Ważne daty
1834‑1917 – lata życia Edgara Degasa
1854‑1855 – studia u Louisa Lomothe’a a następnie w paryskiej École des Beaux‑Arts
1862 – poznanie Édouarda Maneta
1874 – pierwsza wystawa impresjonistów w atelier Nadara
1909 – całkowita utrata wzroku
Scenariusz dla nauczyciela
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
II.1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
II.13.c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
II.14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
II.15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
II.18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
II.9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
III.1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
III.2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
III.3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
III.4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
III.5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
IV.4.a) w malarstwie: enkaustyka, mozaika, witraż, fresk, tempera, malarstwo olejne, pastel, malarstwo akwarelowe, akrylowe,
IV.6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
V.3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
charakteryzować twórczość Degasa;
określać technikę artystyczną stosowaną przez artystę;
rozpoznawać tematykę dzieł;
wskazywać nietypowe rozwiązania formalne w dziełach.
Od wczesnych dzieł po wystawę impresjonistów
Degas od najmłodszych lat interesował się malarstwem portretowym, z wczesnego okresu pochodzą wizerunki rodziny – ojca, siostry i brata, a także autoportrety. W latach 1854‑1855 kształcił się w pracowni Lamothe’a, ucznia Ingresa, natomiast w 1855 roku podjął studia w École des Beaux‑Arts, co zapewniło mu solidne wykształcenie. W tym okresie, oprócz portretów sięga tez po sceny historyczne, pełne patosu i nastrojowości. W późniejszej twórczości kompozycje malarza stały się lżejsze, pojawiły się skośne układy, przecinanie postaci krawędzią obrazu. W dziełach tych wyraźnie widoczny jest wpływ japońskich drzeworytów, później także studium ruchu, na które wpłynął rozwój kinematografii. Jednak największe znaczenie dla stylu artystycznego Degasa miała przyjaźń z Édouardem Manetem, którego spotkał w 1862 roku. Pod jego wpływem odchodzi od sztuki akademickiej, jaką dotychczas uprawiał, a zwraca się ku realizmowi, jaki obserwuje między innymi na wyścigach. Manet wprowadził Degasa w środowisko impresjonistów, chociaż nigdy nie stał się impresjonistą w pełnym tego słowa znaczeniu. O zerwaniu z klasycznym malarstwem świadczą prace rejestrujące wizyty artysty na wyścigach konnych. Jego cechujący się linearyzmem sposób malowania, wyraźnie różnił się od stylu pozostałych reprezentantów tego kierunku. Niemniej jednak, pozostając nieco na uboczu grupy, był jedną z najważniejszych i najwybitniejszych postaci z nią związanych. W 1874 roku wziął udział w pierwszej wystawie impresjonistów w atelier Nadara. Pokazał wtedy 10 dzieł, ale jego prace charakteryzowały się oszczędnym rysunkiem, studium postaci, a nie analizą naturalnego światła i jego efektów.
Do roku 1886 Degas prezentował swoje prace wspólnie z impresjonistami, biorąc w sumie udział w siedmiu z ośmiu wystaw. Na drugiej wystawie zaprezentował kolejną wersję Prasowaczek. W międzyczasie podróżuje, między innymi do Neapolu.
Absynt jest kolejnym dziełem zaprezentowanym na drugiej wystawie impresjonistów w 1876 roku pod tytułem W kawiarni. Scena rozgrywa się w kawiarni New Athens na Placu Pigalle, późniejszym miejscu spotkań impresjonistów. Degas wprowadza tutaj innowację w kadrowaniu sceny opartej na asymetrii akcentującej izolację bohaterów – ręka i fajka mężczyzny nie mieszczą się w kadrze, blat stołu jest ucięty. Ten sposób konstruowania kompozycji wskazuje na wpływ fotografii.
Bardzo dobrze jest kopiować to, co się widzi, ale dużo lepiej rysować to, co widzieć można już tylko w naszej pamięci. Jest to pewna transformacja, w czasie której wyobraźnia współpracuje z pamięcią. Odtwarzasz wówczas to, co cię uderzyło, czyli to, co jest niezbędne. Wówczas twoje wspomnienia i twoja wyobraźnia stają się wyzwolone od tyranii, jaką wywiera natura.
Źródło: Zdzisław Kępiński, Impresjonizm, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1982, s. 104.
Życie arystokracji – muzyka i wyścigi konne
Od połowy lat 70. Degas fascynuje się życiem nocnym Paryża. Degas chodzi na koncerty, do opery, prowadzi prozaiczne życie, a w niedzielę jeździ na wyścigi konne. W 1870 roku powstał portret zbiorowy przyjaciół artysty, będącymi członkami orkiestry. Orkiestra Opery Paryskiej przedstawia fragment jej członków zwróconych w stronę niewidocznego na obrazie dyrygenta. Centralna postacią tej grupy jest fagocista Désiré Dihau. Degas pokazuje tylko część ciał usytuowanych między ramą obrazu a rampą.
Śpiewaczka w czarnej rękawiczce to pastel należący do serii, której tematem są śpiewacy i muzycy koncertujący w kawiarni. Degas był bywalcem tych miejsc, zwłaszcza Cafe des Ambassadeurs i często czerpał stamtąd tematy do wielu swoich najlepszych dzieł. Jego uwagę przyciągają dramatyczne pozy wykonawców i śpiewaków, zwłaszcza gdy są prezentowane z niewielkiej odległości. Przedstawiona w obrazie śpiewaczka Theresa została uwieczniona w trakcie występu.
W latach 80. XIX wieku, malarz coraz częściej preferuje pastelpastel, który czasami łączył z akwareląakwarelą i gwaszemgwaszem. Obrazy z tego okresu cechują się wyrazistością koloru i linii. W drugiej połowie XIX wieku tory wyścigowe stały się bardzo modne dla społeczeństwa, w którym paryska burżuazja podkreślała swoje arystokratyczne i brytyjskie pochodzenie. Degasa przyciągały również możliwości studiowania kształtów i ruchu. Obraz Na wyścigach zespala szczegóły detali koni na pierwszym planie z odległą perspektywą. Malarz przesuwa ciężar na prawą stronę, rezygnując tym samym z centralizacji tematu, a jednocześnie akcentując dynamikę przedstawienia.
Kobiece akty
Szczególna pozycję zajmują akty, w których kobiety zostały uchwycone jakby z ukrycia, podczas intymnych scen kąpieli, wycierania stóp, suszenia ciała, czesania. W ujęciach kobiet od tyłu, dominują nagie plecy i szyja, a największą uwagę zwraca na ruch i formę oparta na schemacie. Degas maluje kredkami pastelowymi (suchymi, bądź wilgotnymi jeśli chce uzyskać przeźroczysty kolor), czasami kolor nanosi palcem lub proszkuje je, miesza z wodą i rozprowadza szczotką. Malarz nakłada na siebie po kilka kolorów, łączy je. Degas nie zwraca uwagi na kanony klasycznego piękna.
Tancerki i baletnice
Degas zasłynął przede wszystkim jako malarz tancerek, które malował głównie w Operze Paryskiej. Powtórzenia, chwile odpoczynku za kulisami, reprezentacja to chwile, które Degas preferuje w poszukiwaniu ruchu i koloru. Degas opanował eliptyczne skróty, praktykę zbliżeń, smak wznoszącego się lub opadającego spojrzenia, zderzające się opozycje, wariacje na temat podświetlenia. Wymyśla rolę w sugestii przestrzeni dla wspaniałych podłóg spryskanych lekkimi, subtelnymi raportami odblaskowymi agencji, źródłami światła, zwracającymi uwagę na nieoczekiwane światła rampy, które rzucają kolorowe plamy na twarze. Artysta ośmiela się wyciąć sekcję. Wie, jak zsyntetyzować serię ruchów, gesty, które sugeruje z rysowaniem coraz bardziej kursywnym, mają zaskakującą wartość ekspresyjną. Degas zaczął przenosić na płótno baletnice w 1873, po powrocie z USA. Zaczynał od szkiców. Serie obrazów z tancerkami zaczyna Klasa tańca.
Dziewczęta z baletu rysują swymi ruchami cudowne arabeski, ale widząc wysilona technikę, trud i ryzyko operacji, widząc przy ty kulisy sztucznie przygotowanego widowiska pozostajemy najzupełniej wyzuci z chęci zapadnięcia w marzenia. Wszyscy przy ty: dżokeje, prasowaczki, goście biur czy kawiarni ukazują nam najwyraźniej tylko strzępy swojego życia, podczas gdy z jego pozostałych obszarów jesteśmy zdecydowanie wyłączeni. Nawet to, co chwytamy oczyma obserwatorów nie tworzy obrazu, który w swoim imieniu podnieślibyśmy jako morał czy konkluzję, nie daje podstaw do sformułowania wniosków o potrzebie sprzeciwu czy współczucia lub na odwrót – zachęty do solidarnego współżycia. Co więcej, autor wypracowuje sobie taki sposób reżyserowania wydarzeń i komponowania ich obrazu, że widz zostaje pozbawiony wyraźnych wskazówek, ku czemu kierować wzrok i co rozumieć jako naczelny, przewodni motyw dzieła. Nawet jeśli gdzieś mała tancerka osiąga szczyt efektu pozy tanecznej nie wiemy, czy nie ciekawsze mogą być nasze obserwacje na temat jej obojętnie na uboczu stojących lub poprawiających swe stroje towarzyszek.
Zdzisław Kępiński, Impresjonizm, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1982, s. 108‑109
Pogarszający się wzrok Degas przyczynił się do tego, iż ogranicza się jedynie do używania pastelu na papierze. Prace z tego okresu stały się bardziej ekspresyjne, zawierały mniej detali, a kadry bliskie.
Mimo że Degas zasłynął z malarstwa, pozostawił po sobie około 150 rzeźb. Największą popularnością cieszy się Czternastoletnia tancerka. Jest to jedyna rzeźba Degasa, która za życia jego została wystawiona publiczności podczas szóstej wystawy impresjonistów w 1881 roku. Przedstawia Marie van Goethem, modelkę artysty w latach 1878‑1891. Wykonane z wosku dzieło zostało wzbogacone realistyczne efekty – baletnica na głowie ma założoną perukę z prawdziwych włosów i autentyczny strój – tutu (baletowa spódnica), gorset i baletki. Tancerka ustawiona jest w sztywnej, poważnej pozie, w wykroku w pozycji wyjściowej. Ręce dziewczyny są opuszczone i schowane do tyłu, dzięki czemu Degas wyeksponował jej tułów, szczególnie akcentując ramiona.
Uzupełnij dane o obrazie.
Podaj nazwisko muzyka z fagotem, ukazanego na obrazie Edgara Degasa „Orkiestra Opery Paryskiej”.
Do terminów dobierz właściwe definicje.
farba o spoiwie rozpuszczalnym w wodzie, przeważnie z gumy arabskiej, często z dodatkiem miodu, cukru lub gliceryny, które nadają farbie elastyczność, kryjąca farba wodna z domieszką kredy lub bieli (spoiwo — guma arabska, podłoże — papier, pergamin, kość słoniowa), farba w postaci cienkich, miękkich pałeczek uformowanych z pigmentów, kredy, gipsu i małej ilości spoiwa
Akwarela | |
Pastel | |
Gwasz |
Słownik pojęć
farba o spoiwie rozpuszczalnym w wodzie, przeważnie z gumy arabskiej, często z dodatkiem miodu, cukru lub gliceryny, które nadają farbie elastyczność; również technika malarska, posługująca się farbami akwarelowymi kładzionymi najczęściej na papierze, a także na kości słoniowej (miniatury), jedwabiu (w tradycyjnym malarstwie Dalekiego Wschodu i w Europie w XVIII i XIX w. służyła głównie do zdobienia wachlarzy); charakterystyczną cechą akwareli jest cienka i przezroczysta warstwa farby, przez którą przebija podłoże; technika akwareli wymaga dużej precyzji ze względu na trudności w dokonywaniu poprawek.
kryjąca farba wodna z domieszką kredy lub bieli (spoiwo — guma arabska, podłoże — papier, pergamin, kość słoniowa); gwasz daje efekt zbliżony do pastelu.
farba w postaci cienkich, miękkich pałeczek uformowanych z pigmentów, kredy, gipsu i małej ilości spoiwa; także technika malarska posługująca się tymi farbami (mająca charakter pośredni między rysunkiem a malarstwem) oraz kompozycja wykonana w tej technice; pastelami nazywa się też obrazy wykonane tymi farbami.
Słownik pojęć opracowano na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Z. Kępiński, Impresjonizm, Warszawa 1982
S. Bartolena, Klasycy Sztuki; Degas i impresjoniści, Warszawa 2006
F. Kresak, W Kręgu Sztuki: Edgar Degas, Warszawa 1986