Śmierć niepotrzebna czy śmierć bohaterska? Geneza i skutki wybuchu powstania warszawskiego

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń zna:

• trudną sytuację Armii Krajowej do wybuchu powstania,

• cele polityczne i militarne akcji Burza,

• sytuację w Warszawie przed wybuchem powstania,

• pozycję polityczną rządu polskiego w Londynie,

• przyczyny wybuchu powstania warszawskiego,

• przebieg powstania,

• reakcję państw zachodnich,

• reakcję Stalina,

• sposób niesienia pomocy dla powstania,

• przyczyny upadku powstania.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• przedstawić powstanie warszawskie z perspektywy ZSRR i państw zachodnich,

• opisać atmosferę Warszawy tuż przed wybuchem powstania,

• przedstawić powstanie warszawskie z różnych perspektyw: polityka, strategia wojskowa, tragedia ludności cywilnej, tragedia miasta, legenda,

• sporządzić bilans powstania (straty, znaczenie polityczne, znaczenie moralne).

2. Metoda i forma pracy

Metoda podająca: wizyta w muzeum, lektura wspomnień, dzienników, spotkanie z uczestnikiem wydarzeń. (Opcjonalnie)

Metoda sprawdzająca: uczniowie dzielą się swoimi spostrzeżeniami, wiadomościami, informacjami, które uzyskali w ramach metody powyższej.

Metoda podająca: oglądanie zdjęć (ewentualnie filmu dokumentalnego); nauczyciel przedstawia fakty odnoszące się do decyzji o rozpoczęciu powstania, jego przebiegu i rezultatów.

Ostatnia faza zajęć ma charakter problemowy: uczniowie wspólnie z nauczycielem zastanawiają się nad znaczeniem powstania w roku 44 i dziś. Dyskusja i zapisanie ewentualnych wniosków.

3. Środki dydaktyczne

Zdjęcia przedstawiające walki powstańcze

Zdjęcia przedstawiające wyburzoną Warszawę

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Zarysowanie pozycji politycznej i militarnej, w jakiej znalazła się Armia Krajowa po wkroczeniu Armii Czerwonej na ziemie polskie.

Dobrym wprowadzeniem do zajęć może być wizyta w muzeum powstania warszawskiego lub (opcjonalnie) lektura dziennika, wspomnień dotyczących omawianego wydarzenia. Doskonałym wstępem byłoby spotkanie z żyjącym uczestnikiem powstania.

b) Faza realizacyjna

Wykład nauczyciela:

1. Przedstawienie genezy powstania:

• polityczne przyczyny wybuchu powstania,

• trudna sytuacja Armii Krajowej oskarżanej przez Stalina o współpracę z Niemcami,

• przebieg akcji Burza,

• stosunek aliantów do wybuchu powstania warszawskiego,

• stanowisko Stalina do wybuchu powstania,

• napięta sytuacja w Warszawie – oczekiwanie na wybuch powstania.

2. Omówienie przebiegu powstania:

• liczba i uzbrojenie powstańców, siły niemieckie skoncentrowane do stłumienia powstania,

• udział ludności cywilnej w walkach z Niemcami,

• działania I Armii Wojska Polskiego,

• zrzuty lotnicze z pomocą dla powstańców.

3. Przedstawienie warunków kapitulacji:

• postanowienia układu kapitulacyjnego,

• bilans powstania, straty wśród Niemców i Polaków,

• tragiczny bilans ofiar wśród ludności cywilnej,

• zburzenie Warszawy.

c) Faza podsumowująca

Dyskusja na temat politycznego i psychologicznego znaczenia powstania.

5. Bibliografia

1. Davies N., Powstanie’44, przekł. Elżbieta Tabakowska, Znak, Kraków 2004.

2. Kopf S., Wyrok na miasto – Warszawskie Termopile 1944 – 1945: wypędzenie, rabunek, zagłada, Askon, Warszawa 2001.

3. Żenczykowski T., Samotny bój Warszawy, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1990.

6. Załączniki

a) Zadanie domowe

Czym jest dla mnie powstanie warszawskie – symbolem bohaterskiej postawy Polaków w czasie drugiej wojny światowej czy może kontynuacją tragicznego szeregu nieudanych zrywów narodowych przeciw okupantom? (Praca pisemna. Objętość pracy – około 600 słów).

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Powstanie warszawskie jest jednym z najbardziej żywych wydarzeń z przeszłości spośród funkcjonujących w naszej świadomości historycznej. Nie tylko dlatego, że od zakończenie II wojny światowej dzieli nas stosunkowo krótki czas, ale głównym powodem jest tu legenda i symbol, które towarzyszą pamięci o sierpniu i wrześniu 44 roku.

Przez szereg lat o powstaniu, ze względów politycznych, nie można było otwarcie dyskutować i rozmawiać. Dziś jest inaczej. I dlatego przy ocenie decyzji o wybuchu powstania, należy pamiętać o bohaterstwie mieszkańców Warszawy.