Słowa, słówka – sowa, sówka
Scenariusz zajęć
III etap edukacyjny, język polski
Temat: Słowa, słówka – sowa, sówka
Treści kształcenia:
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
3. Świadomość językowa. Uczeń:
9) rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym.
Cele operacyjne:
Uczeń:
Rozpoznaje wyrazy podzielne i niepodzielne słowotwórczo,
Wyodrębnia w wyrazach pochodnych podstawę słowotwórczą i formant,
Nazywa formanty.
Nabywane umiejętności:
Tworzenia wyrazów pochodnych różnymi metodami,
Tworzenia definicji słowotwórczych.
Kompetencje kluczowe:
Porozumiewanie się w języku ojczystym,
Umiejętność uczenia się.
Środki dydaktyczne:
Zasób multimedialny: film „Dzieciątko czy dzieciuch?”,
Sprzęt multimedialny: komputer, ewentualnie podłączony do telewizora projektor multimedialny/tablica interaktywna,
Szary papier,
Zestaw wyrazów do analizy słowotwórczej,
Tabelka do wydrukowania jako praca domowa.
Metody nauczania:
Praca z tekstem,
Ćwiczenia praktyczne,
Metody aktywizujące.
Formy pracy:
Zbiorowa,
Grupowa zróżnicowana,
Indywidualna jednolita.
Przebieg zajęć:
Etap przygotowawczy
Przed rozpoczęciem lekcji prowadzący rysuje na tablicy tabelę z dwiema kolumnami. Obok niej zapisuje pary wyrazów pokrewnych.
Etap wstępny
Nauczyciel wita się z klasą, podaje temat lekcji i zapoznaje uczniów z celami zajęć.
Etap realizacji
Uczniowie poproszeni przez nauczyciela podchodzą do tablicy i w odpowiednich kolumnach tabeli zapisują pary wyrazów: podstawowy i pochodny.
Przykładowe pary wyrazów:
Wyraz podstawowy | Wyraz pochodny |
pisać | napisać |
dom | domowy |
kot | kotek |
ładniejszy | najładniejszy |
Nauczyciel prosi o przypomnienie znaczenia pojęć: „wyraz podstawowy”, „wyraz pochodny” oraz „podstawa słowotwórcza” i „formant”.
Kolejni uczniowie dokonują analizy słowotwórczej zapisanych wyrazów. Wskazują podstawę słowotwórczą i formant.
Młodzież, podzielona na zespoły czteroosobowe, otrzymuje wyrazy z różnych kategorii znaczeniowych. Na arkuszach szarego papieru dokonuje ich analizy słowotwórczej.
Przykładowe grupy wyrazów:
Mleczko, stolik, warkoczyk, piesek, myszka, mamusia, tatuś, synuś, żabka (zdrobnienia),
Cukiernia, pływalnia, gołębnik, piaskownica, siłownia, kartoflisko, kawiarnia (nazwy miejsc),
Rzemieślnik, murarz, aptekarz, strażak, malarz, programista, sportowiec (nazwy wykonawców zawodów),
Pisak, podgrzewacz, drukarka, suszarka, trzepaczka, wiertarka, ładowarka (nazwy narzędzi),
Nauczycielka, malarka, uczennica, szefowa, projektantka, policjantka, lekarka (nazwy żeńskie).
Wyodrębnione w wyrazach formanty uczniowie zaznaczają kolorowym flamastrem. Poszczególne grupy prezentują przy tablicy wyniki swojej pracy i nazywają kategorię znaczeniową.
Wnioski z wykonanego zadania nauczyciel wspólnie z klasą zapisuje w formie tabeli, np. w poniższy sposób:
Kategoria znaczeniowa | Formant | Przykład |
nazwy zdrobniałe i pieszczotliwe | -ek; -ka; -ko; -ik; -yk; -usia; -uś | synuś, żabka |
nazwy miejsc | -arnia; -alnia; -ownia | siłownia, pływalnia |
nazwy wykonawców zawodów | -nik; -owiec; -arz; -ak; -ista | murarz, programista |
nazwy narzędzi | -ak; -acz; -aczka; -arka | trzepaczka, drukarka |
nazwy żeńskie od odpowiednich męskich | -ka; -owa; -nica; -yni | uczennica, szefowa |
Etap końcowy
Nauczyciel informuje uczniów, że za chwilę obejrzą film związany z tematem zajęć. Prosi, by zanotowali podany w nim przykład. W ramach podsumowania prowadzący pyta uczniów, czy dostrzegają wpływ tematu i formantu na znaczenie słów.
Zapis pracy domowej:
Uzupełnij tabelę. (Można ją przygotować wcześniej i wydrukować dla uczniów).
Wyraz pochodny | Znaczenie (parafraza) | Wyraz podstawowy | Formant |
piesek | mały pies | pies | -ek |
o smaku malin | -owy | ||
to, że ktoś tańczy | -enie | ||
piec | -arz | ||
kotka |
Dodatkowo:
Jest to kolejna lekcja ze słowotwórstwa, wprowadzająca kategorie znaczeniowe.