Sól cenniejsza niż...
zapoznasz się z fragmentem legendy o świętej Kindze oraz dowiesz się, jaką wartość miała sól w średniowiecznej Europie,
określisz cechy legendy,
wskażesz miejsca wydobycia soli w średniowiecznej Polsce.
Kopalnia Soli w Wieliczce jest jednym z najwspanialszych zabytków Polski. Została też wpisana na światową listę dziedzictwa ludzkości UNESCOUNESCO, co świadczy o jej ogromnej wartości. Zanim jednak stała się zabytkiem i zanim zaprzestano wydobywania z niej soli, była w pełni funkcjonująca kopalnią. Wcześniej sól w Wieliczce uzyskiwano poprzez odparowywanie wody solankowej. Dopiero wtedy, kiedy nie można już było uzyskiwać soli tą metodą, zaczęto kopać coraz większe studnie. W ten sposób w wieku XII i XIII powstała kopalnia soli.
Obecnie kopalnia w Wieliczce liczy 9 poziomów. Pierwszy z nich, najpłytszy, sięga na głębokość 64 metrów. Najgłębszy leży 327 metrów pod powierzchnią ziemi.
Zapoznaj się z fragmentem tekstu legendy „Wiano świętej Kingi” i wykonaj ćwiczenia.
Wiano świętej KingiZaledwie trzynaście lat miał książę Bolesław, zwany później Wstydliwym, gdy panowie, w jego imieniu rządy sprawującyw jego imieniu rządy sprawujący, postanowili mu żonę znaleźć. Rozejrzeli się po sąsiednich dworach i ich wybór padł na Kingę, córkę króla węgierskiego. Posłali przeto posłów na Węgry, do Siedmiogrodu, by ojca o rękę córki dla polskiego księcia prosić.
Król węgierski Polaków za ich dzielność szanował, wiedział, że niewiasty cieszą się u nich wielkim poważaniem, i chętnie na ożenek się zgodził. A chcąc swoją dobrą wolę hojnością poprzeć, bogate wianowiano córce przygotował. Nie chciała ona jednak ani srebra, ani złota.
– Ojcze! – powiedziała. – Srebra i złota w Polsce nie brakuje. Kraj to przecież niebiedny. Oni potrzebują innego skarbu – soli. Wszak od nas ją kupują. Daj im tyle soli, żeby na długie lata jej starczyło. Rozbawiła ta prośba węgierskiego króla.
– Jakże to? – spytał zdziwiony. – Tysiąc tysięcy beczek musiałbym im posłać, żeby na wiele lat starczyło. Jak to uczynić?
– Wiem, co mówię – rzekła Kinga. – Wskaż mi miejsce, gdzie sól pod ziemią zalega, a ja ją przeniosę do swej nowej ojczyzny. Jeszcze większa wesołość ogarnęła króla. Dzieci mają prawo do marzeń – pomyślał. Głośno zaś dodał:
– Wszystko, co moje, jest twoim. Bierz to, czego pragniesz! Ojciec chcąc spełnić prośbę swej córki podarował jej kopalnię w rejonie MaramureszMaramuresz.
Wówczas Kinga kazała się prowadzić tam, gdzie sól wydobywano, stanęła nad ciemnym szybem i pierścień zaręczynowy do niego wrzuciła.
Niebawem oblubienica polskiego księcia znalazła się w Krakowie, gdzie – po poślubieniu Bolesława – wyznała mu, iż pierścień zaręczynowy zagubiła, ale wie, gdzie go odnaleźć.
Potem udała się z młodym małżonkiem do Wieliczki i tam poprosiła górników, żeby głęboką studnię we wskazanym miejscu wykopali. Zabrali się górnicy do pracy, zagłębiali się coraz bardziej w ziemię, aż na twardą skałę natrafili.
– Dalej nie można, miłościwa pani – rozkładali bezradnie ręce. – Kamień dostępu broni.
– Odłupcie kawał tego kamienia i przynieście go tu! – poleciła Kinga.
A kiedy górnicy wydobyli na zewnątrz odłupaną bryłę, wykrzyknęli zdumieni:
– Toż to nie kamień! To sól! Prawdziwa sól!
Poczęli oglądać szarą bryłę, wodzić palcami po jej chropowejchropowej powierzchni i nie przestawali się dziwić nieoczekiwanemu odkryciu.
– Rozkruszcie ją! – rzekła Kinga. Gdy to uczyniono, z solnej bryły wypadł błyszczący pierścień zaręczynowy, który w swej dawnej ojczyźnie do szybu wrzuciła.
– Mnie przyniósł on szczęście – powiedziała do męża. – A tej ziemi sól, której starczy na wieki całe.
Źródło: Marian Orłoń, Jan Tyszkiewicz, Wiano świętej Kingi, [w:] Jan Tyszkiewicz, Marian Orłoń, Legendy i podania polskie, Kraków 2006, s. 25–27.
Na podstawie tekstu „Wiano świętej Kingi” wyjaśnij, dlaczego węgierska księżniczka chciała wnieść sól jako wiano do swojego małżeństwa z księciem Bolesławem.
Wyjaśnij, dlaczego wartość soli w średniowiecznej Europie była tak wysoka, że nazywano ją białym złotem.
Legenda to opowieść o przeszłości, zawierająca elementy rzeczywiste (fakty) oraz elementy fantastyczne. Legendy są często związane z historycznymi postaciami, miejscami lub zdarzeniami. Są nasycone cudownością i niezwykłością.
W 1279 roku zmarł książę Bolesław. Po jego śmierci Kinga wstąpiła do zakonu klarysek. Jeszcze za życia męża była tercjarką, czyli świecką członkinią zakonu. Tercjarki wcielały w życie zasady zakonu, przestrzegały jego reguł, jednak nie musiały składać ślubów zakonnych i mieszkać w klasztorze. Siostry klaryski, mając na względzie łaski i cuda dokonane przez królewnę węgierską, dążyły do jej kanonizacji, czyli uznania za świętą. Stało się to dopiero w 1999 roku, Kinga została wyniesiona na ołtarze przez Jana Pawła II.
Zapoznaj się z informacjami na temat św. Kingi zamieszczonymi na mapie interaktywnej. Następnie wykonaj polecenia.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PG3EHPSmS
Mapa interaktywna pt. „Miejsca związane ze świętą Kingą oraz wydobyciem soli w średniowiecznej Polsce”.
Mapa przedstawia miejsca związane ze świętą Kingą oraz wydobyciem soli w Polsce w średniowieczu. Na tym obszarze zaznaczono miasta związane z osobą św. Kingi tj.:
Ostrzyhom - miejsce urodzenia św. Kingi;
Wojnicz – miejsce zaręczyn z Bolesławem Wstydliwym;
Sandomierz, Kraków – miejsca zamieszkania w Polsce;
Stary Sącz - miejsce pobytu w klasztorze Klarysek i śmierci św. Kingi.
Zaznaczone zostały również średniowieczne miejsca wydobycia soli tj. warzelnie:
Zgłowiączka na Kujawach,
Słońsk k. Inowrocławia,
Kołobrzeg,
kopalnie tj. Wieliczka i Bochnia.
Mapa składa się z warstwy bazowej i 2 warstw dodatkowych.
Opis warstwy bazowej:
Mapa przedstawia Polskę i państwa ościenne w okresie około połowy XIII wieku. Główne miasta oznaczone są czarną kropką.
Warstwy dodatkowe:
Warstwa 1
Miejsca związane ze świętą Kingą. Mapa przedstawia miejsca związane ze świętą Kingą. Na tym obszarze zaznaczono miasta związane z osobą św. Kingi tj.:
Ostrzyhom - miejsce urodzenia św. Kingi;
Wojnicz – miejsce zaręczyn z Bolesławem Wstydliwym;
Sandomierz, Kraków – miejsca zamieszkania w Polsce w trakcie małżeństwa z Bolesławem Wstydliwym;
Stary Sącz - miejsce pobytu w klasztorze Klarysek i śmierci św. Kingi.
Na warstwie 1. znajduje się 5 punktów z dodatkowymi informacjami:
Punkt 1 - Ostrzyhom.
Miasto w północnych Węgrzech, położone 46 km na północny zachód od Budapesztu, na prawym brzegu Dunaju. Do połowy XIII wieku siedziba władców Węgier oraz ośrodek polityczny, gospodarczy i administracyjny tego kraju. Od początku swojego istnienia aż do dziś siedziba archidiecezji ostrzyhomsko‑budapeszteńskiej i ważny ośrodek religijny. Miejsce urodzenia św. Kingi 5 marca 1234 r. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Bazylika w Ostrzyhomiu, widok współczesny.
Punkt 2 - Wojnicz.
Miasto w południowej Polsce, położone w województwie małopolskim, nad rzeką Dunajec. Miejsce zaręczyn 5‑letniej Kingi z Bolesławem, synem Leszka Białego, w 1239 r. Akt lokacyjny miejscowości (nadający jej prawa miejskie) został sporządzony między 1239 a 1278 r. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Herb miasta Wojnicza, W niebieskim polu herbowym znajduje się wizerunek św. Wawrzyńca. Za jego sylwetką znajduje się krata, po jej prawej stronie w tym samym kolorze umieszczona jest litera S, a po drugiej stronie litera L.
Punkt 3 - Sandomierz.
Miasto w południowej Polsce, położone na siedmiu wzgórzach nad Wisłą, w województwie świętokrzyskim. Pierwsza siedziba książęcej pary: Kingi i Bolesława nazwanego później Wstydliwym. Akt lokacyjny miejscowości (nadający jej prawa miejskie) został sporządzony w 1286 r. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Zamek w Sandomierzu.
Punkt 4 - Kraków.
Miasto w południowej Polsce, w województwie małopolskim. Miejsce zaślubin Kingi z księciem Bolesławem (po roku 1246) oraz siedziba pary książęcej od 1247 r. Miejsce śmierci Bolesława Wstydliwego 7 grudnia 1279 r. Akt lokacyjny miejscowości (nadający jej prawa miejskie) został sporządzony w 1257 r. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Zamek królewski na Wawelu.
Punkt 5 - Stary Sącz.
Miasto w południowej Polsce, położone w centrum Kotliny Sądeckiej, w województwie małopolskim. Siedziba zakonu klarysek ufundowanego przez św. Kingę około 1280 r. Miejsce, w którym wdowa po Bolesławie Wstydliwym spędziła ostatnie lata swojego życia, a także miejsce jej śmierci 24 lipca 1292 r. Akt lokacyjny miejscowości (nadający jej prawa miejskie) został sporządzony między 1257 a 1273 r. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Klasztor w Starym Sączu.
Warstwa 2 - Warzelnie i kopalnie soli w średniowiecznej Polsce.
Mapa przedstawia miejsca związane z wydobyciem soli w Polsce w średniowieczu. Na tym obszarze zaznaczono średniowieczne miejsca wydobycia soli tj. warzelnie:
Zgłowiączka na Kujawach,
Słońsk k. Inowrocławia,
Kołobrzeg,
Wieliczka i Bochnia,
kopalnie tj. Wieliczka i Bochnia.
Na warstwie 2 znajduje się 5 punktów z dodatkowymi informacjami:
Punkt 1 - Zgłowiączka.
Wieś w północnej Polsce, w województwie kujawsko‑pomorskim. W źródłach historycznych wymieniana od XII w. jako osada targowa z warzelnią soli należącą do klasztoru kanoników regularnych w Czerwińsku. W XIV wieku warzelnia została przejęta przez króla Kazimierza Wielkiego, a ok. 120 lat później stała się własnością biskupa płockiego. Na przestrzeni wieków gród Zgłowiączka stanowił ważny ośrodek gospodarczy w tej części kraju. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Herb Gminy Lubraniec. Na czerwonej tarczy herbowej znajduje się drzewo (sosna) z trzema zielonymi koronami i pięcioma brązowymi korzeniami.
Punkt 2 - Słońsk.
Dawniej wieś położona w województwie kujawsko‑pomorskim, w pobliżu Ciechocinka, obecnie część tego miasta. W 1235 r. książę Konrad I Mazowiecki przekazał dwie istniejące tam warzelnie w wieczną dzierżawę zakonu krzyżackiego. W latach 1824‑1830 wybudowano dwie funkcjonujące do dziś warzelnie, w których produkcja soli odbywa się metodą odparowywania wody solankowej pochodzącej z naturalnych źródeł. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Obrazek przedstawia herb Ciechocinka. W błękitnym polu herbowym znajduje się wizerunek białej tężni od frontu, z wiatrakiem na jej szczycie.
Punkt 3 - Kołobrzeg.
Miasto w północnej Polsce, w województwie zachodniopomorskim. Dawna osada nadbałtycka, słynąca z pozyskiwania soli z wody morskiej (przemysłu rozwijanego na tych terenach prawdopodobnie już od połowy VII wieku). W IX wieku została ona przekształcona w gród, wokół którego zaczęło rozwijać się osadnictwo. W czasach panowania Mieszka I Kołobrzeg stał się ośrodkiem władzy Piastów na Pomorzu Zachodnim. Po zjeździe gnieźnieńskim w 1000 roku powstała tam siedziba biskupstwa z diecezją o nazwie kościół Soli Kołobrzeskiej. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Kołobrzeg, współczesny widok na Wyspę Solną, średniowieczne miejsce warzenia soli.
Punkt 4 - Wieliczka.
Miasto w południowej Polsce, w województwie małopolskim. Jedna z pierwszych warzelni soli na świecie – pozyskiwanie soli z wody solankowej było tam praktykowane już ok. 5000 lat temu. Wydobywanie surowca metodą górniczą zostało zapoczątkowane w latach 80. XIII wieku. W 1368 r. król Kazimierz III Wielki wydał dokument określający zasady funkcjonowania kopalni oraz składowania i sprzedawania soli. Zaprzestanie produkcji soli warzonej nastąpiło w roku 1996. W 1978 r. kopalnia soli w Wieliczce została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Podziemna kaplica św. Kingi w kopalni soli w Wieliczce.
Punkt 5 - Bochnia.
Miasto w południowej Polsce, położone w województwie małopolskim nad rzeką Rabą. W średniowieczu jeden z najważniejszych ośrodków gospodarczych na tym obszarze. Pozyskiwanie soli z wody solankowej było tam praktykowane już ok. 3500 lat p.n.e. Wydobywanie surowca metodą górniczą zostało zapoczątkowane w 1248, zaś zakończone w 1990 r. W 2013 r. kopalnia soli w Bochni została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Budynek kopalni soli w Bochni, widok współczesny.
Wskaż na powyższej mapie miejsce, w którym św. Kinga była kanonizowana.
Podaj nazwę miejsca, w którym św. Kinga była kanonizowana.
Odszukaj i oznacz znacznikiem na powyższej mapie miejsce, gdzie bohaterka odnalazła w Polsce swój pierścień. Podpisz znacznik.
Wskaż na mapie miejsca, w których wydobywano sól w średniowiecznej Polsce. Korzystając z dostępnych źródeł informacji, określ, która warzelnia soli była największa.
Sprawdź w dostępnych źródłach, jakie jest pochodzenie nazwy Ostrzyhom.
Osoba świętej Kingi, przez ślub z księciem krakowskim i sandomierskim, połączyła narody polski i węgierski. Podaj przysłowie odnoszące się do narodów Polski i Węgier.
Przyjrzyj się portretowi św. Kingi i opisz jej postać.
Spróbuj wyobrazić sobie, jak św. Kinga mogła czuć się w Polsce. Zapisz swoją odpowiedź.
Napisz zaproszenie na ślub Bolesława i Kingi. Użyj dwóch argumentów, aby przekonać gości do przybycia na uroczystość.
Słownik
szorstkiej, chropowatej
miasto leżące dziś na terenie Rumunii
[czytaj: junesko]
majątek, który kobieta, wychodząc za mąż, wnosiła do wspólnego gospodarstwa rodzinnego
do uzyskania odpowiedniego wieku przez młodocianego króla w jego imieniu decyzje podejmowali wyznaczeni urzędnicy, zwani regentami
Notatnik
Bibliografia
Dowiat J., (1968), Polska - państwem średniowiecznej Europy, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Orłoń M., Tyszkiewicz J., (2006), Legendy i podania polskie, Kraków: Zielona Sowa.
Sławiński J., (red.), (2008), Słownik terminów literackich, Wrocław: Ossolineum.