Spotkanie ze sztuką – dziedziny sztuk plastycznych. Cz. 2
Wstęp
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:
1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;
3) klasyfikuje barwy w sztukach plastycznych; wykazuje się znajomością pojęć: gama barwna, koło barw, barwy podstawowe i pochodne, temperatura barwy, walor barwy; rozróżnia i identyfikuje w dziełach mistrzów i własnych kontrasty barwne: temperaturowe, dopełnieniowe i walorowe; podejmuje działania twórcze z wyobraźni i z zakresu interpretacji natury, uwzględniające problematykę barwy;
6) rozróżnia gatunki i tematykę dzieł w sztukach plastycznych (portret, autoportret, pejzaż, martwa natura, sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna i batalistyczna); niektóre z tych gatunków odnajduje w grafice i w rzeźbie; w rysunku rozpoznaje studium z natury, karykaturę, komiks, rozumie, czym jest w sztuce abstrakcja i fantastyka; podejmuje działania z wyobraźni i z natury w zakresie utrwalania i świadomości gatunków i tematów w sztuce, stosuje w tym zakresie różnorodne formy wypowiedzi (szkice rysunkowe, fotografie zaaranżowanych scen i motywów, fotomontaż).
II. Doskonalenie umiejętności plastycznych – ekspresja twórcza przejawiająca się w działaniach indywidualnych i zespołowych. Uczeń:
1) w zadaniach plastycznych interpretuje obserwowane przedmioty, motywy i zjawiska, stosując środki wyrazu zgodnie z własnym odczuciem; w wyższych klasach podejmuje również próby rysunkowego studium z natury;
III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:
4) wymienia, rozpoznaje i charakteryzuje najważniejsze obiekty kultury wizualnej w Polsce, wskazuje ich twórców;
5) rozpoznaje wybrane, najbardziej istotne dzieła z dorobku innych narodów.
charakteryzować środki wyrazu artystycznego;
identyfikować twórczość polskich artystów;
rozróżniać cechy i rodzaje kompozycji w naturze oraz w sztukach plastycznych.
Komiks
Plastyka od zawsze łączyła się z tym co nowe i odkrywcze, ponieważ mocno wkraczała w przestrzeń człowieka i ją organizowała. Wraz z rozwojem fotografii, rola sztuki, w tym działania artystów, stały się wolne od konieczności pokazywania świata „jak żywy”. Artyści zaczęli poszukiwać nowych środków wyrazu i chętnie korzystali z wszelkich odkryć technicznych i naukowych. Pozwoliło to na poszerzenie granic dziedzin sztuk plastycznych o dodatkowe, takie jak: komiks, kaligrafia, liternictwo i typografia, fotografia, film, scenografia, wzornictwo przemysłowe, architektura wnętrz i wystawiennictwo, instalacje artystyczne, street art. Dziedziny te zostaną kolejno scharakteryzowane w tym e‑materiale.
Do dziedzin sztuk wizualnych można zaliczyć blisko spokrewniony z rysunkiem komikskomiks. Jest wyjątkowym gatunkiem sztuki ponieważ, podobnie jak książki, opiera się na słowie pisanym. Jednak w odróżnieniu od książki ilustrowanej, w której ciężar opowiadania spoczywa na obrazie, opowieści komiksowe powstają za pomocą obrazów sekwencyjnych. Obrazy te, celowo zestawiane obok siebie, tworzą narrację i pozwalają zrozumieć odbiorcy jej sens.
W Polsce najdłużej ukazującym się komiksem jest seria Tytus, Romek i A’Tomek. Komiks ten został po raz pierwszy narysowany w 1957 r. przez Papcia Chmiela (Henryka Jerzego Chmielewskiego).
Powiększ niżej umieszczoną ilustrację i zapoznaj się z fragmentem komiksu – dowiesz się, w jak nietypowy sposób jego bohater – Tytus de ZOO podziwiał w muzeum martwą naturęmartwą naturę.

Klikając na interaktywny punkt na innej stronie komiksu zobaczysz obraz Józefa Chełmońskiego, który stał się inspiracją dla rysownika komiksów. Zobacz co to za obraz.
Poukładaj w kolejności reprodukcje J. Chełmońskiego, pt. Babie lato i strony z komiksu Tytus, Romek i A'tomek.




Typografia
Typografia zajmuje się graficzną reprezentacją znaków pisarskichznaków pisarskich i układaniem z nich całych tekstów. Dział grafiki użytkowej, który zajmuje się projektowaniem liter – tworzeniem ich krojów, często o unikalnym wyglądzie, to liternictwo. Z kolei kaligrafia to sztuka starannego, pięknego pisania ręcznego.
Kliknij na ilustrację interaktywną 2 i przeczytaj informacje na temat liternictwa.
Przyjrzyj się poniższej ilustracji i spróbuj stwierdzić czy tekst został napisany ręcznie, czy z zastosowaniem komputerowej czcionki imitującej odręczne pismo. Odpowiedź poznasz po kliknięciu w ilustrację.
Ustal, który z przykładów to tekst kaligraficzny, a który to tekst zapisany z użyciem liternictwa komputerowego.
tekst kaligrafowany, tekst zapisany za pomocą
liternictwa komputerowego, tekst kaligrafowany, tekst kaligrafowany

Fotografia
Fotografia to otrzymywanie trwałych obrazów na powierzchniach pokrytych substancją światłoczułą. Jak pisze Boris von Brauchitsch w książce Mała historia fotografii: od czasów pierwszych eksperymentów ze światłoczułymi substancjami chemicznymi do pojawienia się zdjęć cyfrowych upłynęło niemal dwieście lat. W tym czasie fotografia podniesiona została do rangi odrębnej dziedziny sztuki, a w sensie użytkowym na wszystkie strefy życia. Nauka, informacja, sztuka i rozrywka nie istniałyby w obecnej formie, gdyby nie wynaleziono fotografii.
W języku polskim wyodrębniono także pojęcie fotografika. Termin został utworzony przez Jana Bułhaka w 1927 r. dla odróżnienia fotografii użytkowej od fotografii artystów, którzy wykonują zdjęcia o walorach artystycznych. Fotografia artystyczna ujawnia wewnętrzny świat artysty i jego wizje. Fotograficy często odchodzą od dosłownego odwzorowania rzeczywistości, wykorzystują przedmioty i ich elementy do uzyskania mało oczywistych obrazów fotograficznych – artysta zaskakuje widza, pokazując coś z niecodziennej perspektywy, bawi się formą, kolorem i światłem.
Przyporządkuj do zdjęć hasła określające poszczególne typy fotografii.
fotografia artystyczna, fotografia astronomiczna, fotografia okolicznościowa, fotografia przyrodnicza

Film
Film, podobnie jak fotografia, jest dziedziną twórczości artystycznej związaną z technologią. Od momentu powstania w 1895 r. zainteresował artystów z powodu możliwości pokazania rzeczywistego ruchu, a następnie, po jego udźwiękowieniu, z powodu audiowizualności, czyli możliwości jednoczesnego pokazywania obrazu i dźwięku. Film składa się z pojedynczych nieruchomych obrazów zwanych kadrami, które puszczone z aparatu projekcyjnego z odpowiednią prędkością (obecnie 24 klatki na sekundę) oszukują nasz zmysł wzroku – odnosimy wrażenie obserwacji płynnego ruchu.
Poniżej możesz zobaczyć pomnik braci Lumière – Augusta Marie Louisa i Louisa Jeana – pionierówpionierów w kinematografiikinematografii. Po kliknięciu na zdjęcie zobaczysz kadr z pierwszego filmu braci Wyjście robotników z fabryki Lumiere w Lyonie.
Scenografia
Scenografia początkowo traktowana była jako sztuka kształtowania przestrzeni sceny teatralnej i plastycznej oprawy przedstawienia. Została wyodrębniona jako dziedzina sztuk plastycznych w 1862 r. To wtedy Antonio Caimi nazwał tak, istniejące dużo wcześniej malarstwo sceniczne i architekturę teatralną, których cechą wspólną było wytwarzanie na potrzeby przedstawień teatralnych obiektów stwarzających iluzję rzeczywistości.
Współcześnie scenografia to sztuka plastycznej oprawy wszelkich widowisk, m.in. teatralnych, operowych, baletowych, filmowych, telewizyjnych, koncertów. Mogą one się odbywać zarówno w przestrzeni zamkniętej, jak i w plenerze. Do scenografii zaliczamy dekorację, kostiumy i rekwizyty używane w widowisku, charakteryzację postaci, rodzaj oświetlenia. Wszystkie wymienione elementy tworzą przestrzeń i tło dla akcji widowiska.
Korzystając z niżej zamieszczonych haseł, do każdego zdjęcia dopasuj rodzaj scenografii.
Scenografia filmowa, Scenografia teatralna, Scenografia koncertowa

Wraz z rozwojem techniki, pojawieniem się nowych technologii i nowych materiałów wzrosła rola produkcji przemysłowej. Wzrosło też zapotrzebowanie społeczne na rzeczy nie tylko piękne, ale i łączące funkcjonalność z nowoczesnością. Dlatego też pojawiła się nowa dziedzina twórcza: wzornictwo przemysłowe, będące projektowaniem wzorów wyrobów przeznaczonych do masowej produkcji, z dbałością o ich estetykę i funkcjonalność. Często wyrażenie „wzornictwo przemysłowe” zastępowane jest angielskim odpowiednikiem design lub dizajn.
Poniżej możesz zobaczyć zdjęcia wybranych, znanych projektów obiektów codziennego użytku. Kliknij na interaktywne punkty i zapoznaj się z ich opisem.
Architektura
Sztukę kształtowania wnętrz, obejmującą wystrój i wyposażenie, z uwzględnieniem ich estetyki i funkcjonalności, nazywamy architekturą wnętrz. Dotyczy zarówno przestrzeni prywatnych, mieszkalnych, jak i przestrzeni użyteczności publicznej czy miejsc pracy. Architektura wystaw, nazywana także wystawiennictwem, to sztuka eksponowania dzieł sztuki, przedmiotów, towarów w przestrzeni wystawowej. Prezentacja musi być zaprojektowana w taki sposób, aby była zrozumiała dla odbiorców.
Kliknij na interaktywne punkty na poniższej ilustracji i zapoznaj się z opisem zdjęć.
Zaznacz odpowiednie hasło, czy prezentowane niżej zdjęcie to dzieło z zakresu architektury wnętrz czy architektury wystaw.
- architektura wnętrz
- architektura wystaw

Instalacje artystyczne
Kolejną dziedziną wizualnych sztuk plastycznych są instalacje artystyczne. Tak określane są wieloelementowe realizacje w konkretnej przestrzeni zastanej lub ją konstruującej. Cechą instalacji jest brak funkcji użytkowych i praktycznych. Elementami instalacji są przedmioty i zachowania, tworzące wzajemne relacje, oraz jako całość nową relację z przestrzenią, w której instalacja istnieje.
Do instalacji artystycznych zaliczyć można powstały w latach 50‑tych XX wieku environment (z ang. otoczenie) – działanie artystyczne wytwarzające własną przestrzeń. Poniżej możesz zobaczyć zdjęcie environmentu chińskiego artysty Ai Weiwei, Ziarna słonecznika. Klikając na ilustrację dowiesz się więcej na temat tej realizacji artystycznej.
Happening
Inny rodzaj instalacji artystycznej, także powstały w połowie XX wieku, związany jest z happeningiem (z ang. zdarzenie), będącym ciągiem zdarzeń aktywizującym widza. Happening ma częściowo zaplanowaną strukturę, ale wprowadzane też są elementy improwizacji. Zazwyczaj nawiązuje do specyfiki miejsca (są w nim np. wykorzystywane elementy natury).
Autorem terminu happening i twórcą pierwszych happeningów był Allan Kaprow – amerykański artysta i teoretyk sztuki. Kliknij na poniższą ilustrację dokumentującą jedną z jego artystycznych akcji i zapoznaj się z opisem.
Performance
W ramach sztuki instalacji, od początku lat 60‑tych XX wieku, realizowano performance (z ang. przedstawienie, wykonanie). Performance (lub inaczej performans) to rodzaj interdyscyplinarnych działań artystycznych, będących formą wystąpienia artysty przed publicznością. Może odbywać się na żywo lub za pośrednictwem mediów. Performans stanowi każda sytuacja, która obejmuje cztery podstawowe elementy: czas, przestrzeń, zaangażowanie jako wykonawcy osoby artysty.
Poniżej zaprezentowano zdjęcie z performansu Mariny Abramović, zrealizowanego w 2010 r. w Museum of Modern Art w Nowym Jorku. Klikając na poniższe zdjęcie dowiesz się więcej na temat tego działania artystycznego.
Street art
Street art to angielskie określenie na sztukę ulicy. Są to działania artystyczne realizowane w przestrzeni publicznej. Do street artu należą między innymi: graffiti, murale, wlepki.
Graffiti to obrazy, napisy, rysunki umieszczane najczęściej w przestrzeni publicznej (np. na murach, płotach, ścianach, pociągach) za pomocą sprayu – farby w aerozolu lub markerów. Mogą być malowane z ręki lub przy użyciu wykonanych wcześniej szablonów. Często tworzone są bez odpowiednich zezwoleń.
Bezpośrednio na ścianach budynku wykonywane są także murale. To rodzaj wielkoformatowego malowidła ściennego, którego treść może mieć charakter edukacyjny, patriotyczny, upamiętniający, dekoracyjny, reklamowy. Murale są pracochłonne – wykonywane kilka dni lub tygodni, ich autor nie jest anonimowy i działa legalnie.
Z kolei wlepka (lub vlepka) to mała, samoprzylepna forma plastyczna w postaci karteczki z rysunkiem, grafiką, tekstem, służąca ingerencji w przestrzeń publiczną. Przylepiana na ogół bez zezwolenia – np. w środkach komunikacji miejskiej, w podziemnych przejściach, na znakach drogowych.
Zadania
Przyjrzyj się zdjęciom przedstawiającym dzieła sztuki ulicy. Do każdego z nich dopasuj odpowiednie hasło: graffiti, mural, wlepka.

Wśród zamieszczonych niżej zdjęć wskaż te, które przedstawiają dzieła sztuki.
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8








Zdjęcie słonia afrykańskiego oraz fotografia skał w amerykańskim Parku Narodowym w Utah nie są zaliczane do sztuki, gdyż…
- ...wykonano je aparatem fotograficznym, a nie ręką artysty.
- ...są to dzieła natury, a nie człowieka.
Sztuka pisania, praktykowana między innymi w japońskim malarstwie, to…
- ortografia
- kaligrafia
- litografia
Działanie artystyczne Kaprowa Yard, w którym artysta tworzy sztukę w specyficznej, specjalnie wytworzonej przestrzeni, włączając do niej zastane otoczenie wraz z widzem, określamy jako…
- environment
- performance
Słownik pojęć
dziedzina działalności człowieka związana z produkcją oraz rozpowszechnianiem filmów.
nastawiony na osiągnięcie zysków.
rodzaj opowieści prowadzonej za pomocą obrazów sekwencyjnych, tzn. takich, które celowo zestawione obok siebie tworzą narrację i pozwalają zrozumieć odbiorcy jej sens.
nabywanie, użytkowanie czegoś.
kompozycja, głównie malarska lub rysunkowa, w której najczęściej ukazywane są nieożywione przedmioty dobrane ze względów kompozycyjno‑estetycznych lub symbolicznych.
ten, kto toruje nowe drogi w jakiejś dziedzinie.
znaki graficzne stanowiące pismo; ciąg znaków pisarskich buduje zdania, a te powiązane ze sobą treściowo tworzą tekst.
zajmuje się graficzną reprezentacją znaków pisarskich i układaniem z nich całych tekstów.
dział grafiki użytkowej, który zajmuje się projektowaniem liter – tworzeniem ich krojów, często o unikalnym wyglądzie.
to sztuka starannego, pięknego pisania ręcznego.
to angielskie określenie na sztukę ulicy. Są to działania artystyczne realizowane w przestrzeni publicznej. Do street artu należą między innymi: graffiti, murale, wlepki.
to obrazy, napisy, rysunki umieszczane najczęściej w przestrzeni publicznej (np. na murach, płotach, ścianach, pociągach) za pomocą sprayu – farby w aerozolu lub markerów. Mogą być malowane z ręki lub przy użyciu wykonanych wcześniej szablonów. Często tworzone są bez odpowiednich zezwoleń.
to rodzaj wielkoformatowego malowidła ściennego, którego treść może mieć charakter edukacyjny, patriotyczny, upamiętniający, dekoracyjny, reklamowy. Murale są pracochłonne – wykonywane kilka dni lub tygodni, ich autor nie jest anonimowy i działa legalnie.
to mała, samoprzylepna forma plastyczna w postaci karteczki z rysunkiem, grafiką, tekstem, służąca ingerencji w przestrzeń publiczną. Przylepiana na ogół bez zezwolenia – np. w środkach komunikacji miejskiej, w podziemnych przejściach, na znakach drogowych.
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Książki:
Boris von Brauchitsch, Mała encyklopedia fotografii, Wydawnictwo Cyklady, Warszawa 2004.
Komiksy:
Henryk Jerzy Chmielewski, Tytus, Romek i A`Tomek. Księga XVIII, Wydawnictwo Prószyński Media, Warszawa 2009.
Strony internetowe:
sjp.pwn.pl