Ważne daty

Wstęp

Muzykować można na wiele różnych sposobów. Przykładowo śpiewając solo, w grupie z towarzyszeniem instrumentów lub bez nich. Istnieje muzyka wyłącznie instrumentalna, wokalna lub powstała, z połączenia tych dwóch elementów, muzyka wokalno‑instrumentalna. Głos ludzki uważany jest za pierwszy instrument w dziejach ludzkości i, mimo że muzyka wokalna zmieniała się wraz z historią, to jedno pozostaje niezmienne. Wspólny śpiew od wieków jednoczy ludzi i daje radość. Przyjrzyjmy się współczesnej muzyce wokalnej, szczególnie tej zespołowej.

RQyr9Ht9myzOa1

Ilustracja przedstawia czarne piktogramy muzykujących postaci. W pierwszym rzędzie: człowiek grający na fortepianie, gitarzysta i perkusista. W drugim rzędzie: człowiek z mikrofonem, skrzypek, gitarzysta i człowiek tańczący z mikrofonem. W trzecim rzędzie: saksofonista, harfista i chór.

Rodzaje głosów

Każdy z nas ma inny głos. Niektóre brzmią wysoko, inne nisko. Wynika to z budowy naszego ciała. Naturalna wysokość głosu zależy od wielu czynników, ale przede wszystkim od długości strun głosowych (fałd głosowych) i wielkości krtani. Im krótsze struny głosowe i mniejsza krtań, tym głos jest wyższy.

Malutkie dziecko ma bardzo wysoki głos, bo jego krtań jest jeszcze mała. Wraz z rozwojem i wzrostem i ona się powiększa, a to z kolei wpływa na zmianę głosu. Dziewczęta przechodzą mutację powoli, w dłuższym okresie czasu, co skutkuje obniżeniem ich głosu przeciętnie o kwartę. Natomiast mutacja u chłopców przebiega szybko i gwałtownie, dzieje się to miedzy 11. a 15. rokiem życia. Wówczas krtań chłopców zaczyna gwałtownie rosnąć, na szyi pojawia się zgrubienie zwane jabłkiem Adama, w głosie zachodzą nagłe zmiany, obniża się on nawet o oktawę. Głosy dorosłych kobiet i mężczyzn znacznie różnią się od siebie. Dorośli charakteryzują się niższymi głosami z uwagi na większą krtań i dłuższe struny głosowe.

Wielkość naszej krtani ma wpływ na głos mówiony, ale również na śpiewanie. Niskie dźwięki będą łatwiejsze do wykonania dla osób z niższymi głosami, a wysokie dla tych z wysokimi. Nie oznacza to jednak, że osoba o niższym głosie nie potrafi śpiewać wysoko i odwrotnie. Dzięki odpowiednim ćwiczeniom można w pewnym zakresie zwiększyć swoje możliwości.
Właśnie po to, by łatwiej było danym głosom śpiewać rożne melodie, podzielono głosy na wysokie i niskie. Każdy głos ma swoją nazwę oraz określoną rozpiętość od najniższego do najwyższego dźwięku. Kompozytor zna te przedziały i komponując utwory wokalne, musi o tym pamiętać, zanim zdecyduje, czy daną melodię wykona głos wysoki, czy niski. Wyróżniamy podział na głosy męskie i żeńskie, a wśród nich wysokie i niskie.

Podstawowy podział głosów przedstawia się następująco:

• Sopran - wysoki głos żeński.

• Alt - niski głos żeński.

(Istnieją głosy kobiece, których skala nie sięga w górę do najwyższych dźwięków sopranu, ani w dół do najniższych dźwięków altu i nazywa się je mezzosopranem.)

• Tenor- wysoki głos męski.

• Bas - niski głos męski.

(Podobnie jak w przypadku głosów kobiecych, tu również istnieje głos średni zwany barytonem.)

RqMgQuj1IlexZ1

Ilustracja przedstawia Luciano Pavarottiego, włoskiego tenora. Mężczyzna ukazany jest w trakcie śpiewu. Śpiewak ma południowy typ urody: ciemne włosy, ciemne oczy, wyraźne ciemne brwi. Włosy mężczyzny sięgają do ucha, na twarzy ma gęsty ciemny zarost. Ubrany jest w białą koszulę i ciemny frak. Pod szyją ma białą muchę.

Dzieci dysponują głosami, których skale odpowiadają mniej więcej skalom głosów kobiecych, dlatego dzielimy je na soprany, mezzosoprany i alty.

RP7J703FAfZYw1

Ilustracja przedstawia grupę dzieci, stojących w rzędzie. Dzieci mają szeroko otwarte usta, tak jakby śpiewały samogłoskę a. Napis: Co kilkadziesiąt gardeł to nie jedno.

Istnieją cechy, dzięki którym możemy rozróżniać głosy ze względu na ich barwę, zwinność oraz skalę. Niektóre głosy mają jasną barwę, a inne ciemną. Mogą być lekkie i miękkie albo potężne i wyróżniać się ogromną siłą brzmienia. Bywają głosy wyjątkowe, jeśli chodzi o łatwość bardzo szybkiego i czystego śpiewania, nazywa się je koloraturami.

Śpiewanie w zespole

Wspomnieliśmy o głosach solowych. Pamiętajmy jednak, że na scenie nie zawsze śpiewają one samodzielnie. Często łączą się po dwa, trzy, cztery lub nawet więcej. Taki zespół solistów śpiewających przez chwilę na scenie nazywamy ansamblemAnsamblansamblem.

Zespoły wokalne tworzone przez wokalistów mogą liczyć od kilku do kilkunastu osób. Ze względu na skład dzielą się na: męskie, żeńskie i mieszane. Wykonują dowolną muzykę z akompaniamentem instrumentów muzycznych lub bez akompaniamentu, czyli a cappellaA cappellaa cappella. Każda osoba w zespole śpiewa w utworze swoją własną partię, inną od partii pozostałych członków.
Od liczby osób w zespole zależy jego nazwa. Zespół wokalny złożony z dwóch wykonawców to duet, z trzech tercet i kolejno kwartet, kwintet, sekstet, septet, oktet, nonet.

RDo6tm9NZevCc

Ilustracja przedstawia zapis nutowy aranżacji na zespół wokalny utworu Piotra Czajkowskiego: Taniec wieszczki cukrowej. Pod tytułem napis informujący, że aranżację wykonał zespół Pentatonix. Pięciolinie są opisane: sopran - Kristin, alt - Mitch, Tenor - Scott, Bass - Avi i vocal percussion. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Dance of a sugar plum fairy (z baletu Dziadek do Orzechów), autorstwa Piotra Czajkowskiego w interpretacji a cappella. Wykonawca: Kwintet wokalny Pentatonix oraz odtwarza się muzyka. Na nagraniu pięć osób śpiewa, imitując brzmienie instrumentów znany utwór Piotra Czajkowskiego. Melodia jest lekka, taneczna. Jeden z wokalistów imituje brzmienie perkusji, wykonując beat box. Inny realizuje partię basową, wykonując niskie dźwięki na sylabie dm. Pozostałe głosy realizują melodię i harmonie, śpiewając na sylabach: na, na, na lub da da dam.

Ilustracja przedstawia zapis nutowy aranżacji na zespół wokalny utworu Piotra Czajkowskiego: Taniec wieszczki cukrowej. Pod tytułem napis informujący, że aranżację wykonał zespół Pentatonix. Pięciolinie są opisane: sopran - Kristin, alt - Mitch, Tenor - Scott, Bass - Avi i vocal percussion. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Dance of a sugar plum fairy (z baletu Dziadek do Orzechów), autorstwa Piotra Czajkowskiego w interpretacji a cappella. Wykonawca: Kwintet wokalny Pentatonix oraz odtwarza się muzyka. Na nagraniu pięć osób śpiewa, imitując brzmienie instrumentów znany utwór Piotra Czajkowskiego. Melodia jest lekka, taneczna. Jeden z wokalistów imituje brzmienie perkusji, wykonując beat box. Inny realizuje partię basową, wykonując niskie dźwięki na sylabie dm. Pozostałe głosy realizują melodię i harmonie, śpiewając na sylabach: na, na, na lub da da dam.

1

1. Dance of a sugar plum fairy (z baletu Dziadek do Orzechów), autorstwa Piotra Czajkowskiego w interpretacji a cappella.
Wykonawca: Kwintet wokalny Pentatonix {audio}

R8RyS4TIoj3PY

Ilustracja przedstawia pierwszą stronę zapisu nutowego utworu Hm, Hm, Hm! fragmentu opery Czarodziejski flet Wolfganga Amadeusza Mozarta. W partyturze umieszczono partie instrumentów: oboje, klarnety, fagoty, rogi, skrzypce, altówki, wiolonczele oraz pięć partii wokalnych. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: Utwór: Hm! Hm! Hm! (z opery Czarodziejski flet), autorstwa Wolfganga Amadeusza Mozarta. Wykonawca Kwintet wokalny oraz odtwarza się muzyka. Utwór rozpoczyna Papageno (odtwórca jednej z głównych ról w operze), śpiewając kilkukrotnie zabawne Hm, Hm, Hm. Potem głosy śpiewają z towarzyszeniem orkiestry pogodny utwór - czasami śpiewa jeden śpiewak, czasami dwóch, czasami trzech a czasami cały pięcioosobowy zespół.

Ilustracja przedstawia pierwszą stronę zapisu nutowego utworu Hm, Hm, Hm! fragmentu opery Czarodziejski flet Wolfganga Amadeusza Mozarta. W partyturze umieszczono partie instrumentów: oboje, klarnety, fagoty, rogi, skrzypce, altówki, wiolonczele oraz pięć partii wokalnych. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: Utwór: Hm! Hm! Hm! (z opery Czarodziejski flet), autorstwa Wolfganga Amadeusza Mozarta. Wykonawca Kwintet wokalny oraz odtwarza się muzyka. Utwór rozpoczyna Papageno (odtwórca jednej z głównych ról w operze), śpiewając kilkukrotnie zabawne Hm, Hm, Hm. Potem głosy śpiewają z towarzyszeniem orkiestry pogodny utwór - czasami śpiewa jeden śpiewak, czasami dwóch, czasami trzech a czasami cały pięcioosobowy zespół.

1

1. Hm! Hm! Hm! (z opery Czarodziejski flet), autorstwa Wolfganga Amadeusza Mozarta
Wykonawca: Kwintet wokalny {audio}

R12UtzcZE3Xww1

Ilustracja przedstawia tercet wokalny. Widoczne są trzy młode osoby (dwóch mężczyzn i jedna kobieta), śpiewające do mikrofonu.

Chór jest zespołem wykonujących muzykę wokalną, jedno- lub wielogłosową. Śpiewa z towarzyszeniem instrumentów albo bez nich, czyli a cappella. Początkowo chóry rozwijały się tylko w kościołach, jednak w okresie baroku zaczęły powstawać chóry wykonujące muzykę świecką. XIX wiek przyniósł rozwój amatorskich chórów, które istniały obok zespołów zawodowych.

R5DJZwyDlko7b1

Ilustracja przedstawia chór kościelny, dziecięcy z przełomu XVIII i XIX. W dwóch kościelnych ławkach stoją dzieci, w różnym wieku. Dzieci są elegancko ubrane: chłopcy mają garnitury, dziewczynki białe sukienki i ozdobne kapelusze. Przed sobą dzieci trzymają otwarte śpiewniki.

Chóry mogą być ogromne i liczyć dziesiątki lub setki osób. Nazwa chóru jest uzależniona od jego składu. Te małe nazywamy kameralnymi. Rozróżniamy również chóry żeńskie, męskie, dziecięce. Najczęściej spotykamy się z chórami mieszanymi, śpiewają w nich kobiety i mężczyźni. Nie zawsze są to zawodowi muzycy, czasami w chórze śpiewają ludzie bez wykształcenia muzycznego i taki rodzaj chóru nazywamy amatorskim. Zrzesza on osoby, które po prostu lubią śpiewać.

Mieszany chór tradycyjnie jest podzielony na 4 głosy − dwa żeńskie (sopran i alt) i dwa męskie (tenor i bas). Cały chór może oczywiście śpiewać unisono (jednym głosem) lub w podziale na cztery głosy. Bywają również utwory, w których każdy głos podzielony jest na kilka różnych partii.

Rs3RNuts2Y8fF

Ilustracja przedstawia fotografię Damijana Močnika, w czasie koncertu. Mężczyzna ma krótkie, jasne włosy, okulary w metalowej oprawce, ma otwarte usta, tak jakby śpiewał. Prawą rękę ma uniesioną wysoko. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: „Verbum supernum prodiens” Damiana Močnika. Wykonawca: University of Utah Singers (chór mieszany) oraz pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu utwór chóralny, na chór mieszany a cappella. Utwór jest medytacyjny, łagodny, pełen ciekawych brzmień. Słychać głosy męskie i żeńskie. Soprany śpiewają wysoko, czysto i jasno. Różne fragmenty rozpoczynają różne głosy, potem dołączają do nich pozostali, tworząc ciekawą i piękną harmonię.

Ilustracja przedstawia fotografię Damijana Močnika, w czasie koncertu. Mężczyzna ma krótkie, jasne włosy, okulary w metalowej oprawce, ma otwarte usta, tak jakby śpiewał. Prawą rękę ma uniesioną wysoko. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: „Verbum supernum prodiens” Damiana Močnika. Wykonawca: University of Utah Singers (chór mieszany) oraz pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu utwór chóralny, na chór mieszany a cappella. Utwór jest medytacyjny, łagodny, pełen ciekawych brzmień. Słychać głosy męskie i żeńskie. Soprany śpiewają wysoko, czysto i jasno. Różne fragmenty rozpoczynają różne głosy, potem dołączają do nich pozostali, tworząc ciekawą i piękną harmonię.

1

1. Verbum supernum prodiens autorstwa Damijana Močnika Wykonawca: University of Utah Singers (chór mieszany) {audio}

R1EJrdDYrl3tz

Ilustracja przedstawia fotografię zespołu Peretum Jazille w czasie koncertu. Na pierwszym planie widać dyrygenta, odwróconego plecami do publiczności. Za nim trzy rzędy chórzystów: w środku kobiety, po bokach mężczyźni. Scenę oświetla niebiesko-fioletowe światło. Po naciśnięciu punktu aktywnego, pojawia się napis: „Africa”, autorstwa zespołu TOTO, wykonawca: Perpetuum Jazzile (chór mieszany) oraz odtwarza się muzyka. Na nagraniu utwór rozrywkowy, zaaranżowany na chór mieszany. Niektórzy z chórzystów wykonują beat box, imitując brzmienie perkusji. Dwóch solistów śpiewa zwrotki, reszta chóru śpiewa chórki, tworząc harmonię utworu. Refren śpiewają głosy żeńskie, głosy męskie realizują akompaniament. W czasie utworu jest miejsce na mocno jazzujący fragment, odbiegający melodią od oryginału.

Ilustracja przedstawia fotografię zespołu Peretum Jazille w czasie koncertu. Na pierwszym planie widać dyrygenta, odwróconego plecami do publiczności. Za nim trzy rzędy chórzystów: w środku kobiety, po bokach mężczyźni. Scenę oświetla niebiesko-fioletowe światło. Po naciśnięciu punktu aktywnego, pojawia się napis: „Africa”, autorstwa zespołu TOTO, wykonawca: Perpetuum Jazzile (chór mieszany) oraz odtwarza się muzyka. Na nagraniu utwór rozrywkowy, zaaranżowany na chór mieszany. Niektórzy z chórzystów wykonują beat box, imitując brzmienie perkusji. Dwóch solistów śpiewa zwrotki, reszta chóru śpiewa chórki, tworząc harmonię utworu. Refren śpiewają głosy żeńskie, głosy męskie realizują akompaniament. W czasie utworu jest miejsce na mocno jazzujący fragment, odbiegający melodią od oryginału.

1

1. Africa autorstwa zespołu TOTO
Wykonawca: Perpetuum Jazzile (chór mieszany) {audio}

RaMFNT8S98dr91

Ilustracja przedstawia solistę podczas występu. Mężczyzna ubrany jest w biały mundur, w prawej ręce trzyma mikrofon. W tle widoczni są chórzyści, ubrani w podobne stroje.

Chór i zespół wokalny to nie to samo. W zespole wokalnym każda osoba śpiewa inną melodię, natomiast w chórze jedną melodię wyśpiewuje cała grupa osób. Zwykle na czele grupy staje lider, dowódca, a w przypadku muzyki jest to dyrygent.

Dyrygent kieruje zespołem muzycznym, takim jak chór, zespół kameralny, orkiestra symfoniczna, smyczkowa lub dęta, zespół wokalny albo wokalno‑instrumentalny.

Współcześnie podczas wykonywania utworów dyrygent stoi twarzą do muzyków, a tyłem do publiczności. Kieruje zespołem przy pomocy rąk, odpowiedniej mimiki, ruchów głowy oraz całego ciała. Dzięki temu podkreśla zapisane w partyturzePartyturapartyturze szczegóły dotyczące wykonania utworu muzycznego: dynamikę, metrum, agogikę, artykulację, frazowanie oraz wejścia poszczególnych głosów. Świetny dyrygent musi posiadać szereg cech, potrzebnych do wykonywania swojego zawodu, to on analizuje utwór i obmyśla interpretację dzieła. Od dyrygenta uzależniony jest ostateczny efekt i sposób przedstawienia dzieła słuchaczom.

R4O6qDMMvGFjD1

Ilustracja przedstawia dyrygentkę chóru. Postać ubrana w czarny strój. Kobieta ma otwarte usta jak podczas śpiewania. Obie dłonie ma otwarte i uniesione wyżej.

Rola chórów i zespołów wokalnych

Wielka jest rola chóru w kulturze muzycznej. Dla osób, które nie są profesjonalnymi muzykami, śpiew to najbardziej przystępna forma muzykowania i na dodatek nie wiąże się z ograniczeniami wiekowymi. Wystarczy grupa chętnych osób i dyrygent (najlepiej, aby posiadał on wykształcenie muzyczne). Chór prezentuje się w utworach muzyki klasycznej, w dziełach scenicznych, np. w operze, w wielkich formach wokalno‑instrumentalnych, takich jak oratoria, msze, kantaty, pasje, ale także we współczesnych gatunkach muzycznych jak gospel, pop, jazz, musical. Repertuar przeznaczony na chór jest ogromny i każdy chór może znaleźć w nim coś dla siebie.

R1egpfkdH56ws1

Ilustracja przedstawia zespół wokalny seniorów podczas próby. Starsze osoby stoją w rzędzie. W rękach trzymają zapis muzyczny utworu.

Podsumowanie

Każdy głos różni się barwą, skalą, siłą. Rozróżnia się trzy podstawowe rodzaje głosów: męskie, żeńskie, dziecięce. Zespoły wokalne liczą od dwu do dziewięciu osób i mają swoje nazwy, większe składy to chóry. Chóry wykonują dowolną muzykę z akompaniamentem lub a cappella. Zarówno zespoły wokalne, jak i chóry możemy podzielić na zawodowe i amatorskie.
Śpiewanie w zespole niesie ze sobą wiele zalet dla ciała i ducha: ćwiczymy mięśnie oddechowe, poprawia się postawa ciała, ale również pamięć. Wspólne śpiewanie poprawia nastrój, pomaga w zawieraniu przyjaźni, uspokaja umysł. Dzięki temu ćwiczymy pewność siebie, potrzebną w różnych sytuacjach życiowych.

Zadania

Słownik pojęć

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

A. Chodkowski (red.), Encyklopedia muzyki, Warszawa 1995.

J. Habela: Słowniczek muzyczny. Warszawa 1968.