E-materiały do kształcenia zawodowego

Czynności higieniczne, pielęgnacyjne i opiekuńcze

MED.14. Świadczenie usług medyczno‑pielęgnacyjnych i opiekuńczych osobie chorej i niesamodzielnej - Opiekun medyczny 532102

bg‑azure

Słownik pojęć dla e‑materiału

1
aktywizacja
aktywizacja

zachęcanie pacjenta (mieszkańca DPS‑u) do wykonywania czynności samoobsługowych (w takim zakresie, w jakim jest to możliwe z uwagi na wiek, stan zdrowia, poziom sprawności) oraz do podejmowania różnych form aktywności (np. ruchowej, poznawczej, społecznej)

chodzik
chodzik

sprzęt pomocniczy ułatwiający przemieszczanie się osobom, które potrzebują podparcia i asekuracji przy chodzeniu; ma cztery koła i hamulec; rama chodzika powinna być indywidualnie dostosowana do użytkownika, do jego sprawności rąk, wysokości ciała; istnieją chodziki z ramą z przodu bądź z tyłu; chodziki z ramą z tyłu pozwalają na większą swobodę ruchu

ciśnienie tętnicze krwi
ciśnienie tętnicze krwi

siła nacisku, jaką wywiera płynąca krew na ściany tętnic; ciśnienie tętnicze krwi podlega zmianom w trakcie pracy serca i przyjmuje najwyższą wartość podczas wtłoczenia krwi do tętnic w czasie skurczu komór serca (mówimy wtedy o ciśnieniu skurczowym), a najniższą – podczas rozkurczu komór (ciśnienie rozkurczowe); wartość ciśnienia podaje się w milimetrach słupa rtęci (mmHg), jako wartość ciśnienia skurczowego na wartość ciśnienia rozkurczowego, np. 120/80 mmHg; pomiaru zwykle dokonuje się na tętnicy ramiennej za pomocą ciśnieniomierzaciśnieniomierzciśnieniomierza tradycyjnego lub elektronicznego

ciśnieniomierz
ciśnieniomierz

inaczej sfigmomanometr – urządzenie służące do pomiaru nacisku ciśnieniaciśnienie tętnicze krwiciśnienia na ściany naczyń krwionośnych; można wyróżnić ciśnieniomierze manualne i elektroniczne; każdy ciśnieniomierz, niezależnie od tego, jaki to model, składa się z mankietu z komorą powietrzną, manometru, pompki do wtłaczania powietrza oraz zaworu służącego do kontrolowanego wypuszczania powietrza z mankietu

cukrzyca
cukrzyca

grupa chorób metabolicznych; cukrzyca może być skutkiem braku wydzielania insuliny lub upośledzenia jej wydzielania, a także może zostać wywołana przez czynniki zakłócające działanie tego hormonu; efektem tych zmian jest wzrost stężenia glukozy we krwi, co może prowadzić do poważnych uszkodzeń narządów (oczu, nerek, serca i naczyń krwionośnych); wśród najpowszechniej występujących typów cukrzycy wyróżniamy cukrzycę typu 1 i cukrzycę typu 2

czwórnóg i trójnóg
czwórnóg i trójnóg

pomoce ortopedyczne w postaci lasek z trzema lub czterema podparciami; ułatwiają poruszanie się osobom z zaburzeniami równowagi, osobom, którym zalecono odciążenie kończyny dolnej, będącym po zabiegach ortopedycznych na kończyny dolne; czwórnóg i trójnóg zapewniają większe wsparcie niż laskalaska ortopedycznalaska o pojedynczej podpórce

dieta przemysłowa
dieta przemysłowa

przemysłowo wytworzony, kompletny odżywczo pokarm, w formie proszku (do rozpuszczenia w wodzie) lub płynu, gotowy do użycia, przygotowany do podawania do różnych odcinków przewodu pokarmowego, najczęściej z pominięciem jamy ustnej i przełyku; diety przemysłowe w większości są zbilansowane (zawierają w odpowiedniej proporcji wszystkie niezbędne składniki odżywcze); diety specjalistyczne są przeznaczone dla określonych grup pacjentów, np. z cukrzycącukrzycacukrzycą

dieta szpitalna
dieta szpitalna

dieta (do sondy i PEG‑aPEG (przezskórna endoskopowa gastrostomia)PEG‑a) w postaci zmiksowanej, przygotowywana z naturalnych składników (podobna do diety domowej) i uwzględniająca indywidualne wymagania pacjentów, np. lekkostrawna, dla cukrzyków, bogatobłonnikowa

dom pomocy społecznej
dom pomocy społecznej

placówka świadcząca usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne osobom wymagającym całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności

glikemia
glikemia

stężenie glukozy w osoczu krwi żylnej; najczęściej dokonuje się pomiaru stężenia glukozy z krwi włośniczkowej za pomocą glukometruglukometrglukometru; w tym celu nakłuwa się opuszkę palca i uzyskaną kroplę krwi nanosi się na pasek dołączony do glukometru; pomiar glikemii służy do rozpoznania cukrzycycukrzycacukrzycy oraz do monitorowania jej leczenia

glukometr
glukometr

niewielkie, przenośne urządzenie medyczne umożliwiające dokonanie pomiaru poziomu glukozy we krwi włośniczkowej; aby dokonać pomiaru, wystarczy nakłuć opuszkę palca i uzyskaną kroplę krwi nanieść na odpowiedni pasek testowy dołączony do glukometru

gorset
gorset

produkt stosowany w przypadku obecności skrzywienia kręgosłupa; gorset ma zapobiec progresji skoliozy i pomóc w stabilnym utrzymaniu tułowia; w gorsecie znajdują się peloty korekcyjne i wcięcia wykonane przez protetyka i/lub ortotyka po konsultacji z lekarzem indywidualnie dla każdego pacjenta

ileostomia
ileostomia

operacyjne wyprowadzenie światła jelita cienkiego na powierzchnię brzucha w celu wydalania płynnej treści jelitowej, gdy jest to niemożliwe drogą naturalną

kolostomia
kolostomia

operacyjne wyprowadzenie światła jelita grubego na powierzchnię brzucha umożliwiające wydalanie treści jelitowej, gdy jest to niemożliwe drogą naturalną

kompresy włókninowe tracheostomijne
kompresy włókninowe tracheostomijne

przeznaczone do zabezpieczenia skóry wokół rurki trachestomijnej bardzo chłonne, niestrzępiące się kompresy, które można wyciąć w kształcie litery Y i indywidualnie dopasować do opatrunku; mają właściwości higroskopijne, uniemożliwiają bakteriom wnikanie do tchawicy i w rezultacie zapobiegają infekcjom

komunikacja niejęzykowa
komunikacja niejęzykowa

porozumiewanie się za pomocą takich sygnałów jak np. zmiany w wyrazie twarzy i postawie ciała, gestykulacja, zachowania przestrzenne i wzrokowe, ton głosu, tempo mówienia itp.

kule inwalidzkie
kule inwalidzkie

sprzęt pomocniczy, którego stosowanie pozwala odciążyć kontuzjowaną kończynę dolną, nawet jeśli jest ona całkowicie usztywniona; wyróżniamy kule łokciowe i kule pachowe; kule pachowe dają większe podparcie niż kule łokciowe; korzystają z nich osoby starsze czy osoby ze schorzeniami rąk i nadgarstków; wadą kul pachowych jest niebezpieczeństwo ucisku tętnic pachowych, dlatego nie stosuje się ich u osób z miażdżycą; kulę łokciową reguluje się tak, by po oparciu ręki na uchwycie ręka była lekko zgięta w łokciu

laska ortopedyczna
laska ortopedyczna

sprzęt ułatwiający poruszanie się osobom po urazach kończyn dolnych, przeznaczony dla osób, którym chodzenie sprawia niewielką trudność; laska ma stopkę antypoślizgową, rurkę, której wysokość można dopasować do wzrostu osoby korzystającej z tego sprzętu i uchwyt

łóżko rehabilitacyjne
łóżko rehabilitacyjne

specjalistyczny sprzęt ułatwiający funkcjonowanie osobie z niepełnosprawnością i pozwalający opiekunowi uniknąć kontuzji związanych z pomaganiem osobie chorej; jest wiele typów łóżek rehabilitacyjnych – w różnych miejscach są wykorzystywane łóżka rehabilitacyjne różnych typów, i tak przykładowo łóżko rehabilitacyjne znajdujące się w sali rehabilitacyjnej jest inne niż to umieszczone w sali czy pokoju osoby chorej; łóżka rehabilitacyjne mają różne zastosowanie w zależności od potrzeb pacjenta i jego stanu funkcjonalnego; są łóżka rehabilitacyjne, w których zamontowano zabezpieczenia w postaci barierek, regulowanego zagłówka i podnóżka; łóżko rehabilitacyjne powinno ułatwiać zmianę pozycji chorego, wspomagać krążenie oraz rehabilitację

metoda porcji
metoda porcji

metoda żywienia polegająca na podawaniu przez zgłębnikzgłębnikzgłębnik nosowo‑żołądkowy lub PEG‑aPEG (przezskórna endoskopowa gastrostomia)PEG‑a małych dawek pokarmu (diety przemysłowejdieta przemysłowadiety przemysłowej, rzadziej diety szpitalnejdieta szpitalnadiety szpitalnej) przy użyciu strzykawki (bolusa) w ustalonych odstępach czasu

oddychanie
oddychanie

pobieranie tlenu poprzez rytmiczne wciąganie powietrza do płuc i wydalanie dwutlenku węgla na zewnątrz, inaczej definiowane jako wymiana gazowa; proces ten jest odruchowy, przebiega bez udziału świadomości; jego celem jest wytworzenie energii poprzez utlenianie substancji organicznych na poziomie komórkowym; badając oddech, możemy ocenić stan układu oddechowego; zwraca się szczególną uwagę na częstość, jakość, rytm oddechu, ruchy klatki piersiowej oraz ewentualny zapach wydychanego powietrza

opiekun medyczny
opiekun medyczny

osoba wykonująca zawód polegający na świadczeniu usług pielęgnacyjno‑opiekuńczych osobie chorej i niesamodzielnej, w różnym stopniu zaawansowania choroby i w różnym wieku; opiekun medyczny rozpoznaje problemy opiekuńcze oraz potrzeby biologiczne i psychospołeczne pacjenta i udziela mu skutecznego wsparcia

osoba niesamodzielna
osoba niesamodzielna

osoba wymagająca stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji

pas do przenoszenia
pas do przenoszenia

produkt umożliwiający przenoszenie i podtrzymanie nawet cięższych pacjentów; po obu stronach ma niezbędne uchwyty pozwalające na ergonomię ruchów; zapewnia bezpieczeństwo i komfort zarówno choremu, jak i opiekunowiopiekun medycznyopiekunowi narażonemu na kontuzje w związku z dźwiganiem pacjenta, np. podczas umieszczania go w samochodzie czy przenoszenia na wózek inwalidzki lub łóżko; pas powinien mieć zapięcie z mocną atestowaną klamrą oraz dawać możliwość regulacji długości

PEG (przezskórna endoskopowa gastrostomia)
PEG (przezskórna endoskopowa gastrostomia)

przetoka żołądkowo‑skórna wytworzona metodą endoskopową głównie w celu dostarczania substancji odżywczych podawanych przez dren umieszczony bezpośrednio w żołądku

pionizator
pionizator

sprzęt pozwalający pacjentom na utrzymanie pozycji pionowej, ułatwiający rehabilitację narządów ruchu i utrzymanie ich sprawności, regulujący pracę narządów wewnętrznych

płytka plastyczna
płytka plastyczna

wykonany z delikatnego, miękkiego materiału kołnierz hydrokoloidowy, który można łatwo formować palcami, dopasowując do wielkości i kształtu stomii; płytka szczelnie otula stomię przez cały dzień i skutecznie chroni przed podciekaniem

podpórka
podpórka

sprzęt ułatwiający pacjentowi przemieszczanie się, np. zanim ten zacznie samodzielnie, pewnie chodzić; podpórka jest pomocna w czasie wstawania z łóżka i pokonywania niewielkich odległości

poduszka ortopedyczna
poduszka ortopedyczna

produkt zapewniający użytkownikowi utrzymanie prawidłowej postawy kręgosłupa; poduszka ortopedyczna pozwala równomiernie rozłożyć ciężar ciała i zapobiega zniekształceniom kręgosłupa. Powinna być stosowana po konsultacji z fizjoterapeutą

specjalistyczny sprzęt do żywienia
specjalistyczny sprzęt do żywienia

sprzęt ułatwiający spożywanie posiłków osobom chorym i niesamodzielnym, np. kubki do picia z profilowanymi uchwytami, sztućce z profilowanymi uchwytami, naczynia z gumowaną podstawą, talerze z profilowanym brzegiem lub nakładką zapobiegającą wypadaniu jedzenia, nieprzemakalne serwety ochronne

sprzęt wspomagający chodzenie
sprzęt wspomagający chodzenie

sprzęt ułatwiający samodzielne chodzenie pacjentom z niepełnosprawnością ruchową, np. kule łokciowekule inwalidzkiekule łokciowe, laskalaska ortopedycznalaska, balkonik, chodzikchodzikchodzik

stomia powikłana
stomia powikłana

wszystkie sytuacje patologiczne w obrębie stomii (np. przepuklina, zwężenie, stomia wklęsła, płaska, wypadająca) i skóry wokół niej (np. zmiany dermatologiczne – kontaktowe zapalenie skóry, odczyny alergiczne, infekcje grzybicze, urazy mechaniczne, ropnie, przetoki)

stomia prawidłowa
stomia prawidłowa

różowa, wilgotna, okrągła stomia wystająca ponad gładką powierzchnię skóry brzucha (kolostomiakolostomiakolostomia do 0,5‑1 cm, ileostomiaileostomiaileostomia do 1,5‑2 cm); stan skóry wokół stomii nie odbiega od normy, nie różni się od stanu innych części zdrowej skóry

sygnały uprzedzające
sygnały uprzedzające

stosowane na ciele pacjenta sygnały dotykowe informujące o zamiarze podjęcia przez opiekuna medycznegoopiekun medycznyopiekuna medycznego czynności pielęgnacyjno‑opiekuńczych; to również komunikaty słowne informujące pacjenta o zamiarze ingerencji w jego przestrzeń osobistą (związane z koniecznością dotknięcia pacjenta, zmianą pozycji jego ciała)

system dwuczęściowy
system dwuczęściowy

sprzęt stomijny składający się z worka i płytkipłytka plastycznapłytki połączonych ze sobą za pomocą plastikowego pierścienia zatrzaskowego (płytkę przykleja się wokół stomii, a następnie dopina do niej właściwy worek)

system jednoczęściowy
system jednoczęściowy

sprzęt stomijny składający się z worka oraz płytkipłytka plastycznapłytki (przylepca), które stanowią jedną całość

system synergiczny
system synergiczny

sprzęt stomijny składający się z worka i płytkipłytka plastycznapłytki połączonych za pomocą przylepnego pierścienia zlokalizowanego na worku i przeźroczystej strefy przylepnej obecnej na płytce, dzięki czemu nie ma potrzeby stosowania sztywnych plastikowych pierścieni z tradycyjnych systemów dwuczęściowychsystem dwuczęściowysystemów dwuczęściowych

temperatura ciała człowieka
temperatura ciała człowieka

wielkość fizyczna odczytywana na skali termometru (najczęściej tradycyjnego lub elektronicznego przeznaczonego do pomiaru metodą tradycyjną lub bezdotykową); temperatura ciała może być mierzona metodą zewnętrzną, czyli w dole pachowym lub pachwinie, oraz metodą wewnętrzną, czyli w odbycie, jamie ustnej lub przewodzie słuchowym wewnętrznym; za stan prawidłowy przyjmuje się temperaturę ciała człowieka mieszczącą się pomiędzy 36,0 a 37,0°C; wartość temperatury ciała może nieznacznie wahać się w ciągu doby – najniższa jest nad ranem, około godziny 4:00, natomiast najwyższa – około godziny 16:00

tętno
tętno

rytmiczne unoszenie się i opadanie sprężystych ścian tętnic spowodowane wyrzucaniem krwi przez lewą komorę serca w czasie skurczu jego komór; tętno, będące miarą aktywności serca, bada się poprzez delikatne przyciśnięcie przebiegającej powierzchownie tętnicy do twardszych struktur tkankowych; najczęściej tętno mierzy się na tętnicy: promieniowej, szyjnej, skroniowej, udowej, ramiennej, podkolanowej i grzbietowej stopy; podczas pomiaru tętna określa się jego szybkość, napięcie oraz miarowość; wartość pomiaru podaje się w uderzeniach na jedną minutę

tracheostomia
tracheostomia

otwór w przedniej ścianie tchawicy, przez który do światła dróg oddechowych wprowadzona jest rurka tracheostomijna; tracheostomia pozwala na dopływ powietrza do płuc, z pominięciem nosa, gardła i krtani

wsparcie emocjonalne
wsparcie emocjonalne

przekazywanie komunikatów, które oddziałują pozytywnie na samopoczucie i nastrój pacjenta: wyrażanie troski i zainteresowania, podtrzymywanie nadziei oraz okazywanie akceptacji i zrozumienia dla uczuć i emocji pacjenta

wsparcie informacyjne
wsparcie informacyjne

udzielanie pacjentowi pełnych i zrozumiałych informacji związanych z pobytem w szpitalu lub domu pomocy społecznejdom pomocy społecznejdomu pomocy społecznej; informacje przekazywane przez członków zespołu terapeutycznego dotyczyć mogą stanu zdrowia, planowanego leczenia, zakresu świadczeń udzielanych przez placówkę, potencjalnych konsekwencji zabiegów, skutków ubocznych zażywanych leków, celu i przebiegu czynności higienicznych, pielęgnacyjnych i opiekuńczych, praw pacjenta (mieszkańca DPS‑u)

wsparcie instrumentalne (instruktaż)
wsparcie instrumentalne (instruktaż)

demonstrowanie sposobu wykonania danej czynności lub korzystania ze sprzętu i urządzeń oddanych do dyspozycji pacjenta

zachowania dotykowe
zachowania dotykowe

uzasadniony względami diagnostycznymi, pielęgnacyjnymi lub leczniczymi dotyk, którym posługują się członkowie zespołu terapeutycznego (lekarze, pielęgniarki, opiekunowie medyczniopiekun medycznyopiekunowie medyczni, fizjoterapeuci), mający charakter instrumentalny, nieosobisty; zachowania dotykowe odgrywają m.in. rolę terapeutyczną w kontakcie z pacjentami (mieszkańcami DPS‑u), którzy wymagają wsparcia emocjonalnegowsparcie emocjonalnewsparcia emocjonalnego

zaleganie żołądkowe
zaleganie żołądkowe

zaleganie pokarmu po uprzednim karmieniu i opóźnione opróżnianie żołądka

zgłębnik
zgłębnik

sonda założona do żołądka, dwunastnicy lub jelita cienkiego przez jamę nosową lub rzadziej przez usta, wykonana z lateksu lub silikonu

żywienie enteralne
żywienie enteralne

żywienie do przewodu pokarmowego z wykorzystaniem drogi podaży innej niż doustna

Interaktywne materiały sprawdzające
Przewodnik dla nauczyciela