E-materiały do kształcenia zawodowego

Opracowania kartograficzne

BUD.18. Wykonywanie pomiarów sytuacyjnych, wysokościowych i realizacyjnych oraz opracowywanie wyników tych pomiarów - technik geodeta 311104

bg‑green

Słownik pojęć dla e‑materiału

Instrukcja korzystania ze słownika

Słownik pojęć do e‑materiału zawiera hasła oraz ich definicje. Hasła zostały ułożone w kolejności alfabetycznej. Wybrane pojęcia zawierają również odsyłacze (linki) do elementów składowych e‑materiału, w których zostały użyte. Poprawne korzystanie ze słownika pojęć pozwoli Ci opanować podstawowy zasób słownictwa branżowego oraz ułatwi przyswojenie wiedzy zawartej w e‑materiale.

1
aerotriangulacja
aerotriangulacja

Etap sporządzania ortofotomapy polegający na kameralnym zagęszczeniu osnowy fotogrametrycznej i wyznaczeniu orientacji każdego zdjęcia. Celem aerotriangulacji jest dostarczenie fotopunktów potrzebnych do orientacji bezwzględnej każdego opracowywanego modelu lub dostarczenie orientacji zewnętrznej zdjęć na potrzeby tworzenia ortofotomapy.

aktualizacja mapy
aktualizacja mapy

Wykonuje ją zazwyczaj uprawniony geodeta podczas sporządzania mapy do celów projektowych. Jej celem jest dostosowanie treści mapy zasadniczej znajdującej się w Powiatowym/Miejskim Ośrodku Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej do sytuacji w terenie. Aktualizacja mapy wykonywana jest między innymi na podstawie bezpośrednich pomiarów terenowych.

BDOT10k - baza danych obiektów topograficznych
BDOT10k - baza danych obiektów topograficznych

Baza zawierająca dane przestrzenne; jej dokładność odpowiada mapom topograficznym w skali 1:10 000. Baza ta zawiera informacje o lokalizacji przestrzennej oraz atrybuty opisowe obiektów topograficznych. Wszelkie standardy techniczne, podstawy prawne i organizacyjne dotyczące gromadzenia, przechowywania i udostępniania bazy danych obiektów topograficznych zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 27 lipca 2021 r. w sprawie bazy danych obiektów topograficznych oraz bazy danych obiektów ogólnogeograficznych, a także standardowych opracowań kartograficznych. Do tworzenia zasobu BDOT10k wykorzystuje się wektoryzację ortofotomapy cyfrowej, pomiary bezpośrednie, dane pozyskane z BDOT500 oraz innych rejestrów prowadzonych przez instytucje publiczne takich jak: EGiB, GESUT, PRG, PRNG, TERYT. Na podstawie zasobu informacyjnego BDOT10k opracowuje się mapy topograficzne w skalach: 1:10 000, 1:25 000, 1:50 000 i 1:100 000.  

BDOO - baza danych obiektów ogólnogeograficznych
BDOO - baza danych obiektów ogólnogeograficznych

Baza obejmująca dane przestrzenne; jej dokładność odpowiada mapie przeglądowej w skali 1:250 000. Baza ta posiada zgeneralizowane informacje o obiektach przestrzennych, które są przechowywane w jednolitej strukturze bazy danych obiektów topograficznych. Wszelkie standardy techniczne, podstawy prawne i organizacyjne dotyczące gromadzenia, przechowywania i udostępniania bazy danych obiektów topograficznych zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 27 lipca 2021 r. w sprawie bazy danych obiektów topograficznych oraz bazy danych obiektów ogólnogeograficznych, a także standardowych opracowań kartograficznych. Baza BDOO jest tworzona na podstawie zgeneralizowanych informacji z bazy BDOT10k. Na jej podstawie można opracować mapy przeglądowe w skalach: 1:250 000, 1:500 000 i 1:1 000 000.  

digitalizacja
digitalizacja

Proces prowadzący do przetwarzania materiałów analogowych (pochodzących z obiektów świata rzeczywistego) na formę cyfrową; digitalizację prowadzi się przez skanowanie, fotografowanie oraz obróbkę komputerową otrzymanych obrazów.

elipsoida
elipsoida

Powierzchnia lub bryła powstała na skutek obrotu elipsy wokół jej osi symetrii. W przypadku Ziemi osią tą jest mała oś elipsy, czyli oś ziemska.

generalizacja
generalizacja

Proces zmniejszania szczegółowości mapy podczas prac związanych ze zmniejszaniem skali mapy.

geodeta uprawniony
geodeta uprawniony

Osoba posiadająca uprawnienia zawodowe w dziedzinie geodezji i kartografii. Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 18 sierpnia 2020 r. w sprawie standardów technicznych wykonywania geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych  i wysokościowych oraz opracowywania i przekazywania wyników tych pomiarów do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, Dz.U. z 2022 r. poz. 1670.

geoida
geoida

Teoretyczna powierzchnia stałego potencjału siły ciężkości, pokrywająca się z powierzchnią mórz i oceanów Ziemi, przedłużona umownie pod lądami. Powierzchnia ta jest prostopadła do pionu wyznaczonego przez siłę ciężkości

implementacja danych
implementacja danych

Proces przekształcania modelu teoretycznego, który z zasady jest modelem idealnym w rzeczywisty obiekt fizyczny, który jest zniekształcony.

interpolacja
interpolacja

Wyznaczenie wartości punktu na powierzchni Ziemi na podstawie innych, już określonych; w interpolacji stosuje się techniki: rachunkową, graficzną, mechaniczną, komputerową.

kalibracja
kalibracja

Dostosowanie metodą matematycznej transformacji obrazu rastrowego mapy do układu współrzędnych płaskich. Inaczej to proces wyznaczenia i nadania georeferencji, których zastosowanie spowoduje ustawienie rastra w odpowiednim miejscu mapy oraz zredukuje jego zniekształcenia geometryczne.

kierownik prac geodezyjnych
kierownik prac geodezyjnych

Geodeta uprawniony, ustanowiony przez wykonawcę zgłoszonych prac geodezyjnych do kierowania tymi pracami. Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 18 sierpnia 2020 r. w sprawie standardów technicznych wykonywania geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych  i wysokościowych oraz opracowywania i przekazywania wyników tych pomiarów do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, Dz.U. z 2022 r. poz. 1670.

mapa analogowa
mapa analogowa

Mapa rysowana lub drukowana na papier, tkaninę, folię. Mapy analogowe poprzez skanowanie i wektoryzację na ekranie komputera przekształca się w mapy numerycznemapa numerycznamapy numeryczne.

mapa ewidencyjna
mapa ewidencyjna

Wizualizacja danych z bazy danych ewidencji gruntów i budynków. Mapa ta zawiera: granice i numery działek ewidencyjnych; punkty graniczne; kontury budynków z oznaczeniem rodzaju budynku lub ich bloków, jeżeli istnieją, a także numery najwyższych kondygnacji budynków lub ich bloków, albo najniższych kondygnacji budynków podziemnych lub ich bloków oznaczonych liczbą ujemną; kontury użytków gruntowych i ich oznaczenia; kontury klasyfikacyjne i ich oznaczenia; występujące w obszarze mapy granice jednostek zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa i obrębów ewidencyjnych, wraz z ich oznaczeniami; inne elementy, które nie kolidują z danymi ewidencyjnymi, a pozwalają na uczytelnienie treści mapy; nazwy ulic i placów oraz związane z nimi numery porządkowe, a  także nazwy cieków, zbiorników wodnych i innych obiektów fizjograficznych; znaki graficzne siatki kwadratów, z których przynajmniej dwa widoczne w obszarze mapy powinny być opisane współrzędnymi. Mapę ewidencyjną generuje się w skali zapewniającej jej czytelność. Jej integralną częścią jest opis, zawierający: tytuł mapy, informacje o skali oraz lokalizacji obszaru przedstawionego na mapie, w tym identyfikator i  nazwę jednostki ewidencyjnej oraz numer i nazwę obrębu ewidencyjnego. Rozporządzenie Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 27 lipca 2021 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków,  Dz.U. z 2021 r. poz. 1390 z późn. zmianami.

mapa do celów projektowych
mapa do celów projektowych

Opracowanie kartograficzne, wykonane z wykorzystaniem wyników pomiarów geodezyjnych i materiałów państwowego zasobu geodezyjnego i  kartograficznego, zawierające elementy stanowiące treść mapy zasadniczej, a także informacje niezbędne do sporządzenia dokumentacji projektowej oraz klauzulę urzędową stanowiącą potwierdzenie przyjęcia do państwowego zasobu geodezyjnego i  kartograficznego zbiorów danych lub dokumentów, w oparciu o które mapa do celów projektowych została sporządzona, albo oświadczenie wykonawcy prac geodezyjnych o uzyskaniu pozytywnego wyniku weryfikacji. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne, z późniejszymi zmianami Dz.U. z 2023 r. poz. 803.

mapa hybrydowa
mapa hybrydowa

Połączenie mapy rastrowejmapa rastrowamapy rastrowej oraz mapy wektorowejmapa wektorowamapy wektorowej.

mapa numeryczna
mapa numeryczna

Mapa cyfrowa, której obiekty przedstawione są w formie obrazów wektorowych lub rastrowych.

mapa rastrowa
mapa rastrowa

Mapa powstała na skutek obróbki cyfrowej (skanowania) map papierowych lub foliowych - w konkretnej skali i odwzorowaniu kartograficznym. Przy dużym powiększeniu wyraźnie widoczna jest jej pikselowa budowa. Obraz tworzony przez piksele nazywany jest rastrem.

mapa tematyczna
mapa tematyczna

Opracowanie kartograficzne, które przedstawia treści ogólnogeograficzne lub tematy społeczno‑gospodarcze bądź przyrodnicze. Bazą dla tego rodzaju mapy, czyli tzw. podkładem geograficznym, są mapy ogólnogeograficzne lub mapy zasadnicze (bądź tylko wybrane elementy tych map), które wyznaczają również układ współrzędnych map tematycznych.  Mapa tematyczna jest pozbawiona całkowitej charakterystyki danego terenu, za to obejmuje pełne ujęcie jednego elementu mapy ogólnogeograficznej np. podziału administracyjnego czy społeczno‑ekonomicznego lub stosunków klimatycznych albo glebowych. Podczas przedstawiania na mapie tematycznej konkretnej treści należy zachować orientację głównych elementów powierzchni ziemi, takich jak zarys linii brzegowej, sieć rzeczną czy punkty wysokościowe. Stanowią one podkład geograficzny. Mapy tematyczne dzielimy na przedstawiające treści przyrodnicze oraz społeczno‑ekonomiczne.  

mapa topograficzna
mapa topograficzna

Opracowanie kartograficzne o treści przedstawiającej elementy środowiska geograficznego powierzchni Ziemi takich jak np. sieć rzeczna, drogowa, osadnicza i ich przestrzenne związki. Mapy topograficzne są mapami ogólnogeograficznymi o treści dostosowanej do celów gospodarczych. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne, Dz.U. z 2023 r. poz. 1752.

mapa wektorowa
mapa wektorowa

Numeryczne opracowanie składające się z linii, punktów oraz powierzchni. Każdy element zdefiniowany jest za pomocą współrzędnych zapisanych w bazie danych.

mapa zasadnicza
mapa zasadnicza

Wielkoskalowe opracowanie kartograficzne, zawierające informacje o  przestrzennym usytuowaniu: punktów osnowy geodezyjnej, działek ewidencyjnych, budynków, konturów użytków gruntowych, konturów klasyfikacyjnych, sieci uzbrojenia terenu, budowli i urządzeń budowlanych oraz innych obiektów topograficznych, a także wybrane informacje opisowe dotyczące tych obiektów. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne, Dz.U. z 2023 r. poz. 1752; Rozporządzenie Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 23 lipca 2021 r. w sprawie bazy danych obiektów topograficznych oraz mapy zasadniczej, Dz. U. z 2021 r. poz. 1385.

Numeryczny Model Terenu - NMT
Numeryczny Model Terenu - NMT

Zbiór odpowiednio wybranych punktów, które leżą na powierzchni terenu oraz algorytmów interpolacyjnych umożliwiających jej odtworzenie w określonym obszarze. NMT stanowi numeryczną reprezentację powierzchni terenowej, zawierającą informacje o ukształtowaniu terenu i prezentującą jego rzeźbę. NMT składa się na jedną z warstw Systemu Informacji Przestrzennej; umożliwia również prowadzenie złożonych analiz przestrzennych. Model ten ma postać regularnej siatki kwadratów lub trójkątów (GRID), uzupełnionej o punkty charakterystyczne, linie szkieletowe i powierzchnie wyłączone, lub postać nieregularnej sieci trójkątów pochodzących z bezpośrednich pomiarów terenowych (TIN).    

odwzorowanie płaszczyznowe
odwzorowanie płaszczyznowe

Odwzorowanie, w którym kula ziemska rzutowana jest na płaszczyznę.

odwzorowanie centralne
odwzorowanie centralne

Odwzorowanie, w którym środek rzutu znajduje się w środku Ziemi.

odwzorowanie ortograficzne
odwzorowanie ortograficzne

Odwzorowanie, w którym środek rzutu znajduje się poza kulą ziemską.

odwzorowanie stereograficzne
odwzorowanie stereograficzne

Odwzorowanie, w którym środek rzutu umieszczony jest na przeciwległym biegunie.

odwzorowanie stożkowe i walcowe
odwzorowanie stożkowe i walcowe

Odwzorowanie, w którym kula ziemska rzutowana jest na powierzchnię boczną stożka lub walca.

odwzorowanie wiernokątne
odwzorowanie wiernokątne

odwzorowanie umożliwiające zachowanie tych samych kątów. Stosowane głównie w nawigacji morskiej, lotniczej, na mapach topograficznych.

odwzorowanie wiernoodległościowe
odwzorowanie wiernoodległościowe

Odwzorowanie zachowujące te same stosunki odległościowe na mapie od jednego lub dwóch punktów. Siatki tego odwzorowania używane są często w opracowaniach geofizycznych lub komunikacji sieciowej i radiowej.

odwzorowanie wiernopowierzchniowe
odwzorowanie wiernopowierzchniowe

Odwzorowanie polegające na pokazaniu takiej samej powierzchni, jaka jest w rzeczywistości. Tego typu odwzorowania są powszechnie stosowane w atlasach geograficznych.

operat ewidencyjny
operat ewidencyjny

Dokumentacja, która wraz z komputerowymi bazami danych ewidencyjnych tworzy ewidencję gruntów i budynków. Składa się on z: operatu opisowo‑kartograficznego (komputerowe wydruki raportów z danymi ewidencyjnymi, aktualnymi w momencie zakładania ewidencji, kopie odpowiedniego fragmentu mapy), operatu geodezyjno‑prawnego, czyli zbioru dowodów uzasadniających wpis do komputerowych baz danych ewidencyjnych. Rozporządzenie Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 27 lipca 2021 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków,  Dz.U. z 2021 r. poz. 1390 z późn. zmianami.

ortofotomapa, mapa fotograficzna
ortofotomapa, mapa fotograficzna

Rastrowy obraz powierzchni terenu, powstały w wyniku przetworzenia zdjęć lotniczych lub satelitarnych. Inaczej zespół przetworzonych zdjęć lotniczych, dopasowanych do jednolitej skali i wpasowanych na punkty osnowy geodezyjnej (fotogrametrycznej).

ortorektyfikacja cyfrowego zdjęcia
ortorektyfikacja cyfrowego zdjęcia

Proces przetworzenia pikseli obrazu źródłowego, w wyniku którego powstaje nowy obraz pozbawiony wpływu nachylenia zdjęcia i deniwelacji terenu.  

osnowa geodezyjna
osnowa geodezyjna

Usystematyzowane zbiory jednoznacznie identyfikowalnych punktów, które zostały oznaczone w terenie znakami geodezyjnymi oraz których położenie wyznaczone zostało w państwowym systemie odniesień przestrzennych w sposób właściwy dla danego rodzaju osnowy i umożliwiający określenie dokładności tego wyznaczenia. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne, Dz.U. z 2023 r. poz. 1752.

planowanie przestrzenne
planowanie przestrzenne

Jedno z zadań samorządu. Ma ono zapewnić prawidłowy rozwój poszczególnych obszarów gminy, organizując przestrzeń na potrzeby człowieka, przy jednoczesnym dbaniu o nadrzędne interesy regionu czy kraju.

prace kameralne
prace kameralne

Prace obejmujące obliczenie współrzędnych punktów nowych szczegółów sytuacyjnych, skartowanie ich, czyli naniesienie na podkład istniejącej mapy zasadniczej, przypisanie im atrybutów i zwizualizowanie ich przy pomocy odpowiednich symboli zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 23 lipca 2021 r. w sprawie bazy danych obiektów topograficznych oraz mapy zasadniczej.

rastryfikacja
rastryfikacja

Gromadzenie i przetworzenie danych pochodzących z zeskanowanych map, zdjęć lotniczych i satelitarnych, obrazów teledetekcyjnych. Dane te przechowywane są w postaci elementów powierzchniowych - pikseli - mających kształt kwadratu bądź prostokąta. Obraz tworzony przez piksele nazywany jest rastrem.

rektyfikacja
rektyfikacja

Etap w procesie tworzenia ortofotomapy polegający na przetwarzaniu zdjęć do postaci kartometrycznej i przedstawienie wyników w układzie współrzędnych terenowych.

rzut środkowy
rzut środkowy

Rzut, w którym promień rzutujący przebiega od danego punktu w przestrzeni poprzez środek rzutów do przecięcia z rzutnią. Ten rodzaj odwzorowania nie jest wzajemnie jednoznaczny, tzn. jednemu punktowi w przestrzeni odpowiada jeden rzut, jednak jednemu rzutowi odpowiada nieskończona liczba punktów leżących na promieniu rzutującym.

rzutowanie
rzutowanie

Metoda odwzorowywania siatki geograficznej na płaszczyźnie.

układ odniesienia
układ odniesienia

Zbiór wartości podstawowych parametrów geodezyjnych charakteryzujących wymiary i kształt elipsoidy odniesienia wraz z wartościami geodezyjnych współrzędnych wybranych punktów, wyznaczonych względem tej elipsoidy (odpowiednio zorientowanej w bryle Ziemi) i odniesionych do pewnej epoki (daty); definicja za: www.pwn.pl.

układ współrzędny kartezjański
układ współrzędny kartezjański

Prostoliniowy układ współrzędnych na płaszczyźnie mający dwie prostopadłe osie XY. Punkt ich przecięcia O nazywamy początkiem układu. Stosowany m.in. w geodezji, gdzie oś pionowa oznaczona jest jako X, a oś pozioma jako Y.

układ współrzędny 1992
układ współrzędny 1992

Układ prosty płaski, opierający się na odwzorowaniu Gaussa‑Krügera dla elipsoidy GRS 80. Układ ten obejmuje jedną strefę o południku środkowym: 19 stopni  długości geograficznej wschodniej. Skala odwzorowania na południku środkowym 19 stopni długości geograficznej wschodniej wynosi 0,9993. Zniekształcenie wynosi -70 cm/km i rośnie do +90 cm/km na skrajnych, wschodnich obszarach Polski. Współrzędne dla tego odwzorowania oblicza się na podstawie współrzędnych X i Y odwzorowania Gaussa‑Krügera, gdzie X = współrzędne Gaussa‑Krügera - 5 300 000, a Y = y + 500 000 metrów. Układ współrzędnych 1992 jest używany dla map w skalach 1:10 000 i mniejszych. 

układ współrzędny 2000
układ współrzędny 2000

Układ prosty płaski. Zastosowano w nim odwzorowanie Gaussa‑Krügera dla elipsoidy GRS 80. Przedstawiony jest w czterech strefach o południkach osiowych: 15 stopni długości geograficznej wschodniej, 18 stopni długości geograficznej wschodniej, 21 stopni długości geograficznej wschodniej oraz 24 stopnie długości geograficznej wschodniej, które tworzą pasy o numerach: 5, 6, 7, 8. Skala odwzorowania na południkach 15 stopni długości geograficznej wschodniej, 18 stopni długości geograficznej wschodniej, 21 stopni długości geograficznej wschodniej oraz 24 stopnie długości geograficznej wschodniej wynosi 0,999923. Zniekształcenia na południkach osiowych wynoszą -7,7 cm/km, a na granicach stref +7 cm/km. Układ współrzędnych 2000 jest używany do opracowań katastralnych, map zasadniczych i ewidencyjnych.

wektoryzacja
wektoryzacja

Przekształcenie zeskanowanej i skalibrowanej mapy analogowej (rastrowej) w wektorową, czyli numeryczną mapę opracowywanego terenu zawierającą edytowalne obiekty liniowe, punktowe, powierzchniowe oraz tekstowe.

zakres opracowania
zakres opracowania

Obszar o konturze zamkniętym w którego obrębie została wykonana aktualizacja mapy zasadniczej.