inwersja

Wypowiedzenie nawiasowe wtrącone do zdania, stanowiące dopowiedzenie, wątek poboczny.

anafora

Jest to zestawienie w jedną całość treściową dwóch przeciwstawnych określeń. Służy zwiększeniu ekspresji wypowiedzi.

antyteza

To w literaturze powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi.

epifora

Taki szyk wyrazów w zdaniu, który na tle obyczaju języka literackiego odczuwa się jako niezwykły, bądź z powodu zmiany normalnej kolejności zależnych od siebie składniowo wyrazów, bądź też z powodu rozbicia jednolitych grup składniowych przez wtrącenie słów do nich nie należących. Wyrazistość zależy od stopnia wywołanej przez nią trudności w odczytaniu składniowej budowy tekstu. Epifora jest środkiem stylistycznym wykorzystywanym w języku potocznym do uwydatnienia wartości semantycznej, emocjonalnej lub logicznej pewnych wyrazów. W poezji służy ponadto efektom brzmieniowym i wersyfikacyjnym oraz podkreśla odmienność poetyckiego wysłowienia; charakterystyczna zwłaszcza dla stylu poezji barokowej, nieobca jest także poetom późniejszym.

parenteza

Powtórzenie tego samego [słowa](http://pl.wikipedia.org/wiki/Slowo) lub zwrotu na końcu kolejnych segmentów wypowiedzi.

pytanie retoryczne

[Wyraz](http://pl.wikipedia.org/wiki/Wyraz), grupa wyrazów lub [zdanie wykrzyknikowe](http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zdanie_wykrzyknikowe&action=edit), często urwane, wtrącone bądź będące wyrazem emocjonalnego zaangażowania mówiącego.

elipsa

Stosowanie ciągów zdań o takiej samej lub podobnej budowie. Jest to równoległe występowanie podobnych zdań lub poszczególnych słów w obrębie fragmentu tekstu.

powtórzenie

Opuszczenie elementu [zdania](http://pl.wikipedia.org/wiki/Zdanie) oczywistego ze względu na kontekst wypowiedzi (elipsa [kontekstowa](http://pl.wikipedia.org/wiki/Kontekst)) lub ze względu na sytuację wypowiedzi (elipsa sytuacyjna), który przy odbiorze daje się zrekonstruować.

paralelizm składniowy

Zabieg stylistyczny polegający na wielokrotnym użyciu tego samego elementu językowego (wyrazu, zespołu wyrazów, wersów lub [zwrotek](http://pl.wikipedia.org/wiki/Zwrotka)) celem uzyskania [rytmizacji](http://pl.wikipedia.org/wiki/Rytm), podkreślenia znaczenia, zwiększenia ekspresji.

eksklamacja

Pytanie zadane nie w celu uzyskania odpowiedzi, lecz w celu skłonienia odbiorcy do przemyśleń na określony temat, podkreślenia wagi problemu, lub po prostu w celu podkreślenia ważkości całej wypowiedzi czy problemu.

UTWÓR LITERACKI

ŚRODEK STYLISTYCZNY

FUNKCJA

1. Od niebieskiej piękniejsza kolorów obręczy

Ciebie, Irydo, wielbię pod imieniem tęczy.

S. Trembecki, Listy do Irydy

a) szczególne podkreślenie jednego ze słów znajdujących się w wypowiedzi, eksponuje kunsztowność mowy poetyckiej

b) oddziaływanie na odbiorcę w celu zmuszenia go do zmiany poglądów, przekonań itp.

c) służy charakterystyce bohatera lirycznego lub podmiotu

2. Znam takie mumii tajemnice,

Które dla żywych tylko kpiną

W. B. Yeats, Śmierć

a) służy podkreśleniu fascynacji autora brzydotą, kalectwem, śmiercią

b) służy literackiej zabawie

c) dążenie do skrótu

3. Ja wciąż tu stoję za drzwiami – za klonowymi.

I wciąż milczę ustami – rozkochanymi.

Noc odchodzi w me ślady – tą samą drogą.

Pociemniało naokół – nie ma nikogo!

B. Leśmian, Ja tu stoję…

a) służy przekazaniu informacji

b) służy nauce

c) systematyczne powtórzenie określonej struktury wersyfikacyjno – składniowej sugeruje, że utwór jest stylizowany na pieśń ludową

UTWÓR LITERACKI

ŚRODEK STYLISTYCZNY

FUNKCJA

1.Sztylet uderza w zamku cicho

Sto uszu każdy kąt ma pusty

Więc Hamlet nie chcąc budzić licha

Bezgłośnie śmieje się przed lustrem

A. Bursa, Hamlet

a) wydobycie jakiegoś nowego odcienia znaczeniowego

b)charakterystyka bohatera

c) służy wydobyciu komizmu

2. Okruszynami serca, miłości

Karmiłem blade widziadła…

Ale łza taka, jak łza przeszłości,

Na żadne serce nie spadła.

Jak moje oczy topią się – mdleją,

Jak myśli rzucają ze dna,

Jak iskry sypią, jak łzami leją,

Ty wiesz! – lecz tylko ty jedna.

J. Słowacki, Ostatnie wspomnienie

a) wyraża emocje mówiącego oraz zwraca uwagę odbiorcy tekstu na jego określony fragment

b) wyeliminowanie słowa, które nie jest konieczne, tworzy złudzenie mowy potocznej

c) sugeruje, że utwór jest stylizowany na pieśń ludową

3. Polsko! Lecz ciebie błyskotkami łudzą;

Pawiem narodów byłaś i papugą;

A teraz jesteś służebnicą cudzą.

J. Słowacki, Grób Agamemnona

a) nadaje wypowiedzi ton uroczysty, podniosły

b) dążenie do skrótu

c)oddziaływanie na odbiorcę w celu zmuszenia go do zmiany poglądów, przekonań itp.

UTWÓR LITERACKI

ŚRODEK STYLISTYCZNY

FUNKCJA

1. Dziś dla nas, w świecie nieproszonych gości,

W całej przeszłości i w całej przyszłości

Jedna już tylko jest kraina taka,

W której jest trochę szczęścia dla Polaka

Kraj lat dziecinnych!(…)

A. Mickiewicz, Pan Tadeusz (Epilog)

a) dążenie do skrótu

b) ekspresywna, służy wyrażeniu silnych emocji

c) wzywa do walki w obronie zagrożonego kraju

2. I była zgroza nagłych cisz! I była próżnia w całym niebie!

A ty z tej próżni czemu Drwisz, kiedy ta próżnia nie Drwi z ciebie?

B. Leśmian, Dziewczyna

a) ma za zadanie obrażenie odbiorcy

b) szczególne podkreślenie jednego ze słów znajdujących się w wypowiedzi

c) stosowane jako apel do odbiorcy

3. (…) po gruzach biega naga, ruda Ryfka,

trzynastoletnie dziecko.

Przejeżdżali Niemcy w grubym tanku.

(Uciekaj, uciekaj Ryfka!)

„Mama pod gruzami, tata na Majdanku…” roześmiała się, zakręciła się, znikła

W. Broniewski, Ballady i romanse

a) zawarcie informacji koniecznych dla zrozumienia całej wypowiedzi, ale mimo to jakby marginesowych

b) ludyczna

c) ma za zadanie wyolbrzymić cechy bohatera lirycznego

UTWÓR LITERACKI

ŚRODEK STYLISTYCZNY

FUNKCJA

1. Przejeżdżał chłop, rzucił grosik

Przejeżdżała baba, też dała cosik,

Przejeżdżało dużo, dużo Luda,

Każdy się dziwił, że goła i ruda.

W. Broniewski, Ballady i romanse

a) wyraża emocje mówiącego oraz zwraca uwagę odbiorcy tekstu na jego określony fragment

b) dążenie do skrótu

c) wyeliminowanie słowa, które nie jest konieczne, aby stworzyć złudzenie mowy potocznej

2. I niebo jak biała Niagara.

I drogę jak biała Niagara.

I pamięć jak biała Niagara.

O tobie jak biała Niagara.

J. B. Ożóg, Niagara cała młodości

a) ludyczna

b) wyraża emocje mówiącego oraz zwraca uwagę odbiorcy tekstu na jego określony fragment

c) zawarcie informacji koniecznych dla zrozumienia całej wypowiedzi, ale mimo to jakby marginesowych

3. – Cisnę źrenice w najdalsze przestrzenie,

W jakieś zupełne, twórcze oderwanie–

O rzucie mój! O, oddalenie w nieskończoność!

(Muzyko, muzyko dali złocistej!...)

J. Tuwim, Patos dali

a) wzywa do walki w obronie zagrożonego kraju

b) stosowane jako apel do odbiorcy

c) nadaje wypowiedzi ton nastrojowo – emocjonalny

UTWÓR LITERACKI

ŚRODEK STYLISTYCZNY

FUNKCJA

1. Bóg się rodzi, moc truchleje,

Pan niebiosów obnażony;

Ogień krzepnie, blask ciemnieje,

Ma granice Nieskończony.

Wzgardzony – okryty chwałą,

Śmiertelny – Król nad wiekami!...

F. Karpiński, Pieśń o Narodzeniu Pańskim

a) ludyczna

b) wydobycie silnych emocji, podkreślenie niezwykłości opisywanego zjawiska

c) ma za zadanie obrażenie odbiorcy

2. Jak się czują malowani święci na wystawach (…)

Nie mogą się nadziwić

Że złote palce wymalowano im żółcią

Srebrne twarze – błyszczącą bielą (…)

J. Twardowski, Malowani święci

a) stosowane jako apel do odbiorcy

b) wyeliminowanie słowa, które nie jest konieczne, tworzy złudzenie mowy potocznej

c) oddziaływanie na odbiorcę w celu zmuszenia go do zmiany poglądów, przekonań itp.

3. Któż wytrwa, gdy go ognie niebieskie pochwycą?

Któż miecz podniesie, drżący jak listek osiny

Przed Pańską błyskawicą,

W strachu przyjścia Pańskiego i wielkiej godziny?

J. Słowacki, Radujcie się…

a) ma za zadanie podkreślenie fascynacji autora brzydotą

b) dążenie do skrótu

c) podkreśla emocje mówiącego oraz prezentuje jego przekonania