RLys3ZGZt5dN9Książki - źródła pisane - to tylko część źródeł historycznych, z których można czerpać wiedzę o przeszłości.
Fotografia przedstawiająca grube, stare, podniszczone książki ułożone jedna przy drugiej na regale.

Skąd to wiemy - źródła historyczne

Książki - źródła pisane - to tylko część źródeł historycznych, z których można czerpać wiedzę o przeszłości.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.
bg‑gold

Informacje na temat historii czerpiemy ze źródeł historycznychźródła historyczneźródeł historycznych. Są to wszelkie zachowane ślady działalności człowieka. Zaliczamy do nich: kroniki, pamiętniki, szczątki naczyń, uzbrojenia, zamki oraz dzieła sztuki.

Nauczysz się
  • wyjaśniać na czym polega praca historyka;

  • rozpoznawać rodzaje źródeł historycznych.

Rodzaje źródeł historycznych

bg‑gold
R1Sa18w8qBjaj1Postać w białym stroju to personifikacja historii. A kim jest dziecko prowadzące jej rękę? Czy może to być każdy z nas?
Postać w białym stroju to personifikacja historii. A kim jest dziecko prowadzące jej rękę? Czy może to być każdy z nas?
Źródło: Nikolaos Gyzis, domena publiczna.

Historyk, w przeciwieństwie do wielu naukowców, nie ma możliwości bezpośredniego zetknięcia się z obiektem swoich badań. Może analizować go wyłącznie na podstawie źródeł historycznych i dzięki temu starać się jak najwierniej opisać przeszłość. Do wyboru ma źródła pisane, niepisane (np. przedmioty z wykopalisk, dzieła sztuki) czy niematerialne (np. legendy). Wraz z postępem technologicznym źródłami historycznymi staje się coraz więcej materiałów, np. fotografia i film, które pojawiły się dopiero w drugiej połowie XIX w.

R1T54oyR2bV8c
Źródło: Contentplus, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 1
RHpDWrYTkmuyc
zadanie interaktywne
Ćwiczenie interaktywne: źródła historyczne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R1E9J4uV1lGai
Ćwiczenie 1
Historycy korzystają ze źródeł pisanych i niepisane. Wskaż, które z wymienionych to źródła niepisane. Możliwe odpowiedzi: 1. piramidy w starożytnym Egipcie, 2. fotografia rodzinna z XIX wieku, 3. przywilej szlachecki z XVII wieku, 4. mapa
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Analiza źródeł historycznych

bg‑gold

Aby dobrze przeanalizowaćanalizaprzeanalizować źródło, trzeba się z nim dokładnie i rzetelnie zapoznać. Konieczna jest selekcjaselekcjaselekcja materiału, umiejętność oddzielania informacji ważnych od drugorzędnych, faktów od opinii, rozróżnianie wniosków bezpośrednich od pośrednich.

11
Ćwiczenie 2

Zapoznaj się z relacją Eugeniusza Tyrajskiego ps. Sęk i odpowiedz na pytania.

R1ExTPZhrzqx9
Wideo przedstawiające wywiad z mężczyzną, jest to żołnierz Armii Krajowej.
R1u3vanjeLDDP
Jakiego wydarzenia dotyczy nagranie? Tu uzupełnij. Jaki to rodzaj źródła? Tu uzupełnij. Jakie są wady i zalety takiego źródła? Tu uzupełnij. Jakie informacje można uzyskać z tego źródła? Tu uzupełnij.
bg‑gold

Aby trafnie odpowiedzieć na pytania, trzeba powołać się na odpowiedni fragment lub element źródła historycznego. Gdy przystępuje się do analizy źródła, należy odpowiedzieć na następujące pytania:

  • Jaki to rodzaj źródła?

  • Gdzie i kiedy ono powstało?

  • Kto jest jego autorem, a kto adresatem?

  • Jaki był cel wydania źródła?

Ćwiczenie 3

Obejrzyj ilustracje lub zapoznaj się z ich opisem i określ, jakiego rodzaju źródła przedstawiają.

R14hV9Jkalocm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
bg‑gold

Analiza różnych źródeł historycznych wymaga specjalistycznej wiedzy z pokrewnych dziedzin. Na pomoc historykowi przychodzi cała gama odgałęzień nauki – są to tzw. nauki pomocnicze historiinauki pomocnicze historiinauki pomocnicze historii. Są niezbędne dla rzetelnego zbadania źródeł historycznych. Mogą występować także jako samodzielne gałęzie nauki.  Jeśli chcesz się o nich dowiedzieć trochę więcej to zostały opisane poniżej.

R1B0m4vjxb63c
1.Archeologia. Nauka badająca na podstawie wykopalisk dzieje dawnych społeczeństw. Na ilustracji stanowisko archeologiczne na Wzgórzu Świątynnym w Jerozolimie. Nauka badająca na podstawie wykopalisk dzieje dawnych społeczeństw., 2.Archiwistyka. Nauka o metodach pracy archiwalnej, zasadach przechowywania i gromadzenia zbiorów archiwalnych. Na zdjęciu pomieszczenie, w którym przechowywane są zbiory archiwalne.Nauka badająca na podstawie wykopalisk dzieje dawnych społeczeństw., 3.Chronologia. Nauka o mierzeniu czasu, sposobach jego określania oraz tworzenia systemu datowania. Na zdjęciu zegar znajdujący się na wieży Big Ben w Londynie. Nauka badająca na podstawie wykopalisk dzieje dawnych społeczeństw., 4.Demografia historyczna. Zajmuje się badaniem populacji ludzkich w przeszłości, głównie poprzez analizę ilościową. Na zdjęciu strona tytułowa pierwszego powszechnego spisu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 września 1921 roku.Nauka badająca na podstawie wykopalisk dzieje dawnych społeczeństw., 5.Dyplomatyka. Nauka o dokumencie i badaniu go pod względem krytycznym. Na zdjęciu traktat o średniowiecznych dokumentach Sześć ksiąg o dyplomatyce, sporządzony w 1681 r. w Paryżu.Nauka badająca na podstawie wykopalisk dzieje dawnych społeczeństw., 6.Genealogia. Nauka o pokrewieństwie. Łączenie poszczególnych rodzin czy osób odgrywa ważną rolę w ustalaniu faktów i wydarzeń historycznych. Na zdjęciu ilustracje z dzieła. Heraldica to iest osada kleynotow rycerskich. Józefa Jabłonowskiego z 1742 r., pokazująca stopnie pokrewieństwa w linii męskiej i żeńskiej. Nauka badająca na podstawie wykopalisk dzieje dawnych społeczeństw., 7.Heraldyka Nauka o herbach, nie tylko szlacheckich, ale także miast, instytucji, państw. Na ilustracji herb (wraz z flagami sprzymierzeńców) gen. Baldomero Espartero (1793–1879), regenta Hiszpanii w imieniu Izabeli II. Nauka badająca na podstawie wykopalisk dzieje dawnych społeczeństw., 8.Kartografia. Nauka o mapach, metodach ich sporządzania oraz wykorzystania. Na zdjęciu Nova totius Terrarum Orbis geographica ac hydrographica tabula, mapa świata z 1631 r. Nauka badająca na podstawie wykopalisk dzieje dawnych społeczeństw., 9.Metrologia. Nauka zajmująca się jednostkami miar i wag, metodami mierzenia oraz narzędziami pomiarowymi. Na ilustracji pieczęć Międzynarodowego Biura Miar i Wag. Nauka badająca na podstawie wykopalisk dzieje dawnych społeczeństw., 10.Numizmatyka. Nauka o środkach płatniczych używanych w przeszłości. Mimo iż kojarzy się głównie z monetami, zajmuje się również banknotami czy akcjami. Na ilustracji moneta przedstawiająca oblicze Aleksandra Wielkiego. Nauka badająca na podstawie wykopalisk dzieje dawnych społeczeństw., 11.Paleografia. Nauka o dawnym piśmie; zajmuje się rozwojem historycznym pisma, przede wszystkim manuskryptów, a także odczytywaniem go. Na ilustracji fragment z Vergilius Romanus, manuskryptu z V w. zawierającego dzieła Wergiliusza.Nauka badająca na podstawie wykopalisk dzieje dawnych społeczeństw., 12.Sfragistyka. Nauka o pieczęciach; zajmuje się nie tylko samym odciskiem pieczęci, ale również materiałami, z jakich jest wykonana. Na ilustracji pieczęć majestatyczna Władysława II Jagiełły. Nauka badająca na podstawie wykopalisk dzieje dawnych społeczeństw., 13.Prasoznawstwo. Nauka o prasie. Wbrew pozorom nie zajmuje się wyłącznie gazetami, ale także programami radiowymi i telewizyjnymi. Na zdjęciu fragment gazety.Nauka badająca na podstawie wykopalisk dzieje dawnych społeczeństw., 14. Źródłoznawstwo. Nauka o źródłach historycznych; obejmuje ich krytykę zewnętrzną oraz wewnętrzną, a także możliwości zabezpieczenia i konserwacji. Na zdjęciu fragment Kroniki Galla Anonima. Nauka badająca na podstawie wykopalisk dzieje dawnych społeczeństw.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej - muza historii

Muzy
K. I. Gałczyński Muzy

Muzy:

Siostry zwycięskie, rówieśne,

jesteśmy siostrami waszymi.

Bo nowe muzy jesteśmy:

pracujemy, śpiewamy, tańczymy:

Thalia, muza tragiczna,

Polihymnia, Kaliope, Erato i Urania, która ład czyni,

i Terpsychora taneczna,

i Euterpe waleczna,

a na końcu Klio, Historia, Klio – laurodawczyni.

CART1 Źródło: K. I. Gałczyński, Muzy [w:] Wybór poezji, Wrocław 1967.
1
Ćwiczenie 4

Obejrzyj rzeźbę greckiej muzy Klio i odpowiedz na pytania.

Zapoznaj się z opisem rzeźby greckiej muzy Klio i odpowiedz na pytania.

Rf0ZNwVrXNeev
Źródło: Marie-Lan Nguyen, dostępny w internecie: wiktionary.org, domena publiczna.
R1Xe67zEOgSRP
Co symbolizuje? (Uzupełnij) Z jakim atrybutem jest przedstawiana? Dlaczego? (Uzupełnij).

Podsumowanie

bg‑gold

Można zadać pytanie: czy historyk zajmuje się wszystkim, co wydarzyło się w przeszłości? Otóż nie! Interesuje go wyłącznie to, co zostało wytworzone przez człowieka lub było efektem jego działań. Historyk nie prowadzi więc badań nad dietą dinozaurów czy istnieniem czarnej dziury. Przedmiotem jego analizy może być natomiast to, w jaki sposób ludzie żyjący 500 lat temu badali te zjawiska i do jakich doszli wniosków. Praca historyka polega więc na badaniu przeszłości poprzez analizę wszelkich śladów działalności człowieka, które nazywamy źródłami historycznymi. Źródła te mogą mieć zarówno charakter materialny jak i niematerialny. 

RK3IX0Uwi6P6g
Film mówiący o źródłach historycznych.
R1bQLcRNUJ5qR
Ćwiczenie 5
W jakich miejscach historyk może badać źródła historyczne. Zaproponuj pięć miejsc, a następne poproś kolegę, aby zaproponował pięć innych.
Polecenie 1

Wciel się na chwilę w historyka i obejrzyj dokładnie przedmiot przedstawiony za pomocą rzeczywistości rozszerzonej. Podaj skąd może pochodzić i z jakiego okresu w historii. Zwróć uwagę na elementy malarskie na wazie i zaproponuj własną interpretację.

Instrukcja korzystania z zasobu rzeczywistości rozszerzonej:

  1. Pobierz poniższą ilustrację (po najechaniu kursorem na ramkę z symbolem epodreczniki.pl kliknij prawym przyciskiem myszki i wybierz „Pobierz obrazek”).

  2. Wydrukuj na kartce papieru pobraną ilustrację.

  3. Następnie otwórz w swoim telefonie komórkowym (smartfonie) ten e‑materiał - zasób interaktywny - i przejdź do części z multimedium.

  4. Uruchom w swoim telefonie kamerę wideo.

  5. Po uruchomieniu kamery skieruj obiektyw aparatu/kamery na wydrukowany na kartce znacznik tak, aby objąć go w kadrze.

  6. Na ekranie telefonu pojawi się obiekt 3D wraz z opisami.

  7. Obracając kartkę ze znacznikiem przed ekranem telefonu, jednocześnie obracasz przedmiot i możesz go oglądać z różnych stron.

Wciel się na chwilę w historyka i zapoznaj się z opisem amfory. Podaj skąd może on pochodzić i z jakiego okresu w historii. Skup się na elementach malarskich na amforze i zaproponuj własną interpretację. 

R1Aw6f9Idfjjl
R15PJK52WmdEJ
Na zdjęciu przedstawiona jest amfora. Amfora, to bardzo popularne w starożytności naczynie do przechowywania wina lub oliwy. Po obu stronach amfory znajdują się dwa uchwyty. Są umieszczone symetrycznie po bokach. Na ścianach amfory zamieszczono zdobienia przedstawiające bogów i herosów, tematyka mitologiczna (postać centaura) i biesiadna. Na ścianach amfory znajdują się również poziome pasy z ornamentami. Amfora zdobiona jest dekoracyjnymi motywami liści palmowych.
R1QfDobVz9jn5
Twoja odpowiedź (Uzupełnij).

Słownik

analiza
analiza

rozpatrywanie jakiegoś problemu, zjawiska z różnych stron w celu jego zrozumienia lub wyjaśnienia; też: wyjaśnienie lub opis, będące wynikiem takiego rozpatrywania

nauki pomocnicze historii
nauki pomocnicze historii

nauki wspierające pracę historyka, pomocne przy badaniu i krytycznej ocenie źródeł historycznych; niektóre z nich są osobnymi gałęziami nauki, jak np. paleografia, numizmatyka czy genealogia

selekcja
selekcja

wybór czegoś najlepszego, najbardziej odpowiedniego, dokonywany przez eliminację rzeczy niespełniających wymagań, wyznaczony przez określone kryteria

źródła historyczne
źródła historyczne

wszelkie zachowane ślady celowej działalności człowieka, czyli wszystko to, skąd czerpiemy wiedzę o przeszłości; dzielą się m.in. na źródła pisane (biografie, kroniki, dokumenty, pamiętniki itp.) oraz niepisane (np. dzieła sztuki, przedmioty z wykopalisk, obiekty architektoniczne)

RAhmV37fsjJl1
(Uzupełnij).