Polibiusz, „Dzieje” [fragmenty]

Z miejsca wybranego za każdym razem do obozowania namiot wodza zajmuje tę część, która jest najodpowiedniejsza do przeglądu całości, jako też do wykonywania rozkazów. Po zatknięciu sztandaru tam, gdzie mają namiot przytwierdzić, odmierza się dookoła sztandaru czworokątną przestrzeń, tak że wszystkie jej boki oddalone są o sto stóp od sztandaru [...]. Namioty […] trybunów ustawiają wszystkie w jednej linii [...]. Potem, odmierzywszy znów sto stóp ku przodowi od wszystkich tych namiotów, zaczynają od linii prostej, która stanowi granicę wytworzonej przez to szerokiej ulicy i biegnie równolegle do namiotów trybunów – od tej więc linii zaczynają wyznaczać obozowiska legionów [...]. Zasadniczą formą dla namiotu manipułów jak i roty [oddziału kawalerii] jest czworokąt [...]. Z przestrzeni znajdującej się w tyle za namiotami trybunów [...] jedna część tworzy rynek, druga mieści w sobie spichlerz wraz z zapasami [...]. W ten sposób cały obóz ma kształt równobocznego czworokąta; co się zaś tyczy szczegółowego podziału na ulice, jako też innych urządzeń, to przypomina on układ miasta. Między wałem a namiotami robią odstęp, który ze wszystkich stron wynosi dwieście stóp. To próżne miejsce użycza wielu korzyści. Najprzód położeniem swym wybornie nadaje się do wmarszu i wymarszu legionów; poszczególne oddziały według swych ulic wychodzą na tę wolną przestrzeń, tak że nie wpadają razem w jedną ulicę i nie obalają się nawzajem ani nie rozdeptują. Po wtóre łupy […] wydarte nieprzyjaciołom tam właśnie ściągają i bezpiecznie strzegą przez noc. Co zaś najważniejsze, w czasie nocnych zaczepek ani ogień, ani pocisk nie dosięga ich […].

Dążąc więc do biegłości w tych sprawach, wydają mi się Rzymianie pod tym względem kroczyć inną drogą niż Grecy. Mianowicie Grecy przy rozbijaniu obozu uważają za najważniejszą rzecz, żeby korzystać z naturalnej obronności miejsc; bo z jednej strony chcą uniknąć mozołu przy kopaniu rowów, a z drugiej sądzą, że sztuczne umocnienia nie dorównają naturalnym środkom ochronnym miejsca. Dlatego nie tylko, o ile to dotyczy planu całego obozu, zmuszeni są nadawać mu wszelkie możliwe formy, stosując się do miejsca, lecz także poszczególne jego części przenosić na coraz to inne i nieodpowiednie miejsca. Skutek jest taki, że miejsce w obozie, zarówno dla poszczególnych żołnierzy, jak i dla poszczególnych części wojska nie jest stałe. Natomiast Rzymianie wolą podjąć się mozołu kopania rowów i łączących się z tym innych prac – dzięki swej obrotności i po to, aby mieć znany żołnierzom, jeden i ten sam zawsze obóz.

c2G. Chomicki, S. Spławski, Starożytność. Teksty źródłowe komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999, s. 237-238.

Plutarch, „Żywoty sławnych mężów. Tytus Kwinkcjusz Flamininus” [fragmenty]

Toteż na odbywających się wtedy igrzyskach istmijskich zasiadło na widowni stadionu dla oglądania zawodów mnóstwo ludzi, jako że Grecja po długim czasie odpoczęła od wojen i obchodziła tę uroczystość w nadziei wolności i wśród prawdziwego pokoju. Kiedy zaś wezwano wszystkich trąbką do zachowania ciszy, na środek wystąpił herold i podał do wiadomości, że senat rzymski i Tytus Kwinkcjusz jako naczelny wódz, pobiwszy w wojnie Filipa […] ogłaszają za wolne od załóg wojskowych, niezależne, wolne od świadczeń podatkowych i pozostające przy własnych prawach ojczystych ludy Koryntu, Lokrydy, Fokidy, Eubei, Achai Ftiotydzkiej, Magnezji, Tessalii i Perajbii.

Z początku jednak nie całkiem wszyscy i nie dość wyraźnie rzecz usłyszeli. Na stadionie panował nieskładny i hałaśliwy ruch, ludzie zaskoczeni przeszkadzali sobie pytaniami. Zaczęto wołać, żeby jeszcze raz to samo powtórzyć. Kiedy więc znowu nastała ciszy chwila, herold wytężył głos i obwieszczenie doszło do uszu wszystkich wyraźniej. I gdy tylko skończył, zerwał się powszechny okrzyk radości nie do opisania, który dotarł aż do morza. Publiczność zerwała się z miejsc, nikt nie myślał o igrzyskach, wszyscy pobiegli spiesznie uścisnąć rękę i oddać cześć zbawcy i obrońcy Hellady.

c3G. Chomicki, S. Spławski, Starożytność. Teksty źródłowe komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999, s. 214-215.