Ważne daty

Wizerunki muzyki w kulturze europejskiej

RxTNb0cYThpUR

Ilustracja interaktywna przedstawia fragment Polihymnia jest to z mitologii greckiej muza poezji sakralnej. Marmurowa kopia rzymska z II wieku n.e. według oryginału greckiego. Rzeźba przedstawia kobietę, która ma ubraną długą szatę, którą zarzuca na lewe ramię. Na głowie ma wianek. Włosy są upięte w kok. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Wszystkie muzy grały i śpiewały, np. Erato była uważana za wynalazczynię kitary, która była jej atrybutem. Natomiast jedna z muz była związana ze śpiewem w sposób szczególny – to przedstawiona w samym centrum grupy widniejącej na Sarkofagu Polihymnia. W mitologii starożytnej Grecji była boginią sakralnej poezji chóralnej – czyli wykonywanych przez chór śpiewów obrzędowych ku czci bogów i bogiń. I to ona właśnie w kulturze europejskiej została uznana za personifikację muzyki. Oczywiście – muzyki w jej nowożytnym już rozumieniu.

Ilustracja interaktywna przedstawia fragment Polihymnia jest to z mitologii greckiej muza poezji sakralnej. Marmurowa kopia rzymska z II wieku n.e. według oryginału greckiego. Rzeźba przedstawia kobietę, która ma ubraną długą szatę, którą zarzuca na lewe ramię. Na głowie ma wianek. Włosy są upięte w kok. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Wszystkie muzy grały i śpiewały, np. Erato była uważana za wynalazczynię kitary, która była jej atrybutem. Natomiast jedna z muz była związana ze śpiewem w sposób szczególny – to przedstawiona w samym centrum grupy widniejącej na Sarkofagu Polihymnia. W mitologii starożytnej Grecji była boginią sakralnej poezji chóralnej – czyli wykonywanych przez chór śpiewów obrzędowych ku czci bogów i bogiń. I to ona właśnie w kulturze europejskiej została uznana za personifikację muzyki. Oczywiście – muzyki w jej nowożytnym już rozumieniu.

1

1. Wszystkie muzy grały i śpiewały, np. Erato była uważana za wynalazczynię kitary, która była jej atrybutem. Natomiast jedna z muz była związana ze śpiewem w sposób szczególny – to przedstawiona w samym centrum grupy widniejącej na Sarkofagu Polihymnia. W mitologii starożytnej Grecji była boginią sakralnej poezji chóralnej – czyli wykonywanych przez chór śpiewów obrzędowych ku czci bogów i bogiń. I to ona właśnie w kulturze europejskiej została uznana za personifikację muzyki. Oczywiście – muzyki w jej nowożytnym już rozumieniu.

R9mwQ0XoH9Jh5

Ilustracja interaktywna przedstawia Alegorię muzyki w manuskrypcie „Echecs amoureux” (ok. 1496–1498). Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Alegoria muzyki w tym francuskim późnogotyckim manuskrypcie z końca XV w. została zobrazowana w sposób zupełnie różny od poprzednio oglądanego przez nas wizerunku. Widzimy wykwintną młodą damę siedzącą na tronie podtrzymywanym przez dwa białe łabędzie, grającą na dulcymerze, gdy obok niej po lewej stronie widnieje portatyw i flet prosty, a po prawej – gotycka harfa. Stojący za przegrodą muzycy pilnie słuchają i wtórują jej na swoich instrumentach: szałamajach i dudach, a do koncertu włącza się trzygłosowy chór. Być może najbardziej intrygujące są symboliczne atrybuty władzy muzyki, stanowiące jakby podpory jej tronu: dwa białe łabędzie. Jest to nawiązanie do czasów antyku – gdy łabędź był symbolem muz i poetów, a także symbolem miłości, czystości, wdzięku, piękna, szlachetności, mądrości i – doskonałości. Wielkich poetów nazywano łabędziami. Łabędzi śpiew pojawił się po raz pierwszy w jednej z bajek Ezopa, a Ajschylos porównywał przedśmiertne słowa Kasandry do żałobnego krzyku umierającego łabędzia.

Ilustracja interaktywna przedstawia Alegorię muzyki w manuskrypcie „Echecs amoureux” (ok. 1496–1498). Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Alegoria muzyki w tym francuskim późnogotyckim manuskrypcie z końca XV w. została zobrazowana w sposób zupełnie różny od poprzednio oglądanego przez nas wizerunku. Widzimy wykwintną młodą damę siedzącą na tronie podtrzymywanym przez dwa białe łabędzie, grającą na dulcymerze, gdy obok niej po lewej stronie widnieje portatyw i flet prosty, a po prawej – gotycka harfa. Stojący za przegrodą muzycy pilnie słuchają i wtórują jej na swoich instrumentach: szałamajach i dudach, a do koncertu włącza się trzygłosowy chór. Być może najbardziej intrygujące są symboliczne atrybuty władzy muzyki, stanowiące jakby podpory jej tronu: dwa białe łabędzie. Jest to nawiązanie do czasów antyku – gdy łabędź był symbolem muz i poetów, a także symbolem miłości, czystości, wdzięku, piękna, szlachetności, mądrości i – doskonałości. Wielkich poetów nazywano łabędziami. Łabędzi śpiew pojawił się po raz pierwszy w jednej z bajek Ezopa, a Ajschylos porównywał przedśmiertne słowa Kasandry do żałobnego krzyku umierającego łabędzia.

1

1. Alegoria muzyki w tym francuskim późnogotyckim manuskrypcie z końca XV w. została zobrazowana w sposób zupełnie różny od poprzednio oglądanego przez nas wizerunku. Widzimy wykwintną młodą damę siedzącą na tronie podtrzymywanym przez dwa białe łabędzie, grającą na dulcymerze, gdy obok niej po lewej stronie widnieje portatyw i flet prosty, a po prawej – gotycka harfa. Stojący za przegrodą muzycy pilnie słuchają i wtórują jej na swoich instrumentach: szałamajach i dudach, a do koncertu włącza się trzygłosowy chór. Być może najbardziej intrygujące są symboliczne atrybuty władzy muzyki, stanowiące jakby podpory jej tronu: dwa białe łabędzie. Jest to nawiązanie do czasów antyku – gdy łabędź był symbolem muz i poetów, a także symbolem miłości, czystości, wdzięku, piękna, szlachetności, mądrości i – doskonałości. Wielkich poetów nazywano łabędziami. Łabędzi śpiew pojawił się po raz pierwszy w jednej z bajek Ezopa, a Ajschylos porównywał przedśmiertne słowa Kasandry do żałobnego krzyku umierającego łabędzia.

RCJnggF0Q1Ssd

Ilustracja interaktywna przedstawia Elisabetta Sirani jest to włoska malarka barokowa, założycielka szkoły malarskiej dla kobiet w Bolonii. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Siedemnastowieczna alegoria muzyki namalowana przez bolońską malarkę Elisabettę Sirani to również postać młodej wytwornej kobiety. Muzyka przedstawiona na tym barokowym obrazie nie ma już jednak atrybutów królewskiej władzy – przeciwnie, trzyma oczy wzniesione w górę, jakby sama oczekiwała na natchnienie płynące z nieba. Instrumenty, które widzimy w tle, to – patrząc od lewej strony – najprawdopodobniej fragment tylnej części pudła rezonansowego lutni, a obok powieszone: gitara, flet prosty i barokowe skrzypce. Elisabetta nauczyła się malarstwa od swojego ojca – Giovanniego Andrei Siraniego, a w wieku 18 lat prowadziła już własny warsztat, utrzymując siebie, rodziców i siostry. Posiadała doskonałą technikę i była znana z niezwykle szybkiej pracy, w ciągu swego krótkiego życia namalowała około 190 prac, głównie obrazów olejnych. Malowała portrety i alegorie o modnej wówczas tematyce mitologicznej oraz religijnej.

Ilustracja interaktywna przedstawia Elisabetta Sirani jest to włoska malarka barokowa, założycielka szkoły malarskiej dla kobiet w Bolonii. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Siedemnastowieczna alegoria muzyki namalowana przez bolońską malarkę Elisabettę Sirani to również postać młodej wytwornej kobiety. Muzyka przedstawiona na tym barokowym obrazie nie ma już jednak atrybutów królewskiej władzy – przeciwnie, trzyma oczy wzniesione w górę, jakby sama oczekiwała na natchnienie płynące z nieba. Instrumenty, które widzimy w tle, to – patrząc od lewej strony – najprawdopodobniej fragment tylnej części pudła rezonansowego lutni, a obok powieszone: gitara, flet prosty i barokowe skrzypce. Elisabetta nauczyła się malarstwa od swojego ojca – Giovanniego Andrei Siraniego, a w wieku 18 lat prowadziła już własny warsztat, utrzymując siebie, rodziców i siostry. Posiadała doskonałą technikę i była znana z niezwykle szybkiej pracy, w ciągu swego krótkiego życia namalowała około 190 prac, głównie obrazów olejnych. Malowała portrety i alegorie o modnej wówczas tematyce mitologicznej oraz religijnej.

1

1. Siedemnastowieczna alegoria muzyki namalowana przez bolońską malarkę Elisabettę Sirani to również postać młodej wytwornej kobiety. Muzyka przedstawiona na tym barokowym obrazie nie ma już jednak atrybutów królewskiej władzy – przeciwnie, trzyma oczy wzniesione w górę, jakby sama oczekiwała na natchnienie płynące z nieba. Instrumenty, które widzimy w tle, to – patrząc od lewej strony – najprawdopodobniej fragment tylnej części pudła rezonansowego lutni, a obok powieszone: gitara, flet prosty i barokowe skrzypce. Elisabetta nauczyła się malarstwa od swojego ojca – Giovanniego Andrei Siraniego, a w wieku 18 lat prowadziła już własny warsztat, utrzymując siebie, rodziców i siostry. Posiadała doskonałą technikę i była znana z niezwykle szybkiej pracy, w ciągu swego krótkiego życia namalowała około 190 prac, głównie obrazów olejnych. Malowała portrety i alegorie o modnej wówczas tematyce mitologicznej oraz religijnej.

R1V2Lhd2QPz0I

Ilustracja interaktywna przedstawia obraz św. Cecylia lub Poligmnia autorstwa Rafała Hadziewicza. Dzieło z 1837 roku. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Obraz polskiego XIX-wiecznego malarza Rafała Hadziewicza (1803–1886) przedstawia świętą Cecylię – patronkę muzyki kościelnej lub Polihymnię. Obydwie postaci mogą posłużyć jako personifikacja muzyki. Widzimy młodą, pełną wdzięku kobietę trzymającą instrument przypominający starożytną lirę i zwój – jak należy się domyślać – z zapisem nutowym. Kompozycja obrazu wyraźnie nawiązuje do malarstwa renesansowego. Wskazuje na to zarówno symetryczna, wyważona kompozycja, jak i otwierająca się po bokach przestrzeń pejzażowa. Dzieło, jak wskazuje datowanie, zostało namalowane w 1837 r. Było to niedługo po powrocie artysty do Polski z kilkuletnich studiów we Włoszech, wpływy renesansowych mistrzów są więc wynikiem świadomej decyzji, popartej dogłębną wiedzą. Spokój, harmonia i tajemniczość postaci św. Cecylii (bądź Polihymnii), a także nawiązanie do epoki renesansu, mogą antycypować nurt prerafaelitów, a wybrany temat – święta Cecylia – cecylianizm, popularny w muzyce i sztuce religijnej schyłku XIX w. Rafał Hadziewicz był twórcą obrazów religijnych (także ołtarzowych) i portretów. Często podejmował w swym malarstwie tematy historyczne, czerpiąc wzory z włoskiej sztuki renesansu i baroku, interesował się też kulturą starożytną. Był współzałożycielem „Zachęty”.

Ilustracja interaktywna przedstawia obraz św. Cecylia lub Poligmnia autorstwa Rafała Hadziewicza. Dzieło z 1837 roku. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Obraz polskiego XIX-wiecznego malarza Rafała Hadziewicza (1803–1886) przedstawia świętą Cecylię – patronkę muzyki kościelnej lub Polihymnię. Obydwie postaci mogą posłużyć jako personifikacja muzyki. Widzimy młodą, pełną wdzięku kobietę trzymającą instrument przypominający starożytną lirę i zwój – jak należy się domyślać – z zapisem nutowym. Kompozycja obrazu wyraźnie nawiązuje do malarstwa renesansowego. Wskazuje na to zarówno symetryczna, wyważona kompozycja, jak i otwierająca się po bokach przestrzeń pejzażowa. Dzieło, jak wskazuje datowanie, zostało namalowane w 1837 r. Było to niedługo po powrocie artysty do Polski z kilkuletnich studiów we Włoszech, wpływy renesansowych mistrzów są więc wynikiem świadomej decyzji, popartej dogłębną wiedzą. Spokój, harmonia i tajemniczość postaci św. Cecylii (bądź Polihymnii), a także nawiązanie do epoki renesansu, mogą antycypować nurt prerafaelitów, a wybrany temat – święta Cecylia – cecylianizm, popularny w muzyce i sztuce religijnej schyłku XIX w. Rafał Hadziewicz był twórcą obrazów religijnych (także ołtarzowych) i portretów. Często podejmował w swym malarstwie tematy historyczne, czerpiąc wzory z włoskiej sztuki renesansu i baroku, interesował się też kulturą starożytną. Był współzałożycielem „Zachęty”.

1

1. Obraz polskiego XIX-wiecznego malarza Rafała Hadziewicza (1803–1886) przedstawia świętą Cecylię – patronkę muzyki kościelnej lub Polihymnię. Obydwie postaci mogą posłużyć jako personifikacja muzyki. Widzimy młodą, pełną wdzięku kobietę trzymającą instrument przypominający starożytną lirę i zwój – jak należy się domyślać – z zapisem nutowym. Kompozycja obrazu wyraźnie nawiązuje do malarstwa renesansowego. Wskazuje na to zarówno symetryczna, wyważona kompozycja, jak i otwierająca się po bokach przestrzeń pejzażowa. Dzieło, jak wskazuje datowanie, zostało namalowane w 1837 r. Było to niedługo po powrocie artysty do Polski z kilkuletnich studiów we Włoszech, wpływy renesansowych mistrzów są więc wynikiem świadomej decyzji, popartej dogłębną wiedzą. Spokój, harmonia i tajemniczość postaci św. Cecylii (bądź Polihymnii), a także nawiązanie do epoki renesansu, mogą antycypować nurt prerafaelitów, a wybrany temat – święta Cecylia – cecylianizm, popularny w muzyce i sztuce religijnej schyłku XIX w. Rafał Hadziewicz był twórcą obrazów religijnych (także ołtarzowych) i portretów. Często podejmował w swym malarstwie tematy historyczne, czerpiąc wzory z włoskiej sztuki renesansu i baroku, interesował się też kulturą starożytną. Był współzałożycielem „Zachęty”.

RdhwgVW5LlU87

Ilustracja interaktywna przedstawia wizerunek muzyki autorstwa czeskiego malarza Alphonse’a Muchy. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Wizerunek muzyki autorstwa czeskiego malarza Alphonse’a Muchy (1860–1939), czołowego przedstawiciela stylu art nouveau, czyli inaczej secesji, przeżywającej swoje apogeum około 1900 r., to jeden z cyklu obrazów przedstawiających „Cztery sztuki” (oprócz muzyki także malarstwo, taniec i poezję). W przeciwieństwie do innej pracy Muchy, której tematem była alegoria muzyki, ukazanej z muzycznym atrybutem w postaci liry, „Muzyka” z 1898 r. nie trzyma żadnego instrumentu. Jedynie gestem rąk i wyrazem twarzy sugeruje nastrój zasłuchania. Obraz wydaje się też pełen dźwięku, a wrażenie to zostało wywołane sugestywnym malarskim przedstawieniem ruchu wirującego powietrza – wiatr zdaje się rozwiewać włosy i szaty młodej kobiety ukazanej jako personifikacja muzyki.

Ilustracja interaktywna przedstawia wizerunek muzyki autorstwa czeskiego malarza Alphonse’a Muchy. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Wizerunek muzyki autorstwa czeskiego malarza Alphonse’a Muchy (1860–1939), czołowego przedstawiciela stylu art nouveau, czyli inaczej secesji, przeżywającej swoje apogeum około 1900 r., to jeden z cyklu obrazów przedstawiających „Cztery sztuki” (oprócz muzyki także malarstwo, taniec i poezję). W przeciwieństwie do innej pracy Muchy, której tematem była alegoria muzyki, ukazanej z muzycznym atrybutem w postaci liry, „Muzyka” z 1898 r. nie trzyma żadnego instrumentu. Jedynie gestem rąk i wyrazem twarzy sugeruje nastrój zasłuchania. Obraz wydaje się też pełen dźwięku, a wrażenie to zostało wywołane sugestywnym malarskim przedstawieniem ruchu wirującego powietrza – wiatr zdaje się rozwiewać włosy i szaty młodej kobiety ukazanej jako personifikacja muzyki.

1

1. Wizerunek muzyki autorstwa czeskiego malarza Alphonse’a Muchy (1860–1939), czołowego przedstawiciela stylu art nouveau, czyli inaczej secesji, przeżywającej swoje apogeum około 1900 r., to jeden z cyklu obrazów przedstawiających „Cztery sztuki” (oprócz muzyki także malarstwo, taniec i poezję). W przeciwieństwie do innej pracy Muchy, której tematem była alegoria muzyki, ukazanej z muzycznym atrybutem w postaci liry, „Muzyka” z 1898 r. nie trzyma żadnego instrumentu. Jedynie gestem rąk i wyrazem twarzy sugeruje nastrój zasłuchania. Obraz wydaje się też pełen dźwięku, a wrażenie to zostało wywołane sugestywnym malarskim przedstawieniem ruchu wirującego powietrza – wiatr zdaje się rozwiewać włosy i szaty młodej kobiety ukazanej jako personifikacja muzyki.

RetxMNo83Iljo

Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Alegoria muzyki” autorstwa Jose Manuel Capuletti. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Wymowa tego namalowanego w 1946 r. surrealistycznego obrazu nie pozostawia wątpliwości: muzyka siedzi na zgliszczach jakiejś dawnej barokowej komnaty. Brak w niej ścian, dachu, posadzki, został tylko zdewastowany tron. Postaci stojące w tle to nie owi piętnastowieczni muzycy, których mogliśmy ujrzeć w tle późnogotyckiej miniatury, z przejęciem wtórujący muzyce i wykonujący razem wspólny koncert. Są to ludzkie cienie, zdehumanizowane, z kikutami rąk, w których nie ma żadnych muzycznych instrumentów. Jest to świat dotknięty katastrofą. Widzimy więc zatem swoisty malarski komentarz do słów Theodora W. Adorno, iż muzyka w XX wieku wzięła na barki całą mroczność świata i całą jego winę. Swe jedyne szczęście widzi w poznaniu nieszczęścia; całe swe piękno – w rezygnacji z fikcyjnego piękna. Ten tuż powojenny, wstrząsający w swej wymowie obraz jest alegorią muzyki XX w. – muzyki w epoce współczesnej.

Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Alegoria muzyki” autorstwa Jose Manuel Capuletti. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Wymowa tego namalowanego w 1946 r. surrealistycznego obrazu nie pozostawia wątpliwości: muzyka siedzi na zgliszczach jakiejś dawnej barokowej komnaty. Brak w niej ścian, dachu, posadzki, został tylko zdewastowany tron. Postaci stojące w tle to nie owi piętnastowieczni muzycy, których mogliśmy ujrzeć w tle późnogotyckiej miniatury, z przejęciem wtórujący muzyce i wykonujący razem wspólny koncert. Są to ludzkie cienie, zdehumanizowane, z kikutami rąk, w których nie ma żadnych muzycznych instrumentów. Jest to świat dotknięty katastrofą. Widzimy więc zatem swoisty malarski komentarz do słów Theodora W. Adorno, iż muzyka w XX wieku wzięła na barki całą mroczność świata i całą jego winę. Swe jedyne szczęście widzi w poznaniu nieszczęścia; całe swe piękno – w rezygnacji z fikcyjnego piękna. Ten tuż powojenny, wstrząsający w swej wymowie obraz jest alegorią muzyki XX w. – muzyki w epoce współczesnej.

1

1. Wymowa tego namalowanego w 1946 r. surrealistycznego obrazu nie pozostawia wątpliwości: muzyka siedzi na zgliszczach jakiejś dawnej barokowej komnaty. Brak w niej ścian, dachu, posadzki, został tylko zdewastowany tron. Postaci stojące w tle to nie owi piętnastowieczni muzycy, których mogliśmy ujrzeć w tle późnogotyckiej miniatury, z przejęciem wtórujący muzyce i wykonujący razem wspólny koncert. Są to ludzkie cienie, zdehumanizowane, z kikutami rąk, w których nie ma żadnych muzycznych instrumentów. Jest to świat dotknięty katastrofą. Widzimy więc zatem swoisty malarski komentarz do słów Theodora W. Adorno, iż muzyka w XX wieku wzięła na barki całą mroczność świata i całą jego winę. Swe jedyne szczęście widzi w poznaniu nieszczęścia; całe swe piękno – w rezygnacji z fikcyjnego piękna. Ten tuż powojenny, wstrząsający w swej wymowie obraz jest alegorią muzyki XX w. – muzyki w epoce współczesnej.

Starożytność

R1X6uBnRw5mAL1

Ilustracja przedstawia malowidło na dnie wazy attyckiej. Muza stroi dwie kitary, jedną trzyma na kolanach, drugą w prawej ręce. Postać znajduje się w pozycji siedzącej. Kobieta ma długie, rude włosy. Ubrana jest w jasną bluzkę i pomarańczową, długą spódnicę.

Poniżej w załączniku Skolion Seikilosa.

Grecką mousiké rozumiano dwojako, bądź jako sztukę dźwięków, bądź też: sztukę na usługach Muz oraz natchnienie twórców, zawierającą pierwiastek boski trójjedyną choreję. Przekonanie pitagorejczyków o liczbowej, czyli metafizycznej i mistycznej naturze muzyki, oraz o jej etycznym oddziaływaniu, były ze sobą ściśle związane, przesądzając też o prymacie elementu racjonalnego, apollińskiego w pitagorejskiej koncepcji mousiké nad pierwiastkiem irracjonalnym, dionizyjskim. Teza o związkach mousiké z Bytem, Prawdą, Dobrem, wywodząca się ze szkół pitagorejskich, stała się jednym z centralnych punktów filozofii Platona. Prawdziwa mousiké jest według niego darem boskim, światłem Piękna, które w rzeczywistości zmysłowej daje człowiekowi dostęp do świata idei, prowadząc go do Dobra samego. Arystoteles uważał muzykę za czynność wolną i szlachetną, działanie łączące przyjemność z pięknem moralnym, pozwalające – tak samo jak i filozofia – przeżyć życie godne człowieka, przyczyniające się więc do osiągnięcia najwyższego celu, czyli szczęścia. Opozycyjne stanowisko przyjął Filodemos (działający w I w. p.n.e.) twierdząc, że muzyka sprowadza się do czystego wrażenia i nie wywiera żadnego wpływu na duszę. Ostatecznie jednak myśl o ethosie muzyki wywarła dominujący wpływ na antyczne i średniowieczne koncepcje sztuki, a rozstrzygnięcia zaproponowane w antyku powracały wielokrotnie w różnej postaci u myślicieli późniejszych epok.

1. Homer: Niczego nie brakowało dla duszy – / Ani formingi uroczej, którą miał w rękach Apollon, / Ani pięknymi głosami pieśni przez Muzy śpiewanych. (Iliada, I).

2. Pitagoras: Muzyka budzi w sercu pragnienie dobrych czynów.

3. Pitagoras: Muzyka ziemska jest odbiciem muzyki sfer.

4. Platon: W swej głupocie [ludzie] doszli do przekonania, że w muzyce nie istnieje dobro ani zło, a jedynym kryterium jej oceny jest przyjemność, jaką może dawać. Muzyka sama w sobie nie stanowi wartości, ale związana z nią niemoralność i duch bezprawia.

5. Platon: Muzykę oceniać należy na podstawie przyjemności, którą sprawia, nie tej przyjemności jednakże, którą sprawia pierwszemu lepszemu. Najpiękniejsza sztuka dla mnie to ta, która zachwyca najszlachetniejszych i na odpowiednim stopniu kultury stojących ludzi. (Prawa, II).

6. Platon: Gdy zmienią się trendy muzyczne, jednocześnie zmianom ulegają fundamentalne prawa państwa.

7. Platon: Od rozwichrzonej muzyki nieporównanie lepsza jest muzyka ujęta w ramy pięknego ładu i porządku, chociażby nawet nie czarowała słodyczą. Przyjemnością darzy i ta, i ta. […] Wyższość natomiast tej muzyki nad tamtą polega na tym, że ta czyni zawsze lepszymi, a tamta gorszymi tych, którzy z nią obcują. (Prawa, VII).

8. Damon: Wypada, aby synowie z rodzin arystokratycznych studiowali muzykę.

9. Arystoteles: Z tego, cośmy powiedzieli, jasno wynika, że teoria, w myśl której ruch gwiazd wywołuje harmonię, ponieważ dźwięki wydawane przez nie składają się na akord muzyczny – ta teoria, mówię, przy całej zręczności i oryginalności jej twórców, nie posiada cienia prawdy. (O niebie, II).

10. Arystoteles: Muzyka łagodzi obyczaje.

11. Arystoteles: Muzyka wpływa na uszlachetnienie obyczajów.

12. Arystoteles: Do zażywania spoczynku trzeba się niejednego nauczyć i być do tego wychowanym. […] Dlatego też przodkowie nasi do środków wychowania zaliczyli także muzykę. (Polityka).

13. Arystoteles: Muzyka służy do szlachetnego wypełnienia spoczynku, do czego też – jak się okazuje – ją stosowano. bowiem wyznacza się jej miejsce, gdzie stosuje się tryb życia godny wolnego człowieka. (Polityka).

14. Arystoteles: W melodiach samych zawiera się odzwierciedlenie przeżyć moralnych, co oczywistą jest rzeczą. Bo najpierw już natura tonacji bywa rozmaita, tak że słuchacze różnie się nastrajają na każdą z nich. (Polityka).

15. Arystoteles: Bo po pierwsze, dla wyrobienia sobie sądu trzeba się szkolić praktycznie i dlatego powinno się to robić w młodocianym jeszcze wieku. W dojrzalszych zaś latach należy zaniechać uprawiania osobiście muzyki, a poprzestać na zdobytej przez naukę za młodu zdolności trafnego sądzenia piękna, jako też rozkoszowania się nim.

16. Arystoteles: Zdaje się też istnieć pewne pokrewieństwo między duszą a melodiami i rytmami, stąd wielu filozofów twierdzi, że dusza to harmonia, inni, że zawiera ona harmonię.

17. Arystoteles: Dlaczego rytmy i melodie, które są wydawane głosem, wydają się posiadać charakter moralny, podczas gdy nie jest to właściwe smakom ani nawet kolorom i zapachom? Czyż nie dzieje się tak dlatego, iż są one ruchami, podobnie jak ludzka aktywność? Tymczasem działanie samo w sobie rodzi etos i oddaje charakter moralny, czego nie czynią wcale smaki i kolory.

18. Arystoteles: W melodiach samych zawiera się odzwierciedlenie przeżyć moralnych, co oczywistą jest rzeczą.

19. Arystoteles: Powiadają bowiem, że to Atena flet wynalazła, ale go odrzuciła, a zrobiła to bogini z tego powodu – jak mówią, nie bez racji – ponieważ ją raziło, że flet twarz zniekształca. Niemniej przecież prawdopodobniejszą jest rzeczą, iż powód w tym leżał, że nauka gry na flecie w niczym nie przyczynia się do wykztałcenia umysłu.

20. Arystoteles: Rozkoszujemy się muzyką, gdyż jest ona połączeniem sprzeczności, które pozostają ze sobą w określonym stosunku. Zależność ta stanowi pewien porządek, zaś naturalna przyjemność polega właśnie na porządku.

21. Arystoksenos: Dla badacza muzyki otwartość zmysłowej percepcji jest wymaganiem podstawowym. Jeśli zawodzi jego percepcja, nie zdoła on podjąć później tych problemów, które wychodzą poza sferę odbioru zmysłowego.

22. Kleonides: Harmonika jest nauką teoretyczną i praktyczną, dotyczącą tego, co harmoniczne. Harmoniczne jest to, co zostało utworzone z dźwięków i interwałówInterwałinterwałów ułożonych w pewnym porządku.

23. Filodemos: Od kiedy pytano, czy muzyka prowadzi ku wszystkim cnotom, czy tylko ku niektórym, powiadają, iż muzyk Damon był zdania, że prowadzi ona ku niemal wszystkim: miał on rzeczywiście powiedzieć, iż chłopiec, który śpiewa i gra na kitarze, powinien wykazać się nie tylko odwagą i mądrością, lecz także poczuciem sprawiedliwości.

24. Filodemos: W dziedzinie rysunku oko uczy się wydawać sąd o pięknie ogromnej liczby widzialnych przedmiotów. Muzyka – przeciwnie – jest mniej potrzebna. Stanowi ona przede wszystkim przyjemną rozrywkę. (De musica, I).

25. Plotyn: Któż, kto ma muzykę w duszy, kontemplując harmonię duchowego świata, nie wzruszy się harmonią dźwięków, które słyszy ucho […]. A gdy w tym, co jest dane ich zmysłom, rozpoznają obraz czegoś ze świata myśli, to wstrząsa nimi przypomnienie prawdziwego bytu. I dopiero z tego przeżycia rodzi się miłość.

26. Pseudo‑Plutarch: Muzyka jako wynalazek bogów jest pod każdym względem święta.

27. Pseudo‑Plutarch: Tak jak wino zupełnie niszczy ciało i umysł tego, kto go nadużywa, muzyka przez swój wewnętrzny ład i harmonię koi i doprowadza do stanu przeciwnego.

28. Owidiusz: Kto nie docenia pieśni, kobiet i wina, zawsze będzie głupcem.

29. Jamblichos: Pitagorejczycy, jak mówił Arystoksenos, oczyszczali ciało za pomocą lekarstwa, zaś duszę za pomocą muzyki.

30. Platon: Kto dba troskliwie o ciało, powinien to połączyć z wprawianiem w ruch duszy za pośrednictwem muzyki i ogólnej filozofii, jeśli chce być słusznie nazwany człowiekiem dobrym i pięknym. (Timajos).

Średniowiecze

R91rDbcEGhOrV1

Ilustracja przedstawia barwny manuskrypt z 1350 r. „Alegoria muzyki” nieznanego autora: postacie grające na różnych instrumentach. W centrum ilustracji znajduję się kobieta w niebieskiej sukni.

Żyjący jeszcze w u schyłku antyku chrześcijański filozof – św. Augustyn – harmonijnie połączył różne wątki starożytnej myśli o muzyce. Nadał im jednak zupełnie nowy, teologiczny, chrześcijański wymiar. Według niego cel prawdziwej muzyki leży w podnoszeniu człowieka od pospolitości do wiecznej harmonii, a charakter oczyszczający muzyki polega na pobudzaniu tej właśnie harmonii, która prowadzi do miłości Boga, co dokonuje się w wyniku wzbudzenia miłości do prawdy wiecznej i do piękna. Muzyczną harmonię dostrzegano w regularności ruchu planet, w niezmienności praw przyrody, w integralności ludzkiej osoby. Sposób rozumienia muzyki jako harmonii wynikającej z relacji liczbowych był decydujący dla jej definicji i podziałów. Musica mundana, humana i instrumentalisMusica mundana, musica humana, musica instrumentalisMusica mundana, humana i instrumentalis, owo wywodzące się ze starożytności fundamentalne rozróżnienie, które dzięki przekazowi Boecjusza zdominowało teorię muzyki w średniowieczu, było wyrazem pitagorejskiego przeświadczenia, że istota muzyki nie tkwi jedynie w tym, co słyszalne, lecz że dzięki niej ujawnia się idealna harmonia między człowiekiem i kosmosem. Radykalna przemiana, jaka dokonała się stopniowo w teorii muzyki średniowiecza, polegała na przywiązywaniu coraz większego znaczenia do kwestii dotyczących muzyki słyszalnej. Nurt antymetafizyczny zaznaczył się już w podziale muzyki dokonanym przez Reginona z Prüm w X w., ale szczególnie mocno doszedł do głosu w ramach XIII‑wiecznego neoarystotelizmu. W ten sposób w średniowieczu narodziła się nowożytna teoria muzyki.

1. św. Augustyn: Muzyka to wiedza o dobrym modulowaniu [kształtowaniu melodii]. (Musica est scientia bene modulandi.).

2. św. Augustyn: Co innego jest wydawać dźwięk (przypisujemy to ciału), co innego słyszeć (pod wpływem dźwięku doznaje tego w ciele dusza), co innego – wytwarzać wartości liczbowe szybsze lub wolniejsze, czym innym pamiętać, czym innym wreszcie wydawać o tym wszystkim sąd niby na mocy jakiegoś przyrodzonego prawa, przyjmując je lub odrzucając.

3. św. Augustyn: Jakże płakałem, gdy, poruszony do głębi, słuchałem głosów Twego Kościoła, rozbrzmiewających słodko wśród hymnów i pieśni! – Wpływały one do uszu, a z nich wsączała się do serca prawda i rozpalało się od niej uczucie pobożności; płynęły łzy i dobrze mi z nimi było.

4. św. Augustyn: Wtedy to według zwyczaju panującego na Wschodzie wprowadzono [w Mediolanie] śpiewanie hymnów i psalmów, aby lud znużony smutkiem nie upadał na duchu.

5. św. Augustyn: Tak waham się między niebezpieczeństwem, jakie widzę w przyjemności, a pożytkiem, który poznałem z doświadczenia, i bardziej skłaniam się – nie wypowiadając zresztą zdania nieodwołalnego – do uznania zwyczaju śpiewania w kościele, by przez przyjemne wrażenia słuchowe duchy słabsze wznosiły się ku pobożnym uczuciom. Gdy mi się jednak zdarzy, że więcej mnie wzrusza śpiew niż jego treść, wtedy wyznaję, że jest to grzech zasługujący na karę, i wolałbym nie słyszeć śpiewu.

6. Boecjusz: Muzyka jest związana z prawdą – jednak z prawdą nie w rozumieniu spekulacyjnym, lecz moralnym. (Musica non modo speculationi, verum etiam moralitati conjuncta sit.).

7. Boecjusz: Muzyka stanowi część naszej natury tak dalece, iż nawet gdybyśmy tego pragnęli, nie moglibyśmy jej pominąć.

8. Boecjusz: Podobnie jak w badaniu rzeczy przynależnych wzrokowi uczony nie zadowala się uchwyceniem kolorów i form bez zbadania ich właściwości, tak też nie powinniśmy zadowalać się przyjemnością sprawianą nam przez melodie, bez poznania proporcji, w jakich dźwięki pozostają we wzajemnych relacjach.

9. Boecjusz: Musica mundana powinna być dostrzeżona szczególnie w tych zjawiskach, które są widoczne na niebie bądź we wszystkich elementach, bądź też w różnorodności pór roku. Czyż jest możliwe, aby organizm tak szybki poruszał się ruchem tak spokojnym i bezgłośnym?

10. Boecjusz: Musica humana – każdy kto wnika w samego siebie, pojmie ją. […] Cóż innego łączy wzajemne części tej samej duszy, która, jak utrzymywał Arystoteles, jest ukształtowana z pierwiastków racjonalnych i irracjonalnych? Cóż zaś łączy elementy ciała lub skupia w sobie części pozostające w stałym związku?

11. Boecjusz: Trzecią muzyką jest ta, która – jak piszą – powstaje przy udziale niektórych instrumentów. Muzyka ta zostaje wytworzona przez pewne napięcie, jak na instrumentach strunowych, lub za pośrednictwem powietrza, jak na tibii czyli [aulosieAulosczyli [aulosie], bądź za pomocą tych instrumentów, które są poruszane przez wodę [czyli organów wodnych], bądź przez pewien rodzaj uderzeń, bądź przez te instrumenty, które – uderzane we wklęsłości z brązu – wydają różne typy dźwięków.

12. Boecjusz: O ileż wyższa jest wiedza o muzyce jako znajomość teoretyczna w porównaniu z praktycznym działaniem.

13. Boecjusz: [Ten jest muzykiem], kto nabywa umiejętności sądu, aby móc badać rytmy, melodie i wszelką poezję. Dlatego też rodzaj ten opiera się całkowicie na rozumie i na metodzie spekulatywnej; przysługuje on muzyce prawdziwej i właściwej.

14. Kasjodor: Muzyka jest dyscypliną, w której mówi się o liczbach. (Musica est disciplina, quae de numeris loquitur).

15. Kasjodor: Jeśli żyjemy cnotliwie, pozostajemy stale poddani jej [muzyki] dyscyplinie, jeśli jednak popełniamy niesprawiedliwość, muzyka nas opuszcza.

16. Izydor z Sewilli: Bez muzyki żadna dyscyplina nie może być doskonałą, ponieważ bez niej nic nie może istnieć. W istocie bowiem kosmos, jak mówią, utrzymywany jest w całości przez określone harmonie dźwięków, a same ciała niebieskie uczynione są tak, aby obracały się wedle pewnych modulacji harmonicznych.

17. Izydor z Sewilli: Muzyka porusza i wzbudza uczucia. Ponadto podczas bitew dźwięk trąby pobudza walczących. Muzyka uspokaja wzburzone dusze, jak czytamy o Dawidzie, który uwolnił Saula od złego ducha swą sztuką melodii. Wszelkie słowo, które wymawiamy, wszelkie uderzenie krwi w naszych żyłach związane jest poprzez rytmy muzyczne z siłą harmonii.

18. Gwidon z Arezzo (XI w.): Wielka jest przepaść pomiędzy muzykami [uczonymi] a śpiewakami. Ci mówią, tamci wiedzą, z czego składa się muzyka. Bowiem tego, kto robi to, czego nie rozumie, nazwać można dzikim zwierzęciem.

19. Aurelianus Reomensis: Muzyka jest wiedzą o właściwej modulacji odpowiadającej dźwiękowi i śpiewowi. (Musica autem est scientia recte modulandi sono contuque congrua.).

20. Odon z Cluny: Dyscyplina sztuki muzycznej powinna być praktykowana z wielką starannością zwłaszcza przez tych, którzy zajmują często zaszczytne miejsce w służbie Bożej. Gorliwa lektura umacnia przeto naszą duszę w cnocie, podczas gdy śpiew rozwesela umysł oddany Bogu. Zdarza się ponadto, iż gdy podziwiamy z radością słodycz ziemskiej melodii, podążamy z zapałem ku harmonii niebieskiej ojczyzny, która jest tym słodsza, im bardziej wielbimy niebo tyleż wspanialsze od ziemi.

21. Reginon z Prüm: Nie należy zapominać, iż struny instrumentu można porównywać ze strunami, które wytwarzają muzykę niebiańską.

22. Engelbert z Admont: Muzyka to wiedza, która poszukuje i odkrywa zgodność oraz współbrzmienie wedle proporcji harmonicznych między rzeczami przeciwnymi i niepodobnymi, które są wzajemnie połączone i zbliżone. (De musica).

23. Hieronim z Moraw: Wiedza o muzyce jako poznanie rozumowe jest wyższa nad działaniem praktycznym w takim stopniu, w jakim umysł przewyższa ciało. (Tractatus de musica).

24. Marchettus z Padwy: Muzyka jest najpiękniejsza ze wszystkich sztuk. Jej szlachetność ogarnia wszystko, co żyjące i nieżyjące. W istocie, nic bardziej nie odpowiada człowiekowi niż odprężenie w wyniku działania słodkich melodii oraz napięcie wywołane z kolei przez ich przeciwieństwo Nie ma takiego wieku w życiu ludzkim, w którym nie doznawałoby się rozkoszy płynącej ze słodkiej melodii. (Lucidarium).

25. Papież Jan XXII: Niektórzy uczniowie nowej szkoły skupiając całą uwagę na mierzeniu czasu, próbują za pomocą nowych nut wyrazić wymyślone przez nich śpiewy ze szkodą dla śpiewów dawnych. […] Większość ich dźwięków przeczy prostocie i równowadze pozwalającej w cantus planusCantus planuscantus planus odróżnić jedną nutę od drugiej. Śpieszą się i nigdy nie odpoczywają, upajają słuch, nie troszcząc się o duszę; naśladują gestami to, co grają, tak iż zapominają o pobożności, której się szukało, prowadzą zaś do rozprzężenia, którego należało unikać. (bulla Docta Sanctorum).

26. Johannes de Muris: Muzyka jest cudownie działającym lekarstwem, szczególnie zaś uzdrawia z melancholii i smutku. Oprócz tego muzyka podnosi na duchu wędrowców, onieśmiela i skłania do ucieczki złodziei. Dodaje tchórzliwym odwagi w bitwach, zwołuje rozproszonych i pokonanych; ponadto, jak czytamy u Pitagorasa, przywodzi rozpustników do wstrzemięźliwości.

27. Jakub z Liège: Pogląd, że nowa muzyka jest trudniejsza od dawnej, nie czyni tej pierwszej doskonalszą, gdyż większa trudność nie oznacza koniecznie większej doskonałości. Prostota jest najdoskonalsza.

28. Adam z Fuldy: Muzyką świata są dźwięki ciał nadniebiańskich, powstające z obrotu sfer, których harmonia jest niewątpliwa. Ten rodzaj muzyki rozważają matematycy. (De Musica).

29. Adam z Fuldy: Muzyka człowieka występuje w ciele i w duszy, w funkcjach życia i układzie człowieka, bo póki harmonia trwa, póty człowiek żyje, a umiera, gdy traci swą proporcję. Tym rodzajem muzyki zajmują się fizycy. (De Musica).

30. Adam z Fuldy: Muzyka jest dwojaka: należąca do natury i należąca do sztuki. Muzyka należąca do natury jest muzyką świata i człowieka. Muzykę zaś należącą do sztuki mają w swych rękach muzycy. Jest ona bądź instrumentalna, bądź wokalna. (De Musica).

Epoka nowożytna

R1XOsK1EtoVHA1

Ilustracja przedstawia obraz Laurent de la Hyre pt. „Alegoria muzyki”. Na obrazie została zaprezentowana kobieta, ubrana w czerwoną suknię, grająca na instrumencie. Na drugim planie znajduje się krzesło, o które oparty jest zeszyt nut.

Epoka nowożytna w dziejach muzyki europejskiej nastała wraz z odczuciem różnicy w emocjonalnym zabarwieniu tercji wielkiej i małej, trójdźwięku durowego i molowego. Gdy Gioseffo Zarlino postulował, aby dostosować muzykę do słów – aby nie była ona wesoła przy słowach nasyconych smutkiem i odwrotnie, wyciągnął praktyczne konsekwencje z ówczesnej zmiany odczuwania muzyki – jako majorowej (durowej, opartej na trójdźwięku złożonym z tercji wielkiej i małejTrójdźwięk durowy (majorowy)trójdźwięku złożonym z tercji wielkiej i małej) bądź minorowej (molowej, opartej na trójdźwięku złożonym z tercji małej i wielkiejTrójdźwięk molowy (minorowy)trójdźwięku złożonym z tercji małej i wielkiej). Zarlino zapoczątkował też nowożytne studia naukowe nad zjawiskiem muzycznym. Z kolei narodziny opery i sformułowanie nowej poetyki przez muzyków i literatów Cameraty Bardiego stanowi kolejny wyraźny przełom w dziejach myślenia muzycznego. Jego dalszą kontynuacją jest koncepcja muzyki jako języka intersubiektywnego, narzędzia komunikowania uczuć, sformułowana przez Jeana‑Jacquesa Rousseau i Encyklopedystów. Proces uwalniania się muzyki, odnajdywania jej autonomii względem innych form ludzkiej aktywności osiągnął pełnię dopiero pod koniec epoki romantyzmu. Po przyznaniu muzyce honorowego miejsca wśród sztuk (np. przez Arthura Schopenhauera), dopiero w drugiej połowie XIX w., w pismach Edouarda Hanslicka i innych przedstawicieli schyłku romantyzmu uznano pełną autonomię muzyki względem treści pozamuzycznych.

1. Galileusz: Trzeba uczyć się grać nie od tych, którzy umieją robić instrumenty, ale od tych, którzy umieją na nich grać.

2. Gioseffo Zarlino: Pozycja dźwięku tworzącego tercję bądź decymę ponad najniższą nutą jest albo minorowa, albo majorowa, a harmonią rządzi proporcja harmoniczna.

3. Gioseffo Zarlino: Dlatego też, podobnie jak poeta uzna za niestosowne komponowanie komedii z wersami tragicznymi, tak też muzyk nie będzie łączył obydwu tych rzeczy, tj. harmonii i słów, niezgodnie z tematem. Nie będzie przeto stosowne, jeżeli w materii wesołej użyjemy harmonii smutnej i powolnych rytmów ani też tam, gdzie chodzi o materie żałosne i pełne łez, nie wypada używać harmonii wesołej ani rytmów lekkich i szybkich.

4. Baldassare Castiglione: Wydaje mi się, iż piękną muzyką jest dobry śpiew wielogłosowy wykonany pewnie i w piękny sposób; lecz daleko bardziej śpiew przy wtórze instrumentu strunowego, albowiem wszelka słodycz polega raczej na śpiewie solowym; z daleko większą uwagą słucha się i rozumie piękny styl i melodię, gdy słuch nie jest już zajęty więcej niż jednym głosem. […] Najdoskonalszy zaś wydaje mi się recytatyw przy wtórze wioli, który tyleż powabu i mocy działania przydaje słowom, co wielką jest cudownością. (Dworzanin).

5. Claudio Monteverdi: Mowa jest panią harmonii (muzyki), a nie sługą.

6. Marcin Luter: Zawsze kochałem muzykę. Ten, kogo porywa ta sztuka, nie może nie być człowiekiem dobrego charakteru, gotowym na wszystko. Należy zaznajomić młodych z tą sztuką, gdyż czyni ona ludzi dobrymi, delikatnymi i gotowymi do wyrzeczeń. Śpiew jest sztuką najpiękniejszą i najlepszym ćwiczeniem. Nie dzieli on niczego ze sprawami świata. Nie ma dla niego miejsca w sądach ani wśród spierających się ludzi.

7. Jan Sebastian Bach: Muzyka nie powinna zmierzać do niczego innego niż do chwały Boga i pokrzepienia ducha.

8. Gottfried Wilhelm Leibniz: Muzyka to przyjemność, jakiej dusza ludzka doświadcza przez liczenie, nie zdając sobie sprawy, że ma do czynienia z liczeniem. (Musica est exercitium arithmeticae occultum nescientis numerare animi.).

9. Johann Mattheson: Muzyka to nauka i sztuka rozumnego tworzenia, właściwego łączenia i miłego odtwarzania foremnych i przyjemnych dźwięków, w których piękne brzmienie umacniałoby chwałę Boga i wszystkie cnoty.

10. Fryderyk II Pruski: Dyplomacja bez armat jest jak muzyka bez instrumentów.

11. Gottfried Walther: Muzyka oznacza sztukę dźwięku w ogóle, a zatem naukę o tym, jak należy śpiewać, grać, komponować.

12. Jan Jakub Rousseau: Muzyka. Sztuka łączenia dźwięków w sposób przyjemny dla ucha.

13. Johann Georg Sulzer: Dostrzegliśmy zatem, czym jest rzeczywiście muzyka w swej istocie: następstwem tonów wyrastających z namiętnego odczuwania i jego przedstawieniem.

14. Józef Haydn: Moją mowę rozumie cały świat!

15. Wolfgang Amadeusz Mozart: Muzyka pochłania mnie bez reszty.

16. Immanuel Kant: Na drugim po poezji miejscu postawiłbym, o ile idzie o powab [Geist] i wzruszenie umysłu, tę sztukę, która wśród [sztuk] mówiących najbardziej się do niej zbliża i w bardzo naturalny sposób daje się z nią połączyć, a mianowicie muzykę. […] Jest ona oczywiście więcej rozkoszowaniem się niż kulturą […] i ma zgodnie z sądem, jaki wydaje o niej rozum, mniejszą wartość niż każda inna ze sztuk pięknych.

17. Heinrich Christoph Koch: Muzyka. Tym słowem określa się dziś sztukę wyrażania uczuć za pomocą dźwięków.

18. Ludwig van Beethoven: Muzyka jest większym objawieniem niż cała mądrość i filozofia. Muzyka potrzebą narodów.

19. Ludwig van Beethoven: Muzyka powinna zapalać płomień w sercu mężczyzny i napełniać łzami oczy kobiety.

20. Ernst Theodor Amadeus Hoffmann: Gdy mówimy o muzyce jako o sztuce autonomicznej, czyż nie powinniśmy rozumieć przez nią zawsze i jedynie muzyki instrumentalnej? Tylko ona odrzuca pomoc, wszelką ingerencję innych sztuk (poezji) i wyraża w sposób czysty i wyłączny swą charakterystyczna istotę. Jest najbardziej romantyczną ze wszystkich sztuk; co więcej, można by stwierdzić, iż jest jedyną sztuką prawdziwie romantyczną, gdyż tylko nieskończoność stanowi jej przedmiot.

21. Arthur Schopenhauer: Muzyka tym się różni od wszystkich innych sztuk, że nie jest odbiciem zjawiska lub lepiej: adekwatnej przedmiotowości woli, lecz jest bezpośrednim odbiciem woli samej.

22. Ryszard Wagner: Muzyka – to początek i koniec wszelkiej mowy. Muzyka jest namiętnością, miłością i tęsknotą.

23. Ryszard Wagner: Melodia – jedyna forma muzyki; bez melodii muzyka niemożebna, a muzyka i melodia nierozłączne.

24. Ryszard Wagner: Muzyka jest kobietą. Naturą kobiety jest miłość, lecz miłość ta jest przyjmująca i w poczęciu bezgranicznie się oddająca.

25. Eduard Hanslick: Formy ruchu dźwiękowego stanowią jedyną I wyłączną treść oraz przedmiot muzyki.

26. Władysław Reymont: Muzyka to chińska łamigłówka, którą każdy rozwiązuje po swojemu i zawsze dobrze, bo jest bez rozwiązania.

27. Henryk Sienkiewicz: Muzyka jest jak morze: stoimy na jednym brzegu i widzimy dal, ale drugiego brzegu dojrzeć nie podobna.

28. Søren Kierkegaard: Czym jest poeta? Nieszczęśliwym człowiekiem, który kryje w swym sercu głębokie cierpienie, a którego wargi tak są uczynione, że kiedy westchnienia i skargi przelewają się przez nie, brzmią one jak piękna muzyka [...].

29. Lew Tołstoj: Muzyka jest stenografią uczuć.

30. Friedrich Nietzsche: Życie bez muzyki jest błędem.

Czasy współczesne

RafyNF8pDt68I1

Ilustracja przedstawia obraz Gustava Klimta pt. „Muzyka”. Na obrazie zaprezentowano kobietę grajacą na instrumencie. W obrazie przewodnim kolorem jest pomarańczowy i czarny.

W wieku XX i czasach współczesnych niełatwo określić dominantę wśród podejmowanych prób odpowiedzi na pytanie: co to jest muzyka? Wielość rozmaitych nurtów w muzyce współczesnej też nie stanowi zachęty do formułowania uogólnień dotyczących muzyki jako takiej, muzyki we wszystkich tak różniących się między sobą postaciach. Można zauważyć dwie tendencje. Po pierwsze, wiek XX wprawdzie przyniósł ogromny rozkwit filozoficznych studiów o muzyce, o jej istocie, lecz wiele z nich była zogniskowana wokół kwestii semantyczności (zwłaszcza w nurcie rozważań semiotycznych nad muzyką). Tymczasem poświęcenie się studiom nad językiem, który rozumie cały świat, oznacza powrót do XVIII w., do idei Jeana‑Jacquesa Rousseau – a jak wiemy, odpowiedzią na nie była przecież późniejsza romantyczna wizja muzyki jako sztuki absolutnej. Drugą tendencją jest coraz większy w XX w. – być może nawet dominujący – udział kompozytorów w rozważaniach, czym jest muzyka. Nigdy wcześniej w ciągu ostatnich stuleci nie napisali oni aż tak znaczącej liczby obszernych prac teoretycznych poświęconych muzyce, nie wypowiadali się o niej tak często i tak obszernie. Zaledwie znikomą częścią tych wypowiedzi są poznawane przez nas cytaty, umieszczone pośród wypowiedzi różnych innych twórców i myślicieli, czy w ogóle osobistości żyjących w XX w.

1. Claude Debussy: Muzyka zaczyna się tam, gdzie słowo jest bezsilne – nie potrafi oddać wyrazu; muzyka jest tworzona dla niewyrażalnego.

2. Paul Verlaine: Nade wszystko muzyki! Dla niej. / Przenoś wiersz nieparzysty nad inne. (De la musique avant toute chose,/ Te pour cela préfère l’Impair.).

3. Claude Debussy: Pragnąłbym, by muzyka sprawiała wrażenie, iż wychodzi z cienia i chwilami doń powraca; by była kimś dyskretnym.

4. Leopold Staff: Gdyby fiołki i konwalie, / Zamiast pachnąć grać umiały, / Byłaby to muzyka Chopina.

5. Stefan Żeromski: Muzyka – to jest wyłom, przez który dusza, jak więzień z więzienia leci czasem w regiony wolności. Muzyka – to córa wszystkich muz.

6. Ferrucio Busoni: Sztuka muzyczna urodziła się wolna i jej przeznaczeniem jest być wolną.

7. Karol Szymanowski: Muzyka jest sztuką najbardziej demokratyczną.

8. Anton Webern: Muzyka jest poddaną prawom naturą odniesioną do zmysłu słuchu.

9. Anton Webern: Czym jest zatem muzyka? Muzyka jest językiem. Człowiek chce w tym języku wyrażać myśli, ale nie myśli, które można by ująć w pojęciach, lecz myśli muzyczne.

10. Hans Urs von Balthasar: Muzyka jest formą, która najbardziej zbliża nas do ducha, jest najcieńszym przesłaniającym go nam woalem. Dzieli jednak tragiczny los każdej sztuki: musi pozostać tęsknotą, a więc czymś prowizorycznym. Tęsknota jest w niej najsilniejsza właśnie dlatego, że muzyka znajduje się najbliżej ducha, nie mogąc go jednak całkowicie ogarnąć.

11. Ludwik Jerzy Kern: Czym jest muzyka? Może po prostu niebem, z nutami zamiast gwiazd?

12. Jan Twardowski: A z wierszy napisanych chyba ten nie umrze co nie bał się stać prawdą lub stał się muzyką.

13. Maria Kuncewiczowa: Muzyka ma koronę w niebie, ale korzenie w ziemi.

14. Jerzy Waldorff: Z muzyką powinno być właśnie tak jak z życiem: i dobrze, i źle, i poważnie, i śmiesznie.

15. Tadeusz Kotarbiński: Muzyka to sztuka cieszenia się i smucenia bez powodu.

16. Włodzimierz Lenin: Muzyka może być środkiem do szybkiego zniszczenia społeczeństwa.

17. The Beatles (John Lennon, Paul McCartney, George Harrison oraz Ringo Starr): Nasza muzyka jest zdolna wywołać chwiejność emocjonalną, zachowanie patologiczne, a nawet bunt i rewolucję.

18. Krzysztof Penderecki: Słucham jedynie utworów pisanych przez profesjonalnych kompozytorów. Muzyka kogoś bez żadnego wykształcenia muzycznego nie może być dobra.

19. Nadia Boulanger: Być kompozytorem i nie być muzykiem to tragedia. Oznacza, że jest się geniuszem bez talentu.

20. Pablo Casals: Muzyka współczesna to pustynia, na której gdzieniegdzie można znaleźć wyplute pestki daktyli.

21. Theodor W. Adorno: Muzyka w XX wieku: wzięła na barki całą mroczność świata i całą jego winę. Swe jedyne szczęście widzi w poznaniu nieszczęścia; całe swe piękno – w rezygnacji z fikcyjnego piękna.

22. Arnold Schönberg: Byłem zawsze nauczycielem pasjonatem. Zawsze starałem się usilnie wynajdywać to, co najlepiej pomoże początkującym, [mając na względzie to] jak mogliby zapoznać się z technicznymi, duchowymi i etycznymi wymaganiami naszej sztuki; jak wpoić im, że istnieje moralność sztuki i dlaczego nigdy nie wolno zaprzestać jej kultywowania, lecz każdego, kto ją naruszy, trzeba jak najbezwzględniej zwalczać.

23. Arnold Schönberg: Bo muzyka ma tę przewagę nad innymi sztukami, że nie potrzebuje pośrednictwa myśli; działa na wrażliwość, która jest bliższa naszemu ja wewnętrznemu niż rozum.

24. Igor Strawiński: Muzyka niczego nie wyjaśnia. Muzyka niczego nie podkreśla – a kiedy usiłuje tłumaczyć, opowiadać, konsekwencje stają się wręcz nieprzyjemne i szkodliwe.

25. Karlheinz Stockhausen: Muzyka nie powinna być wyłącznie falami masującymi ciało, dźwiękowym psychogramem, programem myślowym wyrażonym w dźwiękach, lecz przede wszystkim strumieniem nadświadomej kosmicznej elektryczności, który stał się dźwiękiem.

26. Karol Wojtyła: Panie! Ty jesteś najwyższą Harmonią! / Twoją muzyka jest córą odwieczną / i z wysokości Twoich sfer / zsyłasz melodii szczęście ziemi. („Mousike” / „Symfonia 1”).

27. Karol Wojtyła: O muzyko! wyrastasz przed ludem jak obłok, / obłok zielony od traw, od chmur biały. /Pan mówi. Ludy, słuchajcie! Bo On jest Miłość i Dobro. („Mousike” / „Symfonia 2”).

28. Konstanty Ildefons Gałczyński: Ech, muzyka, muzyka, muzyka, / spod smyka zielony kurz. / Lecą gwiazdy zielone spod smyka, / damy karo i bukiety róż. (z wiersza „Ech, muzyka”).

29. Paul Claudel: „Nie przeszkadzajcie muzyce” – mówi jeden z wersetów Pisma Świętego, który zawiera w sobie całą moralność.

30. Paul Claudel: Od muzyki piękniejsza jest tylko cisza.

Cytaty muzyczne i cytaty o muzyce: L. Berio, Sinfonia, część III

RTBUYmDslj24w1

Ilustracja przedstawia obraz Susanne Clark pt. „Music is the Key”. Na obrazie przedstawione fragment klawiszy fortepianu.

Na koniec, gdy już zapoznaliśmy się z wieloma cytatami o muzyce, czeka na nas niespodzianka: jeszcze jeden cytat O MUZYCE, ale już W MUZYCE, w realnie brzmiącym utworze, którego fragment przed chwilą usłyszeliśmy. Jest to III część Sinfonii Luciana Berio, włoskiego kompozytora XX w. Słowa, zdania wypowiadane przez śpiewaków rozproszonych wśród grup instrumentów orkiestry brzmią tak, jakby to przemówiły same instrumenty – jakby uzyskały one nagle zdolność przemawiania nie w metaforycznym języku Haydnowskim, który rozumie cały świat, lecz w rzeczywistym języku (akurat – angielskim), którym ludzie posługują się na co dzień. Utwór brzmi tak, jakby to sama muzyka zabrała głos w dyskusji i zdefiniowała swoją naturę, określiła, czym naprawdę jest. Słowa wszak również są dźwiękami – i mogą stać się muzyką.

W teatrze antycznym istniała możliwość wprowadzenia w pewnym momencie spektaklu szczególnego rodzaju – przerwy: tak zwanej para‑basis. Aktorzy odkładali maski, podchodzili ku widzom i wygłaszali własny, autorski komentarz – odnosząc przedstawiane uprzednio losy bohaterów do aktualnie przeżywanych problemów, konfliktów, wydarzeń dotyczących bezpośrednio współuczestników przedstawienia. Tak właśnie postąpił Luciano Berio w swej Sinfonii. Tekst słowny jest początkowo wzięty w cudzysłów i potraktowany jako materia, tworzywo, tak samo jak pozostałe muzyczne cytaty tego rodzaju muzycznego kolażu. Niemniej jednak słowa tak potraktowane stają się integralną częścią dzieła – a dopiero w połączeniu z pozostałą częścią materii dźwiękowej ujawniają swoje pełne znaczenie.

Słowa zawarte w III części Sinfonii są częściowo zaczerpnięte ze środkowej części trylogii Samuela Becketta L’Innommable (Unnamable czyli Nienazywalne), a częściowo pochodzą od kompozytora. Zostały potraktowane jako element materii dźwiękowej. Nie tylko są wplecione, podobnie jak fragmenty licznych cytatów muzycznych od Bacha do Bouleza, w skomplikowany wzór na kanwie muzyki Mahlerowskiego Scherzo z II Symfonii (które również samo w sobie jest nasycone wielowarstwowymi symbolicznymi odniesieniami). Słowa te stanowią materię muzyki i zarazem osobiste wyznanie kompozytora. Według Berio muzyka (czyli właśnie aktualnie dziejące się, niepowtarzalne, jednorazowe spotkanie ze słuchaczami) nie spowoduje zakończenia wojen na świecie, nie zdoła przywrócić nikomu czasu utraconej młodości czy obniżyć ceny chleba (it can’t stop the wars, can’t make the old younger, or lower the price of bread). A jednak muzyka jest ważna. Bowiem w sobie właściwy sposób muzyka – bezinteresowne, twórcze dążenie do doskonałego kształtu dźwiękowego – staje się jakby znakiem sprzeciwu. Znakiem przez samo swoje istnienie wymierzonym we współczesną ideologię materializmu, utylitaryzmu i kultu technicznej wydajności. Przynależy do sfery być, uwalnia swoich słuchaczy od zniewolenia sferą mieć, dążeniem do posiadania. Zarazem dzięki wolności od praktycystycznego tu i teraz muzyka uświadamia, że – jak to wypowiada bohater Becketta – musi być coś więcej, gdyż inaczej byłoby całkiem beznadziejnie (There must be something else. Otherwise it would be quite hopeless).

Muzyka swym istnieniem wciąż przypomina o niezniszczalnej sferze więzi duchowych, świecie wartości nieprzemijających, wolnych od trudów i cierpień teraźniejszego bytowania. Kompozytor umieścił dopowiedzenie w partyturze: We must collect our thoughts, for the unexpected is always upon us, in our rooms, in the street, at the door, on a stage.

Muzyka poszerza świadomość istnienia otchłani, uzmysławia skalę rozpiętości życia ludzkiego – przy całej jego kruchości, ulotnej chwilowości – między złem a dobrem, między piekłem wojny, dramatem krzywdy i cierpienia a niebem wzajemnie okazywanej dobroci, radością ujawnianej prawdy o pięknie. Muzyka sama sobą niejako zaświadcza – między taktami Sinfonii – iż nie jest ornamentem, kosztownym zbytkiem, przyjemnym spędzaniem czasu, nieszkodliwą rozrywką. Jako dzieło sztuki niesie w sobie istotną wartość przejawiającą się w katharsisKatharsiskatharsis, wyjawia ukrytą prawdę o człowieczeństwie, co sprawia, iż jest zdolna zachwycać, wzruszać bądź wstrząsać (jak pisał Władysław Tatarkiewicz), a tym sposobem – skłaniać ku dobru.

R11oEYxA2aj1Q1

Ilustracja przedstawia okładkę płyty Luciano Berio pt. „Sinfonia”.

Zadania

RDAYH6B5D6xhb

Ćwiczenie 2

Interwał to: Możliwe odpowiedzi: 1. jeden z najważniejszych instrumentów starożytnej Grecji, chordofon w rodzaju liry. 2. odległość pomiędzy dźwiękami. 3. chorał gregoriański – liturgiczny śpiew jednogłosowy Kościoła katolickiego obrządku zachodniego.

Interwał to: Możliwe odpowiedzi: 1. jeden z najważniejszych instrumentów starożytnej Grecji, chordofon w rodzaju liry. 2. odległość pomiędzy dźwiękami. 3. chorał gregoriański – liturgiczny śpiew jednogłosowy Kościoła katolickiego obrządku zachodniego.

Przyjrzyj się poniższej ilustracji i dopasuj do niej najbardziej odpowiedni cytat.

• Theodor W. Adorno: Muzyka w XX wieku wzięła na barki całą mroczność świata i całą jego winę. Swe jedyne szczęście widzi w poznaniu nieszczęścia; całe swe piękno – w rezygnacji z fikcyjnego piękna.
• Arystoteles: Muzyka służy do szlachetnego wypełnienia spoczynku, do czego też – jak się okazuje – ją stosowano. Tam bowiem wyznacza się jej miejsce, gdzie stosuje się tryb życia godny wolnego człowieka.
• Wolfgang Amadeusz Mozart: Muzyka pochłania mnie bez reszty.

Słownik pojęć

Źródło: encyklopedia.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

R1X6uBnRw5mAL1

Ilustracja przedstawia malowidło na dnie wazy attyckiej. Muza stroi dwie kitary, jedną trzyma na kolanach, drugą w prawej ręce. Postać znajduje się w pozycji siedzącej. Kobieta ma długie, rude włosy. Ubrana jest w jasną bluzkę i pomarańczową, długą spódnicę.

R91rDbcEGhOrV1

Ilustracja przedstawia barwny manuskrypt z 1350 r. „Alegoria muzyki” nieznanego autora: postacie grające na różnych instrumentach. W centrum ilustracji znajduję się kobieta w niebieskiej sukni.

R1XOsK1EtoVHA1

Ilustracja przedstawia obraz Laurent de la Hyre pt. „Alegoria muzyki”. Na obrazie została zaprezentowana kobieta, ubrana w czerwoną suknię, grająca na instrumencie. Na drugim planie znajduje się krzesło, o które oparty jest zeszyt nut.

RafyNF8pDt68I1

Ilustracja przedstawia obraz Gustava Klimta pt. „Muzyka”. Na obrazie zaprezentowano kobietę grajacą na instrumencie. W obrazie przewodnim kolorem jest pomarańczowy i czarny.

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

1. Carl Dahlhaus, Hans Heinrich Eggebrecht, Co to jest muzyka?, Warszawa 1992