1.

Aleksandria - miasto portowe w Egipcie w delcie Nilu, na wąskim klinie, który oddziela jezioro Mareotis od Morza Śródziemnego. Założone w r. 332 p.n.e. przez Aleksandra Wielkiego na miejscu miasteczka egipskiego Rhakotis wg planów architekta Dejnokratesa. Stolica Egiptu ptolemejskiego i rzymskiego, ośrodek nauki i sztuk, port handlowy dla produktów Egiptu, Etiopii i Arabii. W Aleksandrii była największa biblioteka starożytności, a na wyspie Faros słynna latarnia morska zbudowana na rozkaz Ptolemeusza Filadelfosa przez Sostratosa. Biblioteka została całkowicie spalona przez kalifa Omara w r. 640 n.e. Wykopaliska archeologiczne odsłoniły wiele zabytków architektury, wśród których znajdowały się dwa obeliski zdobiące główną bramę pałacu królów.

2.

Rzym - miasto nad Tybrem, w Lacjum (Włochy środkowe); w starożytności ośrodek i stolica republiki i cesarstwa rzymskiego, zwanych również Rzymem. Wg źródeł pisanych Rzym założony został przez legendarnego Romulusa W 753 r. p.n.e. Rzym rozbudował się wspaniale u schyłku republiki (II i I w. p.n.e.) i w okresie cesarstwa. Za panowania Nerona w 64 pożar strawił znaczną część miasta, które następcy cesarza z rozmachem rozbudowali. Po upadku gospodarczym zachodniej części cesarstwa rzymskiego w IV-V w. nastąpił upadek Rzymu, zwłaszcza po założeniu Konstantynopola i przeniesieniu stolicy cesarzy Zachodu do Rawenny.

3.

Neapol, najsławniejsze z miast noszących tę nazwę, położone w Kampanii, w Zatoce Kumańskiej, na zachód od Wezuwiusza, nad rzeką Sabatus. Założyli je koloniści z Kume oraz Chalkis w okolicy zwanej Partenope. Nową część miasta nazwano Neāpolis (gr. neos nowy) w odróżnieniu od starej, Paleopolis (gr. palajós stary). W r. 327 p.n.e. opanowali miasto Samnici, w r. 290 Rzymianie. Neapol został municypium rzymskim. Był to jeden z najważniejszych portów południowej Italii. Do czasów cesarstwa Neapol zachował charakter miasta greckiego. Za Tytusa został prawie całkowicie zniszczony przez trzęsienie ziemi, wkrótce jednak odbudowano go. Ze względu na piękne położenie, okolice i klimat stał się ulubionym miejscem letniskowym arystokracji rzymskiej. Opiewany przez poetów. Niedaleko Neapolu znajduje się rzekomo grób Wergiliusza. (Starożytne miasto leżało prawdopodobnie w pobliżu dzisiejszego portu).

4.

Kartagina (łac. Carthago, gr. Karchedon, fen. Karthad) starożytne miasto w Afryce północnej założone przez kolonistów fenickich z Tyru, wg legendy przez królową Tyru, Dydonę, w r. 880 p.n.e. Stopniowo stała się Kartagina jednym z największych portów na Morzu Śródziemnym, a po zjednoczeniu na przełomie VII i VI w. p.n.e. w państwo związkowe luźno ze sobą dotąd związanych kolonii fenickich stała się potężnym i zupełnie niezależnym od Tyru państwem morskim. W VI w. p.n.e. Kartagińczycy sprzymierzyli się z Etruskami dla wspólnej walki przeciw opanowującym stopniowo południową Italię Grekom. Wobec wzrastającej potęgi Rzymu musiało dojść wreszcie do ostatecznej rozgrywki między obu mocarstwami. Konflikt znalazł ujście w trzech kolejnych wojnach punickich (zob. punickie wojny), zakończonych zburzeniem K. w 146 r. p.n.e. przez Scypiona Młodszego. Miasto rozkwitło ponownie w pierwszych wiekach naszej ery; zostało zburzone przez Arabów w r. 698 n.e.

5.

Ateny - stolica Grecji; jedno z głównych miast-państw starożytnej Grecji, położone w Attyce; Miasto będące potężnym ośrodkiem kultury, sztuki i nauki.

6.

Efez (gr. Efesos, łac. Ephesus) jedno z 12 miast jońskich w Azji Mniejszej, położone przy ujściu rzeki Kaystros. Założone w IX w. p.n.e., dzięki dogodnemu położeniu geograficznemu staje się najważniejszym ośrodkiem handlowym i religijnym Jończyków. Słynną efeską świątynię Artemidy, Artemizjon, uważaną za jeden z 7 cudów świata, spalił w r. 356 p.n.e. Herostrat. Odbudowana została w końcu IV w. p.n.e., zniszczona powtórnie przez Gotów w r. 263 p.n.e. Efez zasłynął też ze swych szkół retorycznych. Urodzili się tutaj Heraklit, Apelles i Parrasjos. Wykopaliska dokonywane przez Anglików i Austriaków począwszy od r. 1863 odsłoniły ruiny Artemizjonu oraz miasta hellenistycznego i rzymskiego.

7.

Antiochia nad Orontesem, dziś Antakiya, założona około r. 300 p.n.e. przez Seleukosa I po zwycięstwie pod Ipsos i nazwana na cześć jego ojca. Rozbudowali miasto Antioch Wielki i Antioch IX. Mury miasta, zburzone podczas trzęsień ziemi na początku naszej ery, zostały odbudowane z rozkazu Tyberiusza. W części miasta położonej na wyspie znajdowały się pałace cesarzy Galliena i Dioklecjana. Ostatnim cesarzem, który przyczynił się do rozbudowy miasta, był Justynian. Miasto odegrało dużą rolę jako punkt obronny i handlowy, gdyż przecinały się tu różne drogi Syrii.

8.

Bērȳtus, dziś Bejrut; miasto portowe na wybrzeżu fenickim.

9.

Lugdūnum, dziś Lyon; miasto w Galii przy ujściu Araru (Saona) do Rodanu, kolonia założona przez Lucjusza Munacjusza Planktusa w r. 43 p.n.e., stolica prowincji Gallia Lugdunensis, miejsce słynnych prześladowań za Marka Aureliusza w r. 177 n.e. W r. 197, w czasie walk Septymiusza Sewera i Albinusa, miasto zostało częściowo spalone. Przez cały okres panowania rzymskiego było to najludniejsze miasto Galii.

10.

Augusta Trēverōrum, Dziś Trier, Trewir, główne miasto galickiego szczepu Trewerów.

11.

Massilia, dziś Marsylia; miasto i port powstałe w okresie wielkiej kolonizacji greckiej, na przełomie VII i VI w. p.n.e., założone przez Fokejczyków na wybrzeżu liguryjskim w Galii, niedaleko ujścia Rodanu. Po zdobyciu przez Kartaginę przewagi w zachodniej części Morza Śródziemnego (ok. r. 540) Massilia prowadzi walki z Kartaginą, Etruskami i piratami, utrzymując przyjazne stosunki z Rzymem, stając po jego stronie w wojnach punickich. Dzięki dogodnemu położeniu (na przecięciu szlaków handlowych bursztynu i cyny) dochodzi szybko do świetności, stając się centrum handlu lądowego i morskiego. Zakłada szereg własnych kolonii w Ligurii (Nicea, Antipolis) i w Hiszpanii (Majnake), rozszerzając wpływy kultury greckiej w Galii i Hiszpanii. Największy rozkwit osiąga na przełomie IV i III w. Nawrót świetności następuje po wojnach punickich. Po utworzeniu przez Rzymian prowincji Gallia Narbonensis i założeniu rzymskiej kolonii Narbo maleje polityczne i handlowe znaczenie Massili. Inicjatywa handlowa przechodzi na terenach Galii w ręce Rzymian. Miasto wchodzi w skład państwa rzymskiego jako civitas libera et foederata (na prawach miasta wolnego i sprzymierzonego), zachowuje jednak swój charakter grecki. W okresie cesarstwa ma duże znaczenie jako ośrodek kultury.

12.

Gādēs, dziś Cadiz; starożytne miasto w Hispania Baetica, założone przez Fenicjan, o dużym znaczeniu handlowym. Leżało na wyspie zwanej wg jednych Erytheja, wg innych Gades połączonej mostem z lądem stałym, gdzie znajdował się port. Po drugiej wojnie punickiej (r. 201 p.n.e.) miasto oddało się dobrowolnie pod panowanie Rzymian, dzięki czemu uzyskało liczne przywileje. Cezar nadał mu prawo obywatelstwa rzymskiego.

13.

Londīnium, dziś London; miasto w Brytanii nad rzeką Tamesis; zniszczone w r. 61 p.n.e., odbudowało się i stanowiło ważny punkt handlowy, w czasach -cesarstwa zaś główną bazę operacyjną wojsk rzymskich. W granicach dzisiejszego Londynu odkryto podczas prac wykopaliskowych wiele pozostałości po budowlach rzymskich.

14.

Corinthus, (gr. Kórinthos) jedno z największych miast Grecji, położone na północnowschodnim Peloponezie, przy wejściu na Istmos, pomiędzy Zatokami Koryncka i Sarońską. Stanowiło ważny punkt handlowy i centrum rzemiosła (ceramika i metalurgia). Zwłaszcza produkcja naczyń korynckich, przeznaczonych przede wszystkim na eksport, przysparzała miastu dochodów. Miasto słynęło z monumentalnych budowli i zamożnego życia i było metropolią dla wielu kolonii. Po inwazji doryckiej panowała w Koryncie dynastia Heraklidy Aletesa, od w. VIII p.n.e. rządziła oligarchia pod przewodnictwem arystokratycznego rodu Bakchiadów, obalona w połowie VII w. p.n.e przez tyrana Kypselosa. Za jego rządów, jak również za jego syna Periandra następuje największy rozkwit miasta. W wojnie peloponeskiej Korynt brał udział po stronie Aten. Jako członek Związku Achajskiego Korynt zdobyty i spalony przez Mummiusza w r. 146, dostaje się pod panowanie Rzymu. Cezar i August odbudowali zniszczone miasto, które przeżyło okres ponownego rozkwitu za cesarza Hadriana; w III w. n.e. uległo najazdowi Herulów, w IV w. - Wizygotów. Zachowały się ruiny świątyni Apollina.

15.

Syrācūsae, (gr. Syrakusaj, łac. Syracusae) najbogatsze i najludniejsze miasto na Sycylii, założone w r. 734 p.n.e. przez Dorów pod wodzą Archiasza. Początkowo położone było na wysepce Ortygia, leżącej tuż przy brzegu Sycylii. Niebawem rozrosło się na sąsiednie wybrzeża. W okresie największego rozkwitu składało się z 5 dzielnic, były to: Ortygia, Achradine, Tyche, Neapolis, Epipolaj. Miasto było otoczone murami i posiadało 2 porty. Pierwotna władza arystokracji nie trwała długo. W r. 485 został tyranem Gelon; za jego rządów i za rządów jego następcy, Hierona, doszły S. do wielkiego znaczenia i dobrobytu. Okrutne rządy Trazybulosa doprowadziły do wybuchu rewolucji, w której wyniku w Syrakuzach wprowadzona została demokratyczna forma władzy (r. 466 p.n.e.). Rządy demokratyczne nie trwały długo. W r. 406 ogłosił się tyranem Dionizjos Starszy. W r. 270 Syrakuzańczycy obwołali królem Hierona, który nawiązał przyjazne stosunki z Rzymem. Jego następca, Hieronim, w czasie II wojny punickiej stanął po stronie Kartaginy, co stało się przyczyną oblężenia S. przez Rzymian. W czasie zdobywania miasta w r. 212 zginął Archimedes. Od II w. p.n.e. Syrakuzy stopniowo poczęły się chylić ku upadkowi.