wykrojone oczy i zaakcentowane usta. Kadr jest ciasny - kobiety wypełniają całą powierzchnię obrazu, są wysunięte naprzód pierwszego planu. Ekspresję wzmaga deformacja kształtów, przybierających krystaliczne, kanciaste formy. Przestrzeń pomiędzy kobietami to żółto-zielone plamy. Ulica zajmuje niewielką część u dołu płótna. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Artysta stosuje szybki i gwałtowny rytm komponując postaci i motywy miejskie. Dynamiczna kompozycja, linie pionowe, przekątne, trójkąty, kreskowania, uproszczenie, geometryzacja form, śmiała kolorystyka, oryginalne zestawienia barwne. Wszystkie te środki służą wydobyciu ekspresji wielkomiejskiego świata, ruchu.
Ernst Ludwig Kirchner, „Pięć kobiet na ulicy”, 1913, Museum Ludwig, Kolonia, Niemcy, legacyprogs.weebly.com, CC BY 3.0
RrNW3EDcEpIS0
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Oskara Kokoschki "Narzeczona wiatru”. Obraz ukazuje leżącą parę. Kobieta z namiętnością przytula się do mężczyzny, który leży w nieruchomym napięciu z założonymi z przodu dłońmi. Jej sylwetka jest zdominowana przez jasne zielenie, błękity i biele. Mężczyzna namalowany jest ciemniejszymi barwami. Ciała otaczają abstrakcyjne formy, które oplatają kochanków. Obraz namalowany jest w zimnych błękitach, zieleniach i szarościach z akcentami lodowatego różu. Faktura jest zróżnicowana - pojawiają się płaskie plamy błękitu, a także grubiej i krótkimi pociągnięciami pędzla kładzione warstwy innych kolorów. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Oskar Kokoschka rozwinął niezależny styl, pełen ilustracji jego własnych przeczuć, lęków, głębokich odczuć. Dla oddania tych emocji i stanów artysta stosuje gwałtowne pociągnięcia pędzla, płynną i rozsypującą się formę, zimne błękity, zielenie i szarości z akcentami rozbielonego różu. W obrazie odczuwalny jest dysonans pomiędzy spokojem śpiącej kobiety, a niepokojem czuwającego mężczyzny ze splecionymi w napięciu dłońmi.
Oskar Kokoschka,„ Narzeczona wiatru”, 1913, Muzeum Sztuki w Bazylei, Bazylea, Szwajcaria, es.artsdot.com, CC BY 3.0

Abstrakcja - siła wyrażania emocji

R1WCB9MMKszjJ
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Wasilya Kandinsky'ego „Kompozycja VII”. Jest abstrakcją złożona z dużej ilości wielobarwnych plam o silnym nasyceniu kolorystycznym, a także liniach o różnych formach. Główny motyw – owalny kształt, przecięty liniami łamanymi jest postrzegany jako środek, otoczony wirem kolorów i kształtów. Dostrzega się w nim połączenie motywów religijnych: Zmartwychwstania, Dnia Sądu, Potopu i Ogrodu Edenu, wyrażonych jako symbioza czystego malarstwa. Forma w centrum kojarzona jest z okiem cyklonu, które skupia wokół siebie pozostałe elementy dzieła. W obrazie dominuje ciepła kolorystyka pomarańczy, czerwieni, różów, zestawiona z zimnymi plamami niebieskiego. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Wassily Kandinsky zrezygnował z przedstawiania konkretnych przedmiotów, kształtów, na rzecz dynamicznych kompozycji plam barwnych i linii oddających tempo i rytm nawiązujące do muzyki. Jest to przykład ekspresjonizmu abstrakcyjnego.
Wassily Kandinsky, „Kompozycja VII”, 1913, Tretyakov Gallery, Moskwa, Rosja, thedailybest.com, CC BY 3.0
REplg2q4OAGs0
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Jacksona Pollocka "Katedra". Jest abstrakcją. Ukazuje skomplikowany, swobodny układ linii, które splatają się i plączą. Sposób, w jaki została nałożona farba sugeruje energię podczas pracy, ekspresję i siłę. Pomiędzy białymi, szarymi i czarnymi barwami pojawia się żółto-złoty kolor, nawiązujący do świętości i dodający powagi. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Jackson Pollock w swoich ekspresjonistycznych obrazach posługiwał się techniką drippingu, polegającą na swobodnym chlapaniu farbą na płótno za pomocą pędzla, albo na jej ściekaniu lub wylewaniu z puszki na poziomo leżące płótno. Uzyskana w ten sposób kompozycja jest żywiołowa, dynamiczna, niemal „wychodzi” z obrazu. Obrazy artysty są realizacją malarstwa gestu, malarstwa akcji – action painting.
Jackson Pollock, „Katedra”, 1947, Muzeum Sztuki, Dallas, USA, uncrated.files.wordpress.com, CC BY 3.0
RMx6BsuK0mhTB
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Franza Kline, „Orange Outline”. Jest abstrakcją o silnym wyrazie ekspresji. Ukazuje mocne, zdecydowane, czarne linie, namalowane w różnych kierunkach i krzyżujące się pod różnymi kątami. Sugerują żelazną kratownicę obejmującą i podtrzymującą kompozycję. Tło wypełnia biel, pokrywająca wcześniej nałożone na cały obraz warstwy pomarańczu i żółcieni, które przebijają przez białe, niedokładnie zamalowane pokłady bieli. Szczególnie widoczne są one przy czarnych liniach. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Dynamiczna kompozycja, wyraźne i zdecydowane pociągnięcia pędzla, kontrasty czerni, bieli i ciepłej barwy pomarańczowej, gwałtowność linii poziomych, pionowych i skosów. Obraz wzbudza uczucie niepokoju. Artysta również jest określany malarzem akcji. Charakteryzuje go spontaniczny i śmiały styl.
Franz Kline, „Orange Outline”, 1955, irequireart.com, CC BY 3.0
R13dRQmoL91Wy
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Willema de Kooninga „Gotham News”. Jest to abstrakcja niegeometryczna, oparta na zestawieniu wielobarwnych plam, kładzionych z ogromną ekspresją. „Gotham News” jest wyrazem życia w Nowym Jorku. Plamy kolorów są natłoczone, sprawiają wrażenie pędzących i przenikających się. Energia widoczna jest w ich fakturze - pociągnięcia pędzla są prowadzone w różnych kierunkach, tempo nakładania farby sugerują niedokończone i niedokładnie nałożone jej warstwy. Na obrazie dominują biele, czerwienie i żółcienie. Pojawiają się też linie prowadzone w różnych kierunkach i o różnym zabarwieniu. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Właściwa ekspresjonizmowi dynamiczna kompozycja zbudowana jest z plam barwnych o gwałtownej, intensywnej kolorystyce. Artysta nakłada kolory grubą warstwą, szybkimi, nagłymi, przerywanymi pociągnięciami pędzla. Widoczne jest użycie różnych przyborów malarskich – o grubym trzonku, szpachelek czy szczotek. Tytuł nawiązuje do codziennego chaosu różnego rodzaju miejskich wydarzeń.
Willem de Kooning, „Gotham News”, 1955, warosu.org, CC BY 3.0
R1Y26BKwQ6XZY
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Tadeusza Kantora „Informel II”. Jest to abstrakcja niegeometryczna o swobodnej kompozycji. Na obrazie znajdują się niebiesko-fioletowe plamy barwne o różnej wielkości i ułożeniu. NA nie naniesione zostały czarne linie i plamy, powstałe z wyciskanej bezpośrednio z tuby farby. Gdzieniegdzie porozrzucane są plamy koloru czerwonego, będącego silnymi akcentami. Obraz w dolnej części jest bardziej intensywny, a im wyżej kolory stają się jaśniejsze. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Tytułowy informel to określenie na „sztukę bez formy”, czyli sztukę pozbawioną tradycyjnie rozumianej zasady kompozycyjnej i czytelnej struktury. Tadeusz Kantor wykorzystuje techniki typowe dla malarstwa gestu, akcji. Rozlewa farby na rozłożonym płótnie, wyciska je prosto z tuby lub uderza zanurzonym w farbie sznurkiem lub batem. Proces tworzenia, zapis gestu artysty, był ważniejszy niż sam efekt. Artysta wyrażał w ten sposób swoje namiętności, pasje, tęsknoty i pamięć różnych przeżyć.
Tadeusz Kantor, „Informel II”, 1958, galeriafibak.com.pl, CC BY 3.0

Zadania

R1NMAEL2n7mX5
Ćwiczenie 1
P‑111‑Z1
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
RfwCsLEdLIXXH1
Ćwiczenie 2
Do dzieł dobierz ich autorów. "Kruki nad łanem pszenicy". Możliwe odpowiedzi: 1. Edvard Munch, 2. Paul Gauguin, 3. Vincent van Gogh. "Żółty Chrystus". Możliwe odpowiedzi: 1. Edvard Munch, 2. Paul Gauguin, 3. Vincent van Gogh. ""Krzyk". Możliwe odpowiedzi: 1. Edvard Munch, 2. Paul Gauguin, 3. Vincent van Gogh.
RJ2P9oJg9yQZM1
Ćwiczenie 3
Źródło: online skills.
R1FkNH2Q3Cepm1
Ćwiczenie 4
Źródło: online skills.
RqTp7HkZ3ahqA
Ćwiczenie 5
R1Vlhv3NTCtoc1
Ćwiczenie 6
Z podanych dzieł wybierz te, które są zaliczane do ekspresjonizmu. Możliwe odpowiedzi do wyboru: 1. Oskar Kokoschka, „Narzeczona wiatru”, 2. Ernst Ludwig Kirchner, „Pięć kobiet na ulicy, 3. Paul Gauguin "Żółty Chrystus", 4. Franz Marc, „Małe żółte konie”, 5. Vincent van Gogh, „Kruki nad łanem pszenicy”.
R17zUPgwdss1P1
Ćwiczenie 7
Spośród twórców wybierz tych, którzy są przedstawicielami abstrakcjonizmu. Możliwe odpowiedzi: 1. Jackson Pollock, 2. Edvard Munch, 3. Tadeusz Kantor, 4. Paul Gauguin, 5. Wassily Kandinsky, 6. Franz Kline

Słownik pojęć

Action painting
Action painting

In. malarstwo gestu. Rodzaj malarstwa, którego założeniem jest sposób malowania spontaniczny, intuicyjny, agresywny, płynący z gestu ręki i ciała.

Dripping
Dripping

Technika malarska polegająca na swobodnym chlapaniu farbą na płótno za pomocą pędzla, lub na jej ściekaniu lub wylewaniu z puszki na poziomo leżące płótno w celu uzyskania ciekawych efektów utworzonych przez zasychające zacieki.

Ekspresjonizm
Ekspresjonizm

kierunek w sztuce I poł. XX wieku, polegający na wyrażaniu subiektywnych wrażeń, Artyści przedstawiali zdeformowaną rzeczywistość, często w sposób zaskakujący, gwałtowny, przerysowany.

Informel
Informel

Z fr. „bezprzedmiotowy”. Termin wprowadzony w 1951 r. przez M. Tapie. „Sztuka bez formy”, czyli sztuka pozbawiona tradycyjnie rozumianej zasady kompozycyjnej i czytelnej struktury. Jest to tendencja w sztukach plastycznych przejawiająca się w wykorzystaniu metody automatyzmu i działania przypadku w procesie tworzenia dzieła.

Źródła:

  1. encyklopedia.pwn.pl

  2. sjp.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki