Słownik pojęć dla e‑materiału

bg‑gold

akcja ratownicza przeciwpożarowa

wszelkie działania prowadzone w celu ratowania ludzi, zwierząt i mienia zagrożonych pożarem, a także prace podejmowane dla ograniczenia rozwoju pożaru, zlikwidowania go czy też otamowania wyrobisk, w rejonach których powstał pożar, są to także działania prowadzące do zacieśnienia lub likwidacja pola pożarowegopole pożarowepola pożarowego, jak również usuwanie skutków pożaru powstałych w wyniku np. wybuchu metanu, pyłu węglowego lub gazów pożarowych

Film edukacyjny Przyczyny powstawania pożarów podziemnych w zakładzie górniczym i minimalizowanie prawdopodobieństwa ich wystąpieniaDPG3Qv2BCFilm edukacyjny Przyczyny powstawania pożarów podziemnych w zakładzie górniczym i minimalizowanie prawdopodobieństwa ich wystąpienia

drogi ucieczkowe

w podziemnym zakładzie górniczym to szereg kolejnych wyrobisk, począwszy od miejsca pracy, znajdującego się w przestrzeni zagrożonej dymami pożarowymi, aż po skrzyżowanie wyrobisk z dopływem świeżego powietrza; określenie drogi ucieczkowej związane jest z wyznaczeniem czasu niezbędnego do pokonania danej odległości od stanowiska, na którym przebywa załoga, do miejsca zawierającego powietrze niezadymione; czas ten zawsze powinien być krótszy niż czas działania środków ochrony osobistej, takich jak aparaty ucieczkowe

gaszenie pożaru

działania polegające na eliminowaniu jednego z czynników niezbędnych do inicjacji procesu spalania, to jest: źródła zapłonu, paliwa albo utleniacza; gaszenie przewiduje zastosowanie środków do najszybszego i najbezpieczniejszego w danych warunkach opanowania powstałego pożaru poprzez:

chłodzenie
izolowanie
chemiczne zahamowanie procesu spalania
usuwanie materiału palnego

Infografika Rozmieszczenie gaśnic i hydrantówD1FEuuBEZInfografika Rozmieszczenie gaśnic i hydrantów

inertyzacja

działania prowadzące do uniepalnienia mieszaniny pierwotnie palnej lub doprowadzenia mieszaniny wybuchowej do stanu, w którym staje się niewybuchowa; z reguły inertyzacja polega na rozcieńczaniu substancją niepalną i niewybuchową

Film instruktażowy (tutorial) Obliczenia wskaźników umożliwiających wykrycie pożaru endogenicznegoD1AzgeOpeFilm instruktażowy (tutorial) Obliczenia wskaźników umożliwiających wykrycie pożaru endogenicznego

izolacja

odcięcie przestrzeni z ogniskiem pożaru podziemnegopożar podziemnypożaru podziemnego od wentylacji czynnych wyrobisk lub na powierzchni kopalni za pomocą tam pożarowych, korków podsadzkowych lub gipsowych, pasów podsadzkowych, filarów węglowych lub półek skalnych, mających na celu przerwanie dopływu powietrza do zaognionej przestrzeni i ugaszenie pożaru sposobem pasywnym; czyli poprzez odcięcie dopływu tlenu do materiału palnego

likwidacja pożaru

działania prowadzące do ugaszenia pożarugaszenie pożaruugaszenia pożaru poprzez przerwanie procesu spalania oraz niedopuszczenie do jego ponownej inicjacji; likwidacja trwa od momentu lokalizacji pożaru do całkowitego ugaszenia

metody gaszenia pożarów

metody polegające na eliminowaniu jednego z czynników niezbędnych do inicjacji procesu spalania; wyróżnia się trzy metody gaszenia pożarówgaszenie pożarugaszenia pożarów:

metodę aktywną – polegającą na użyciu podręcznego sprzętu gaśniczego, np. gaśnic, piasku, wody itp. oddziałującego bezpośrednio na ognisko pożaru; metoda ta stosowana jest do gaszenia pożarów egzogenicznychpożar egzogenicznypożarów egzogenicznych w początkowej fazie rozwoju; aktywny sposób gaszenia pożarów należy stosować wszędzie tam, gdzie ognisko pożaru jest dostępne, a środki do aktywnego gaszenia znajdują się w dostatecznej ilości oraz tam, gdzie istnieje możliwość usunięcia palącej się substancji,
metodę pasywną – polegającą na pośrednim oddziaływaniu na ognisko pożaru przez odcięcie dopływu powietrza, np. poprzez tamowanie wyrobiska i uszczelnianie calizny w sąsiedztwie górotworu; metoda ma zastosowanie przy gaszeniu pożarów endogenicznychpożar endogenicznypożarów endogenicznych (samozapalnych) oraz silnie rozwiniętych pożarów egzogenicznych,
metodę łączną – polegającą na jednoczesnym stosowaniu metody aktywnej oraz przygotowaniu się do budowy tam pożarowych izolacyjnych; znajduje ona zastosowanie przy szybko rozwijających się pożarach egzogenicznych, kiedy jest mała szansa opanowania pożaru tylko metodą aktywną

pole pożarowe

otamowana przestrzeń górotworu z ogniskiem pożaru, odizolowana czynnie powietrzem wentylacyjnym od innych wyrobisk kopalni; w wyniku izolacjiizolacjaizolacji, to jest odcięcia dopływu tlenu, dochodzi do powolnego tłumienia pożaru

pożar egzogeniczny

pożar powstały z przyczyn zewnętrznych, np. na skutek działania wadliwej instalacji elektrycznej, maszyn czy urządzeń w podziemnym zakładzie górniczym, posługiwania się otwartym ogniem, nie przestrzegania przepisów bezpieczeństwa, nieprawidłowego prowadzenia robót strzelniczych, a także wybuchówwybuchwybuchów gazów lub pyłu węglowego

pożar endogeniczny

pożar powstały z przyczyn wewnętrznych – na skutek przemian chemicznych zachodzących w ciałach palnych bądź ich domieszkach w określonych warunkach, np. w wyniku samozapalenia się węgla

pożar kopalniany

pożar pod ziemią kopalni jak również na powierzchni w sąsiedztwie szybu wdechowego, do którego wpływają gazy pożarowe

pożar nowopowstały

każdy pożar podziemnypożar podziemnypożar podziemny, co do którego przyczyna powstania nie ma związku z pożarem dawniej powstałym

pożar podziemny

pożar powstały w wyrobiskach górniczych pod powierzchnią kopalń lub w bliskim ich sąsiedztwie; inaczej wystąpienie w wyrobisku podziemnym otwartego ognia, żarzącej lub palącej się płomieniem otwartym substancji bądź stwierdzenie w powietrzu kopalnianym dymów lub ilości tlenku węgla w rejonowym prądzie powietrza większej niż $25 \frac{{dm}^{3}}{min}$ , jednak nie z przyczyn technologicznych

pożar wznowiony

pożar podziemnypożar podziemnypożar podziemny, którego przyczyna powstania ma związek z pożarem dawniej powstałym; inaczej pożar nie spełniający warunków dla pożaru nowopowstałegopożar nowopowstałypożaru nowopowstałego

prąd boczny powietrza

w czasie pożaru podziemnegopożar podziemnypożaru podziemnego wyróżnia się prąd boczny powietrza, którym są wszystkie inne prądy powietrza oprócz prądu głównegoprąd główny powietrzaprądu głównego

prąd główny powietrza

w czasie pożaru podziemnegopożar podziemnypożaru podziemnego wyróżnia się prąd główny powietrza, który płynie od zrębu szybu wdechowego poprzez ognisko pożaru do wylotu z szybu wydechowego

spalanie

egzotermiczna reakcja chemiczna pomiędzy utleniaczem a paliwem; inaczej proces utleniania, do którego dochodzi najczęściej pomiędzy tlenem a substancją utlenianą z wydzieleniem światła i ciepła; z reguły dla zapoczątkowania i podtrzymania procesu spalania danej substancji palnej musi być spełniony warunek odpowiedniej ilości tlenu w rozpatrywanym środowisku (powietrzu), wynoszącej minimum $5 %$ ; warunkiem powstawania i rozprzestrzeniania się pożaru, będącego efektem reakcji spalania, jest obecność materiału palnego, dostateczna ilość tlenu i podniesiona temperatura, pozwalająca na zainicjowanie procesu

ucieczkowy sprzęt ochrony układu oddechowego

aparat ucieczkowy regenerujący lub sprzęt ucieczkowy mający za zadanie oczyszczać wdychane powietrze i izolować układ oddechowy jego użytkownika od szkodliwej lub trującej atmosfery powstałej, np. w wyniku pożaru; osoby przebywające w wyrobiskach wyposaża się w sprzęt ucieczkowy oczyszczający wdychane powietrze albo w sprzęt izolujący układ oddechowy, pozwalający na pokonanie drogi ucieczkowejdrogi ucieczkowedrogi ucieczkowej, to jest na przedostanie się do prądu niezadymionego powietrza; w drążonych w węglu wyrobiskach korytarzowych z wentylacją odrębną na długości większej niż $300 m$ wyposaża się załogę górniczą w sprzęt izolujący układ oddechowy; wejścia do wyrobiska lub rejonów zakładu górniczego, w których wymagane jest wyposażenie osób w sprzęt izolujący układ oddechowy odpowiednio się oznakowuje; oznakowanie nie jest wymagane, jeżeli w całym zakładzie górniczym stosuje się wyłącznie jeden typ sprzętu izolującego układ oddechowy, a wszystkie osoby są przeszkolone i kontrolowane pod względem wyposażenia w sprzęt ucieczkowy

Galeria zdjęć Urządzenia stosowane przy wykrywaniu pożarówDPXzEU8yJGaleria zdjęć Urządzenia stosowane przy wykrywaniu pożarów

wskaznik Grahama

to wskaźnik umożliwiający ocenę zagrożenia przeciwpożarowego występującego w zrobach. Obliczamy go z pomocą następującego wzoru:

$G=\frac{\text{CO}}{0,265\text{N}_2-\text{O}_2}$ ,

gdzie:
$\text{CO}$ – stężenie procentowe tlenku węgla w powietrzu,
$\text{N}_2$ – stężenie procentowe azotu w powietrzu,
$\text{O}_2$ – stężenie procentowe tlenu w powietrzu

Film instruktażowy Obliczenia wskaźników umożliwiających wykrycie pożaru endogenicznegoD1AzgeOpeFilm instruktażowy Obliczenia wskaźników umożliwiających wykrycie pożaru endogenicznego

wskaźnik przyrostu gazu

jest to wskaźnik pomagający określić zmiany w atmosferze kopalnianej pomiędzy szybem wdechowym i wydechowym. W przypadku tlenku węgla umożliwia ocenę wystąpienia pożaru endogenicznegopożar endogenicznypożaru endogenicznego w opływowym prądzie powietrza. Oblicza się go jako różnicę procentowych stężeń gazów na stacji wydechowej i wdechowej. Na przykład dla tlenku węgla:

$\Delta\text{CO}=\text{CO}-\text{CO}^\text{x}$ ,

gdzie:
$\text{CO}$ – stężenie tlenku węgla na stacji wydechowej,
$\text{CO}^\text{x}$ – stężenie tlenku węgla na stacji wdechowej (jeśli nie pobiera się prób na stacji wdechowej $\text{CO}^\text{x}=0\%$

Film instruktażowy Obliczenia wskaźników umożliwiających wykrycie pożaru endogenicznegoD1AzgeOpeFilm instruktażowy Obliczenia wskaźników umożliwiających wykrycie pożaru endogenicznego

wybuch

zespół zjawisk towarzyszących bardzo szybkiemu przejściu układu z jednego stanu równowagi w drugi, z wyzwoleniem znacznej ilości energii; w górnictwie podziemnym zasadniczo dochodzi do wybuchów chemicznych, polegających na gwałtownej, egzotermicznej reakcji chemicznej (spalania); procesowi towarzyszy wydzielanie znacznej ilości ciepła i powstawanie dużej ilości produktów gazowych

wybuch gazów pożarowych

zjawisko polegające na gwałtownej reakcji spalania gazów palnych wydzielonych w wyniku pożaru w danej przestrzeni; warunkiem koniecznym do zaistnienia wybuchu gazów pożarowych jest powstanie mieszaniny wybuchowej, tj. mieszaniny gazów palnych w odpowiedniej proporcji z powietrzem; powoduje to konieczność ciągłego monitorowania ich stężenia w trakcie akcji przeciwpożarowej; do gazów palnych, zwiększających ryzyko wybuchu, należą: wodór, tlenek węgla, węglowodory, a także związki organiczne powstałe na skutek utleniania i mogące podlegać dalszym reakcjom

zaburzenia w sieci wentylacyjnej kopalni w trakcie pożaru

zjawiska zmiany ukierunkowania przepływu powietrza w sieci wentylacyjnej w trakcie pożaru podziemnegopożar podziemnypożaru podziemnego; w sieci wentylacyjnej kopalni może dojść do następujących zaburzeń: odwracanie się prądów powietrza, cofanie się prądu głównego powietrza, powstawanie prądów wstecznych dymów, powstanie wtórnych ognisk pożaru, wybuch gazów pożarowych

zagrożenie pożarowe

stwierdzona możliwość powstania i łatwego rozprzestrzeniania się pożaru na skutek zaistnienia określonych warunków sprzyjających zjawisku; w podziemnym zakładzie górniczym zasadniczo zagrożenie pożarowe jest spowodowane palnością materiałów użytych do celów technologicznych, jak również obecnością węgla oraz metanu

Interaktywne materiały sprawdzające

Przewodnik dla nauczyciela

Słownik pojęć dla e‑materiału