Ilustracja przedstawia otwartą księgę z zapisem nut na pięciolinii. Tytuł lekcji: Sobór Trydencki i jego muzyczne ustalenia.
Ważne daty
1483 – 1546 – lata życia Marcina Lutra
1525 – 1594 – lata życia Giovanniego Pierluigiego da Palestriny
1545 – 1563 – lata trwania Soboru Trydenckiego zwołanego przez Pawła III
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RKJjILii4jpUL
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
3. Średniowiecze. Uczeń:
2) omawia chorał gregoriański:
a) powstanie,
b) związek z liturgią Kościoła rzymskiego (antyfonarz),
3) omawia początki wielogłosowości w muzyce kościelnej:
a) formy: organum i discantus,
4. Renesans. Uczeń:
5) zna kompozytorów renesansowych ((…) Giovanni Pierluigi da Palestrina (…)) i podaje przykłady ich twórczości.
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
2) nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź;
3) zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki;
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1) wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata itp.) i/lub pisemnej (np. esej, referat itp.) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię.
Nauczysz się
wskazywać postanowienia Soboru Trydenckiego;
stosować właściwą terminologię muzyczną;
charakteryzować twórczość Giovanniego Pierluigiego da Palestriny;
omawiać problemy muzyki sakralnej okresu reformacji.
Przed lekcją
Polecenie 1
Zapoznaj się z audycją Między dźwiękami, zrealizowaną przez Program 2 Polskiego Radia. Zwróć uwagę na cele oraz postanowienia Soboru Trydenckiego. Zanotuj swoje spostrzeżenia i zapisz wnioski.
Sytuacja muzyki kościelnej przed Soborem Trydenckim
W średniowieczu muzyka kościelna związana była z chorałem gregoriańskim, który uważano za jedyną właściwą formę dla sztuki sakralnej. Sytuacja zmieniła się w renesansie, w którym rozwinęła się polifonia. Liczni kompozytorzy zaczęli tworzyć dzieła liturgiczne, w których wykorzystywali świeckie cantus firmus. Jednak skomplikowana forma, z powodu nagromadzenia głosów, często pozostawiała tekst niezrozumianym. Ruchy reformacyjne zapoczątkowane przez Marcina Lutra sprawiły, że Kościół Katolicki tracił autorytet, a pozycja papieża na arenie międzynarodowej malała, dlatego konieczny był ruch kontrreformacyjny. Jego apogeum urzeczywistniło się w postaci Soboru Trydenckiego.
Rb9t68gx7HMj2
R1DrfGbL8JNrtLucas Cranach Starszy, „Portret Marcina Lutra”, 1529, Minneapolis Institute of Art, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
Postanowienia Soboru Trydenckiego
Sobór Trydencki był powszechnym zgromadzeniem wszystkich biskupów, miał na celu oczyszczenie kościoła ze świeckich i reformacyjnych naleciałości, a także powrotu do tradycji i walkę z ruchami reformacyjnymi. Odbył się w Trydencie, mieście położonym w północnych Włoszech. Jedną z omawianych na nim kwestii była muzyka liturgiczna Kościoła Katolickiego. Postanowiono zabezpieczyć teksty liturgiczne przed ich dalszą deformacją oraz ich opracowań muzycznych. W efekcie przeważająca część sekwencji została unieważniona, a pozostawiono tylko pięć: Dies Irae, Stabat Mater, Lauda Sion Salvatorem, Veni Sancte Spiritus, Victimae paschali laudes. Zakazano także wykorzystywania świeckich cantus firmus oraz zalecono powrót do tradycji chorału gregoriańskiegoChorał gregoriańskichorału gregoriańskiego. Kwestią sporną było wykorzystanie polifonii, część zgromadzonych postulowała całkowite jej wykluczenie. W ostateczności jednak zaakceptowano wykorzystywanie jej w muzyce kościelnej, jednak zwrócono uwagę na zrozumiałość tekstu, który musiał zostać odpowiednio wydeklamowany, przez co zakazano skomplikowanych sekwencji polifonicznych, mogących zaburzyć odbiór słowa. Postanowienia Soboru Trydenckiego były popierane przez najważniejszych kompozytorów dworu papieskiego, m. in. Palestrinę, Animuccię, Neriego.
Polecenie 2
Wysłuchaj posoborowych sekwencji Kościoła Katolickiego. Napisz, co Twoim zdaniem przyczyniło się do pozostawienia ich w liturgii.
R17cjL1ovtOTT
R1DZMjz4rrYrL
RBeebkzyeDM5g
Rwu3bgeRfkzMG
RmZDliMWtqpcv
RTV15Y1EA6V5Q
Szkoła rzymska – autorytet muzyki katolickiej
Muzyka kontrreformacji kojarzona była z muzykami dworu papieskiego. Autorytet głowy Kościoła Katolickiego został zszargany przez ruchy reformacyjne, przez co konieczne były działania mające na celu odbudowę pozycji papieża. Jednym z nich było ponowne powołanie kapeli papieskiej, do której przyjmowano tylko najlepszych muzyków z całej Europy. Utrzymywano także kompozytorów, którzy tworzyli tylko na zlecenie papieża, nazwano ich później szkołą rzymskąSzkoła rzymskaszkołą rzymską. Głównym przedstawicielem był Giovanni Pierlugi da Palestrina, twórca, którego dzieła uważane były za idealne pod względem liturgicznym. Missa Papae Marcelli uważana była za muzyczny klejnot Rzymu, papież zabronił kopiowania partytury, dlatego wykonywana była wyłącznie na dworze głowy kościoła. Dopiero Wolfgang Amadeusz Mozart spisał ją ze słuchu i udostępnił zapis nutowy.
Polecenie 3
Przypomnij, jak powstał chorał gregoriański i opisz jego rozwój w średniowieczu. Zwróć uwagę na polifonię, wykorzystywaną w późnej fazie epoki.
RULTCWcqj5xJH
Polecenie 4
Wysłuchaj fragmentów Missa Papae Marcelli Giovanniego Pierluigiego da Palestriny i na ich podstawie wypisz cechy posoborowej muzyki Kościoła Katolickiego.
R1DRRPWCEWOp4
Zadania
R1QKb9cf26dOc
Ćwiczenie 1
Ćwiczenie 2
ROjNnsgf9XO5i
R1NddcT78gGLO
RtIRlQRv7fcZG
Ćwiczenie 3
R13CGXBh5rpp2
Ćwiczenie 4
R1Cbb07qkiqPS
Ćwiczenie 5
RmYZn1A2Mryh0
Ćwiczenie 6
REjL19TXEMgro
Ćwiczenie 7
RCWDcpmagUFAq
Ćwiczenie 8
Słownik pojęć
Cantus firmus
Cantus firmus
linia melodyczna utworu, będąca podstawą kompozycji wielogłosowej.
Chorał gregoriański
Chorał gregoriański
uroczysty śpiew kościelny; też: utwór muzyczny stylizowany na wzór takiego śpiewu.
Polifonia
Polifonia
muzyka mająca wiele linii melodycznych współbrzmiących ze sobą.
Szkoła rzymska
Szkoła rzymska
kilka generacji kompozytorów działających od XV do połowy XVIII w. w Rzymie (częściowo tam wykształconych), kultywujących styl polifonii wokalnej a cappella, gł. na gruncie muzyki liturgicznej (reprezentatywnymi gatunkami i formami muz. były: msza, motet, psalm, requiem);
Źródło:
https://sjp.pwn.pl/
Biblioteka muzyczna
Rb9t68gx7HMj2
R1DZMjz4rrYrL
RBeebkzyeDM5g
Rwu3bgeRfkzMG
RmZDliMWtqpcv
RTV15Y1EA6V5Q
Bibliografia
Józef Chomiński, Krystyna Wilkowska‑Chomińska, Historia muzyki, Warszawa 1989.