Sprawdź się
Na podstawie przeczytanego fragmentu powieści wskaż prawdziwe stwierdzenia.
Bohdan Chmielnicki o przyczynach powstania wg Ogniem i Mieczem Henryka Sienkiewicza
– Piekłem mnie straszysz, o prywatę i zdradę mnie pomawiasz, a skądże wiesz, jeśli własne tylko krzywdy mścić idę? Gdzież to bym znalazł pomocników, gdzie owe tysiące, które się już za mną opowiedziały i opowiedzą, gdybym jeno własnych ucisków chciał dochodzić? Spójrz, co się dzieje na Ukrainie? Hej! ziemia bujna, ziemia matka, ziemia rodzona! A kto w niej jutra pewien? Kto w niej szczęśliw? Kto wiary nie pozbawion, z wolności nie obran, kto w niej nie płacze i nie wzdycha? Sami jeno Wiśniowieccy a Potoccy, Zasławscy, a Kalinowscy, a Koniecpolscy, i szlachty garść! Dla nich starostwa, dostojeństwa, ziemia i ludzie, dla nich szczęście i złota wolność, a reszta narodu ręce we łzach do nieba wyciąga czekając bożego zmiłowania, bo i królewskie nie pomoże! Ileż to szlachty nawet nieznośnego ich ucisku wytrzymać nie mogąc na Sicz ucieka, jako ja sam uciekłem! Nie chcę też wojny z królem, nie chcę z Rzeczpospolitą! Ona mać, on ojciec! Król miłościwy pan, ale królewięta! Z nimi nam nie żyć; ich to zdzierstwa, ich to arendy, stawszczyzny, pojemszczyzny, suchomielszczyzny, oczkowe i rogowe; ich to tyrania i uciski przez Żydów czynione o zemstę do nieba wołają. Jakiejże to wdzięczności doznało wojsko zaporoskie za tak wielkie zasługi w licznych wojnach oddane? Gdzie przywileje kozackie? Król dał, królewięta odjęli. Nalewajko poćwiertowan! Pawluk w miedzianym wozie spalon! Krew nie obeschła po ranach, które nam szabla Żółkiewskiego i Koniecpolskiego zadała! Łzy nie obeschły po pobitych, ściętych, na pal wsadzonych – a teraz – patrz! Co świeci na niebie – tu Chmielnicki wskazał przez okienko na płonącą kometę – gniew boży! Bicz boży!... Więc jeśli ja mam nim być na ziemi – to dziej się wola boża! Wezmę ten ciężar na barki.
Cytat za: H. Sienkiewicz, Ogniem i mieczem, Wrocław 2000, s. 109.
- Chmielnicki wspomina poprzednie bunty kozackie.
- Kozacki przywódca deklaruje zamiar występowania także w imieniu czerni chłopskiej na Ukrainie.
- Słowa Chmielnickiego świadczą m.in. o wyznaniowym podłożu powstania.
Oceń, w jakim stopniu ustrój Rzeczpospolitej odzwierciedlał poglądy obu myślicieli.
O poprawie RzeczypospolitejLecz takową rzeczpospolitą za najlepszą mają [filozofowie], która sposób owych pierwszych trzech w sobie zamyka, to jest: gdzie królewska władza wszystko rządzi, osobom zacnym czelniejsze urzędy dawają, a wszystkim zarówno wolno dochodzić sławy, która z męstwa roście.
Źródło: A.F. Modrzewski, O poprawie Rzeczypospolitej, Warszawa 2005, s. 9.
Myśl polityczna I RzeczypospolitejUważam za najlepszy taki ustrój, który składa się najpierw z dobrych i znamienitych cnotą obywateli, a następnie z tych trzech stanów ludzi, z króla, senatorów i ludu.
Źródło: W. Bernacki, Myśl polityczna I Rzeczypospolitej, Kraków 2011, s. 122.
Wyjaśnij, jaki związek miało wydanie Biblii Jakuba Wujka z rozwojem reformacji w Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
Rozstrzygnij, czy pochodzenie Zygmunta III Wazy miało wpływ na jego zwycięstwo w wolnej elekcji 1587 roku. Odpowiedź uzasadnij.
Uzasadnienie:
Rozstrzygnij, które instytucje Rzeczpospolitej Obojga Narodów były na mocy unii lubelskiej wspólne, które zaś – odrębne dla Polski i Litwy.
| Nazwa | Instytucja wspólna | Instytucja odrębna |
| Władca | □ | □ |
| Sejm walny | □ | □ |
| Sejmy prowincjonalne | □ | □ |
| Polityka zagraniczna i obronna | □ | □ |
| Urzędy centralne | □ | □ |
| Wojsko | □ | □ |
| Moneta | □ | □ |
| Język urzędowy | □ | □ |
| Sądownictwo | □ | □ |
Wyjaśnij, co skłoniło polskiego hetmana do zmiany taktyki walki przeciwko Szwedom.
Poczet królów i książąt polskichPostanawia skrzętnie unikać otwartych bitew, zadając za to nieprzyjacielowi wielką ilość pozornie niezbyt silnych, lecz bolesnych ciosów. Doskonale orientujące się w terenie, obdarzone poparciem ludności wojska polskie zaczęły zaskakiwać ciężkozbrojnego i nieruchliwego przeciwnika, niszcząc jego tabory, znosząc mniejsze oddziały – jednym słowem prowadząc, jak to wówczas trafnie nazwano, „wojnę szarpaną”.
Źródło: M. Urbański, Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 2005, s. 277.
Podaj nazwę traktatu, na mocy którego Rzeczpospolita ostatecznie odzyskała obszar, wymieniony w źródle.
Poczet królów i książąt polskichChocim utorował mu drogę do tronu, ale nie oznaczał końca wojny. Dopiero klęska Turków pod Żurawnem w 1676 roku doprowadziła do zawarcia rozejmu. Podole pozostało wprawdzie przy Turcji, ale bezpośrednie zagrożenie z jej strony zostało zażegnane. Po raz pierwszy od kilku dziesięcioleci Rzeczpospolita zaznała chwili wytchnienia, a nowy król mógł zająć się wewnętrznymi sprawami państwa. Przynajmniej w teorii.
Źródło: M. Urbański, Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 2005, s. 277.
Imię i nazwisko opisanego władcy Rzeczpospolitej to .
Rozważ, czy polska architektura barokowa kontynuowała formy typowe dla Odrodzenia
