XVIII w. – powstały wielkie zespoły chórów, które w XIX wieku stały się zjawiskiem powszechnym
XIX w. – okres powstania chórów amatorskich obok istniejących zespołów zawodowych
1868 r. – założenie Allgemeiner Cäcilien‑Verband dla Niemiec, Austrii i Szwajcarii przez Franciszka Witta
XX w. – powstały chóry zawodowe o wysokim poziomie artystycznym, często związane z filharmoniami
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R1cJKNQWpQ6M3
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):
a) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności).
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
3. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje podziału:
2) głosów ludzkich (sopran, alt, tenor, bas);
3) aparatu wykonawczego (solista, zespół kameralny, chór, orkiestra, big‑band, zespół folkowy).
Nauczysz się
nazywać i rozpoznawać głosy ludzkie
rozróżniać zespoły wokalne uwzględniając ich skład
definiować pojęcia: partytura, a cappella, ansambl, dyrygent, koloratura
rozumieć znaczenie pracy dyrygenta
Wstęp
Muzykować można na wiele różnych sposobów. Przykładowo śpiewając solo, w grupie z towarzyszeniem instrumentów lub bez nich. Istnieje muzyka wyłącznie instrumentalna, wokalna lub powstała z połączenia tych dwóch elementów muzyka wokalno‑instrumentalna. Głos ludzki uważany jest za pierwszy instrument w dziejach ludzkości i, mimo że muzyka wokalna zmieniała się wraz z historią, to jedno pozostaje niezmienne. Wspólny śpiew od wieków jednoczy ludzi i daje radość. Przyjrzyjmy się współczesnej muzyce wokalnej, szczególnie tej zespołowej.
RQyr9Ht9myzOa1
Rodzaje głosów
Każdy z nas ma inny głos. Niektóre brzmią wysoko, inne nisko. Wynika to z budowy naszego ciała. Naturalna wysokość głosu zależy od wielu czynników, ale przede wszystkim od długości strun głosowych (fałd głosowych) i wielkości krtani. Im krótsze struny głosowe i mniejsza krtań, tym głos jest wyższy.
Dlaczego nasz głos z wiekiem się zmienia?
Malutkie dziecko ma bardzo wysoki głos, bo jego krtań jest jeszcze mała. Wraz z rozwojem i wzrostem i ona się powiększa, a to z kolei wpływa na zmianę głosu. Dziewczęta przechodzą mutację powoli, w dłuższym okresie czasu, co skutkuje obniżeniem ich głosu przeciętnie o kwartę. Natomiast mutacja u chłopców przebiega szybko i gwałtownie, dzieje się to miedzy 11. a 15. rokiem życia. Wówczas krtań chłopców zaczyna gwałtownie rosnąć, na szyi pojawia się zgrubienie zwane jabłkiem Adama, w głosie zachodzą nagłe zmiany, obniża się on nawet o oktawę. Głosy dorosłych kobiet i mężczyzn znacznie różnią się od siebie. Dorośli charakteryzują się niższymi głosami z uwagi na większą krtań i dłuższe struny głosowe.
Podział głosów w zespołach wokalnych i chórach
Wielkość naszej krtani ma wpływ na głos mówiony, ale również na śpiewanie. Niskie dźwięki będą łatwiejsze do wykonania dla osób z niższymi głosami, a wysokie dla tych z wysokimi. Nie oznacza to jednak, że osoba o niższym głosie nie potrafi śpiewać wysoko i odwrotnie. Dzięki odpowiednim ćwiczeniom można w pewnym zakresie zwiększyć swoje możliwości. Właśnie po to, by łatwiej było danym głosom śpiewać rożne melodie podzielono głosy na wysokie i niskie. Każdy głos ma swoją nazwę oraz określoną rozpiętość od najniższego do najwyższego dźwięku. Kompozytor zna te przedziały i komponując utwory wokalne musi o tym pamiętać zanim zdecyduje czy daną melodię wykona głos wysoki czy niski. Wyróżniamy podział na głosy męskie i żeńskie, a wśród nich wysokie i niskie.
Podstawowy podział głosów przedstawia się następująco:
Sopran - wysoki głos żeński.
Alt - niski głos żeński.
(Istnieją głosy kobiece, których skala nie sięga w górę do najwyższych dźwięków sopranu, ani w dół do najniższych dźwięków altu i nazywa się je mezzosopranem.)
Tenor- wysoki głos męski.
Bas - niski głos męski.
(Podobnie jak w przypadku głosów kobiecych, tu również istnieje głos średni zwany barytonem.)
RqMgQuj1IlexZ1
Dzieci dysponują głosami, których skale odpowiadają mniej więcej skalom głosów kobiecych, dlatego dzielimy je na soprany, mezzosoprany i alty.
RP7J703FAfZYw1
Istnieją cechy, dzięki którym możemy rozróżniać głosy ze względu na ich barwę, zwinność oraz skalę. Niektóre głosy mają jasną barwę, a inne ciemną. Mogą być lekkie i miękkie albo potężne i wyróżniać się ogromną siłą brzmienia. Bywają głosy wyjątkowe jeśli chodzi o łatwość bardzo szybkiego i czystego śpiewania nazywa się je koloraturami.
Ciekawostka
Istnieje jeszcze wiele odmian poszczególnych głosów, jak np.
Kontralt - bardzo niski głos żeński. Jest to głos o bardzo dużej skali - w niektórych przypadkach aż do bardzo wysokich dźwięków sopranu.
Kontratenor - Te pojęcie dotyczy mężczyzny, który po przebytej mutacji głosu, może operować pełną skalą altu (kontratenor altowy), mezzosopranu (kontratenor mezzosopranowy) lub nawet sopranu (kontratenor sopranowy). Używanie tego typu głosów przez mężczyznę jest możliwe dzięki wrodzonym uwarunkowaniom bądź dzięki odpowiednim ćwiczeniom.
Basso profondo - najniższy głos męski o bardzo rozbudowanej skali w dół.
Pokaż więcej
Pokaż mniej
Śpiewanie w zespole
Wspomnieliśmy o głosach solowych. Pamiętajmy jednak, że na scenie nie zawsze śpiewają one samodzielnie. Często łączą się po dwa, trzy, cztery lub nawet więcej. Taki zespół solistów śpiewających przez chwilę na scenie nazywamy ansamblemAnsamblansamblem.
Zespół wokalny
Zespoły wokalne tworzone przez wokalistów mogą liczyć od kilku do kilkunastu osób. Ze względu na skład dzielą się na: męskie, żeńskie i mieszane. Wykonują dowolną muzykę z akompaniamentem instrumentów muzycznych lub bez akompaniamentu, czyli a cappellaA cappellaa cappella. Każda osoba w zespole śpiewa w utworze swoją własną partię, inną od partii pozostałych członków. Od liczby osób w zespole zależy jego nazwa. Zespół wokalny złożony z dwóch wykonawców to duet, z trzech tercet i kolejno kwartet, kwintet, sekstet, septet, oktet, nonet.
RDo6tm9NZevCc
R8RyS4TIoj3PY
R12UtzcZE3Xww1
Ciekawostka
W muzyce rozrywkowej możemy spotkać się z ciekawą formą zespołu wokalnego tzw. boys band. To zespół wokalny wykonujący muzykę pop, składający się z młodych mężczyzn. Utwory wykonywane przez boys bandy są skierowane do nastoletniej młodzieży. Odpowiednikiem żeńskim tego rodzaju zespołu jest girls band.
Pokaż więcej
Pokaż mniej
Chór
Chór jest zespołem wykonujących muzykę wokalną, jedno- lub wielogłosową. Śpiewa z towa‑rzyszeniem instrumentów albo bez nich czyli a cappella. Początkowo chóry rozwijały się tylko w kościołach jednak w okresie baroku zaczęły powstawać chóry wykonujące muzykę świecką. XIX wiek przyniósł rozwój amatorskich chórów, które istniały obok zespołów zawodowych.
R5DJZwyDlko7b1
Chóry mogą być ogromne i liczyć dziesiątki lub setki osób. Nazwa chóru jest uzależniona od jego składu. Te małe nazywamy kameralnymi. Rozróżniamy również chóry żeńskie, męskie, dziecięce. Najczęściej spotykamy się z chórami mieszanymi, śpiewają w nich kobiety i mężczyźni. Nie zawsze są to zawodowi muzyki, czasami w chórze śpiewają ludzie bez wykształcenia muzycznego i taki rodzaj chóru nazywamy amatorskim. Zrzesza on osoby, które po prostu lubią śpiewać.
Mieszany chór tradycyjnie jest podzielony na 4 głosy − dwa żeńskie (sopran i alt) i dwa męskie (tenor i bas). Cały chór może oczywiście śpiewać unisono (jednym głosem) lub w podziale na cztery głosy. Bywają również utwory, w których każdy głos podzielony jest na kilka różnych partii.
Rs3RNuts2Y8fF
R1EJrdDYrl3tz
Ciekawostka
Stabat Mater Krzysztofa Pendereckiego jest napisany na trzy chóry po 16 partii każdy (razem 48 partii).
Pokaż więcej
Pokaż mniej
RaMFNT8S98dr91
Chór i zespół wokalny to nie to samo. W zespole wokalnym każda osoba śpiewa inną melodię, natomiast w chórze jedną melodię wyśpiewuje cała grupa osób. Zwykle na czele grupy staje lider, dowódca, a w przypadku muzyki jest to dyrygent.
Dyrygent
Dyrygent kieruje zespołem muzycznym, takim jak chór, zespół kameralny, orkiestra symfoniczna, smyczkowa lub dęta, zespół wokalny, albo wokalno‑instrumentalny.
Współcześnie podczas wykonywania utworów dyrygent stoi twarzą do muzyków, a tyłem do publiczności. Kieruje zespołem przy pomocy rąk, odpowiedniej mimiki, ruchów głowy oraz całego ciała. Dzięki temu podkreśla zapisane w partyturzePartyturapartyturze szczegóły dotyczące wykonania utworu muzycznego: dynamikę, metrum, agogikę, artykulację, frazowanie oraz wejścia poszczególnych głosów. Świetny dyrygent musi posiadać szereg cech, potrzebnych do wykonywania swojego zawodu, to on analizuje utwór i obmyśla interpretację dzieła. Od dyrygenta uzależniony jest ostateczny efekt i sposób przedstawienia dzieła słuchaczom.
R4O6qDMMvGFjD1
Rola chórów i zespołów wokalnych
Wielka jest rola chóru w kulturze muzycznej. Dla osób, które nie są profesjonalnymi muzykami śpiew to najbardziej przystępna forma muzykowania i na dodatek nie wiąże się z ograniczeniami wiekowymi. Wystarczy grupa chętnych osób i dyrygent (najlepiej, aby posiadał on wykształcenie muzyczne). Chór prezentuje się w utworach muzyki klasycznej, w dziełach scenicznych, np. w operze, w wielkich formach wokalno‑instrumentalnych, takich jak oratoria, msze, kantaty, pasje, ale także we współczesnych gatunkach muzycznych jak gospel, pop, jazz, musical. Repertuar przeznaczony na chór jest ogromny i każdy chór może znaleźć w nim coś dla siebie.
R1egpfkdH56ws1
Podsumowanie
Każdy głos różni się barwą, skalą, siłą. Rozróżnia się trzy podstawowe rodzaje głosów: męskie, żeńskie, dziecięce. Zespoły wokalne liczą od dwu do dziewięciu osób i mają swoje nazwy, większe składy to chóry. Chóry wykonują dowolną muzykę z akompaniamentem lub a cappella. Zarówno zespoły wokalne, jak i chóry możemy podzielić na zawodowe i amatorskie. Śpiewanie w zespole niesie ze sobą wiele zalet dla ciała i ducha: ćwiczymy mięśnie oddechowe, poprawia się postawa ciała, ale również pamięć. Wspólne śpiewanie poprawia nastrój, pomaga w zawieraniu przyjaźni, uspokaja umysł. Dzięki temu ćwiczymy pewność siebie potrzebną w różnych sytuacjach życiowych.
Zadania
R1QSRYUcJpkpR
Ćwiczenie 1
ROc82n9WaCeyC
Ćwiczenie 2
Ćwiczenie 3
R184LrVZRWDL3
Utwór 1 do ćwiczenia 3. Na nagraniu pięć osób śpiewa, imitując brzmienie instrumentów znany utwór Piotra Czajkowskiego. Melodia jest lekka, taneczna. Jeden z wokalistów imituje brzmienie perkusji wykonując beat box. Inny realizuje partię basową wykonując niskie dźwięki na sylabie dm. Pozostałe głosy realizują melodię i harmonie śpiewając na sylabach: na, na, na lub da da dam.
ReXvsUnSYhoaU
Utwór 2 do ćwiczenia 3. Wykonawca Kwintet wokalny. Utwór rozpoczyna Papageno (odtwórca jednej z głównych ról w operze) śpiewając kilkukrotnie zabawne Hm, Hm, Hm. Potem głosy śpiewają z towarzyszeniem orkiestry pogodny utwór - czasami śpiewa jeden śpiewak, czasami dwóch, czasami trzech a czasami cały pięcioosobowy zespół.
RN8PktKNXybJA
Utwór muzyczny: „Verbum supernum prodiens” Damiana Močnika. Wykonawca: University of Utah Singers (chór mieszany). Na nagraniu utwór chóralny, na chór mieszany a cappella. Utwór jest medytacyjny, łagodny, pełen ciekawych brzmień. Słychać głosy męskie i żeńskie. Soprany śpiewają wysoko, czysto i jasno. Różne fragmenty rozpoczynają różne głosy, potem dołączają do nich pozostali, tworząc ciekawą i piękną harmonię.
RmE9MzRrATD2D
Utwór muzyczny: „Africa”, autorstwa zespołu TOTO, wykonawca: Perpetuum Jazzile (chór mieszany). Na nagraniu utwór rozrywkowy zaaranżowany na chór mieszany. Niektórzy z chórzystów wykonują beat box, imitując brzmienie perkusji. Dwóch solistów śpiewa zwrotki, reszta chóru śpiewa chórki, tworząc harmonię utworu. Refren śpiewają głosy żeńskie, głosy męskie realizują akompaniament. W czasie utworu jest miejsce na mocno jazzujący fragment odbiegający melodią od oryginału.
Przewiń
Głośność
R1JVetzG7Y8PZ
Przyporządkuj tytuły utworów i dzieł do odpowiednich kompozytorów lub wykonawców. Damijan Močnik Możliwe odpowiedzi: 1. Verbum supernum prodiens, 2. Dance of a sugar plum fairy, 3. Africa, 4. Czarodziejski flet Pentatonix Możliwe odpowiedzi: 1. Verbum supernum prodiens, 2. Dance of a sugar plum fairy, 3. Africa, 4. Czarodziejski flet Perpetum Jazzile Możliwe odpowiedzi: 1. Verbum supernum prodiens, 2. Dance of a sugar plum fairy, 3. Africa, 4. Czarodziejski flet W.A. Mozart Możliwe odpowiedzi: 1. Verbum supernum prodiens, 2. Dance of a sugar plum fairy, 3. Africa, 4. Czarodziejski flet
Przyporządkuj tytuły utworów i dzieł do odpowiednich kompozytorów lub wykonawców. Damijan Močnik Możliwe odpowiedzi: 1. Verbum supernum prodiens, 2. Dance of a sugar plum fairy, 3. Africa, 4. Czarodziejski flet Pentatonix Możliwe odpowiedzi: 1. Verbum supernum prodiens, 2. Dance of a sugar plum fairy, 3. Africa, 4. Czarodziejski flet Perpetum Jazzile Możliwe odpowiedzi: 1. Verbum supernum prodiens, 2. Dance of a sugar plum fairy, 3. Africa, 4. Czarodziejski flet W.A. Mozart Możliwe odpowiedzi: 1. Verbum supernum prodiens, 2. Dance of a sugar plum fairy, 3. Africa, 4. Czarodziejski flet
Podczas lekcji słuchaliśmy utworów różnorodnych zespołów wokalnych i chórów. Powyżej masz możliwość ponownego ich odsłuchania. Przyporządkuj tytuły utworów i dzieł do odpowiednich kompozytorów lub wykonawców.
<i>Czarodziejski flet</i>, <i>Africa</i>, <i>Verbum supernum prodiens</i>, <i>Dance of a sugar plum fairy</i>
Damijan Močnik
Pentatonix
Perpetum Jazzile
W.A. Mozart
RxU0XazepRkKf
Ćwiczenie 4
RhRV5jCDEKn0u
Ćwiczenie 5
R1G0l4LWpsEoZ1
Ćwiczenie 6
R4l5XcnC2flz9
Ćwiczenie 7
Słownik pojęć
A cappella
A cappella
[wym. a kapella] bez akompaniamentu instrumentów.
Ansambl
Ansambl
(franc. ensemble - razem, zespół) zespół muzyków, śpiewaków lub aktorów oraz scena zbiorowa w przedstawieniu teatralnym.
Partytura
Partytura
zapis nutowy utworu muzycznego podzielony na partie wokalne i instrumentalne.
Biblioteka muzyczna
R1dGO7xdVwZCl
Utwór muzyczny: Dance of a sugar plum fairy (z baletu Dziadek do Orzechów), autorstwa Piotra Czajkowskiego w interpretacji a cappella. Wykonawca: Kwintet wokalny Pentatonix. Na nagraniu pięć osób śpiewa, imitując brzmienie instrumentów znany utwór Piotra Czajkowskiego. Melodia jest lekka, taneczna. Jeden z wokalistów imituje brzmienie perkusji wykonując beat box. Inny realizuje partię basową wykonując niskie dźwięki na sylabie dm. Pozostałe głosy realizują melodię i harmonie śpiewając na sylabach: na, na, na lub da da dam.
RXMWcBXfQzGXY
Utwór muzyczny: Hm! Hm! Hm! (z opery Czarodziejski flet), autorstwa Wolfganga Amadeusza Mozarta. Wykonawca Kwintet wokalny. Utwór rozpoczyna Papageno (odtwórca jednej z głównych ról w operze) śpiewając kilkukrotnie zabawne Hm, Hm, Hm. Potem głosy śpiewają z towarzyszeniem orkiestry pogodny utwór - czasami śpiewa jeden śpiewak, czasami dwóch, czasami trzech a czasami cały pięcioosobowy zespół.
RN8PktKNXybJA
Utwór muzyczny: „Verbum supernum prodiens” Damiana Močnika. Wykonawca: University of Utah Singers (chór mieszany). Na nagraniu utwór chóralny, na chór mieszany a cappella. Utwór jest medytacyjny, łagodny, pełen ciekawych brzmień. Słychać głosy męskie i żeńskie. Soprany śpiewają wysoko, czysto i jasno. Różne fragmenty rozpoczynają różne głosy, potem dołączają do nich pozostali, tworząc ciekawą i piękną harmonię.
RmE9MzRrATD2D
Utwór muzyczny: „Africa”, autorstwa zespołu TOTO, wykonawca: Perpetuum Jazzile (chór mieszany). Na nagraniu utwór rozrywkowy zaaranżowany na chór mieszany. Niektórzy z chórzystów wykonują beat box, imitując brzmienie perkusji. Dwóch solistów śpiewa zwrotki, reszta chóru śpiewa chórki, tworząc harmonię utworu. Refren śpiewają głosy żeńskie, głosy męskie realizują akompaniament. W czasie utworu jest miejsce na mocno jazzujący fragment odbiegający melodią od oryginału.
Przewiń
Głośność
Bibliografia
A. Chodkowski (red.), Encyklopedia muzyki, Warszawa 1995.