Artykuł w belgijskiej gazecie „Emancipation”, 14 kwietnia 1831 roku

Aż do tej chwili niektórzy zapatrywali się na przedsięwzięcie Polaków jako heroiczne zuchwalstwo, dzisiaj należy w nim widzieć wielkie, narodowe poświęcenie się, które przyniesie im niepodległość i wolność. Nie ma nic bardziej wielkiego i godnego podziwu w annałach nowożytnej historii.

chwili Źródło: Artykuł w belgijskiej gazecie „Emancipation”, 14 kwietnia 1831 roku, [w:] W. Zajewski, Powstanie listopadowe 1830-1831, Warszawa 2012, s. 297.

Szanse powstania listopadowego

Rządy paryski i londyński oczywiście nie były skłonne do angażowania się w jakiś konflikt zbrojny z Rosją – i na takie wsparcie sprawy polskiej mógł w Warszawie liczyć tylko szaleniec. Udzieliłyby natomiast Polsce zdecydowanego wsparcia dyplomatycznego i przeforsowałyby niewątpliwie uznanie polskiej niepodległości na terenie międzynarodowym – gdyby Polska okazała swą siłę i stworzyła odpowiednie fakty dokonane, to znaczy odrzuciła wojska carskie o kilkaset km od Warszawy. (…) Zasada nieinterwencji, z taką korzyścią działająca dla Belgii, była dla Polski arcyniekorzystna, ale musiałaby być pogrzebana w nowej sytuacji wojennej nad Wisłą, Niemnem i Dźwiną, natomiast nie mogły jej przekreślić polskie modły i błagania.

rzady Źródło: Szanse powstania listopadowego, [w:] J. Łojek, Pisma wybrane. Wiek XIX, oprac. M. Kornat, Kraków 2015, s. 113.

Apollo Korzeniowski Fragment odezwy „Do braci Polaków, Rusinów i Litwinów” w 448. rocznicę unii w Horodle (10 października 1861 roku)

Bracia Polacy, Litwini i Rusini! Ważną niegdyś uroczystość stanowił obchód rocznicy unii Litwy z Polską, ustanowiony przez króla Zygmunta Augusta II. Akt Unii sam przez się, był tylko formalnością i niejako stwierdzeniem rzeczywistego i dobrowolnego połączenia się dwóch narodów pod berłem króla Władysława Jagiełły. Dziwnem i niezwykłem w historyi zdarzeniem, wzajemne sympatye i idea wolności, zastąpiły tu miejsce gwałtu i zwycięstw. (…) Wzywamy trzy Narody połączone, aby tem sercem przyjęły odezwę naszą, jakiem ich przodkowie przyjęli wezwanie na zjazd Horodelski tuszymy sobie, że głos nasz w każdym miłującym Ojczyznę znajdzie przychylne uznanie.

bracia Źródło: Apollo Korzeniowski, Fragment odezwy „Do braci Polaków, Rusinów i Litwinów” w 448. rocznicę unii w Horodle (10 października 1861 roku), [w:] M. Berg, Zapiski o powstaniu polskiem 1863 i 1864 roku i poprzedzającej powstanie epoce demonstracyi od 1856 r, t. II, s. 65.

Michaił Murawjow Walka z katolicyzmem w zaborze rosyjskim

Rząd musi się przekonać, że głównym wrogiem narodowości rosyjskiej w tym kraju jest polskość, a w związku z nią katolicyzm, gdyż katolik i Polak są synonimami w pojęciach ludu; dlatego rząd powinien zwracać uwagę, że osłabienie wpływu katolickiego jest jednym z głównych środków działania.

rzad Źródło: Michaił Murawjow, Walka z katolicyzmem w zaborze rosyjskim, [w:] J. Kochańczyk, Polska-Rosja: wojna i pokój. Tom I. Od Chrobrego do Katarzyny.

Odezwa Zarządu Głównego SDKPiL, 23 stycznia 1905 roku

Robotnicy! W niedzielę, dnia 22 stycznia, wybuchła w Petersburgu rewolucja. Dziesiątki tysięcy robotników usiłowało przedostać się z dzielnic fabrycznych przed pałac carski. Wojsko zagrodziło robotnikom drogę do środka miasta i do pałacu carskiego. Pomimo to robotnicy przedarli się do miasta. Część wojska nie chciała strzelać do ludu i wbrew komendzie opuściła broń ku ziemi. Przez cały dzień od rana do późnej nocy, nie udało się rządowi stłumić ruchu. (…) Widok zabitych i rannych ogromnie podnieca lud roboczy, zwiększając jego nienawiść do rządu carskiego, jego chęć walki i zemsty. Przed wieczorem robotnicy zaczęli stawiać barykady dla ochrony przed dzikim żołdactwem cara. (…) Robotnicy! Nie bądźmy ostatni w tej walce (…). Od solidarnej walki ludu roboczego w Polsce i Rosji zależy, aby urzeczywistniona została wolność polityczna dla ludu.

robotnicy Źródło: Odezwa Zarządu Głównego SDKPiL, 23 stycznia 1905 roku, [w:] T. Daniszewski, B. Krauze, SDKPiL w rewolucji 1905 roku. Zbiór publikacji, red. H. Mościcki, Warszawa 1955, s. 65–67.

Szlak bojowy jednej z polskich formacji

Na wieść o warunkach pokoju brzeskiego Polski Korpus Posiłkowy gen. Józefa Hallera wypowiedział posłuszeństwo Austrii i przedarł się pod Rarańczą na Podolu przez front, by połączyć się z wojskami II Korpusu Polskiego wyłonionego z armii rosyjskiej. 11 V 1918 r. połączone siły polskie stoczyły przegraną bitwę pod Kaniowem (…). Choć militarnie bez znaczenia, bitwa pod Kaniowem miała sens symboliczny, gdyż była pierwszą próbą współdziałania sił polskich walczących dotąd po przeciwnych stronach. Żołnierze polscy, którzy uniknęli ujęcia na Ukrainie, przeszli przez rewolucyjną Rosję na północ, a stamtąd przez Murmańsk, przedostawali się do Francji.

wiesc Źródło: Szlak bojowy jednej z polskich formacji, [w:] W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1914-1945, Warszawa 2003, s. 40–41.

Józef Szujski Kilka prawd z dziejów naszych ku rozważeniu w chwili obecnej (fragment)

Absolutną więc dzisiaj słuszność, powtarzamy, ma droga normalnego organicznego rozwoju narodowego, droga uporządkowania społecznego po uwłaszczeniu i równouprawnieniu. Na polu politycznym, społecznym, ekonomicznym, drogą jawną i publiczną, winniśmy przyjść do zużytkowania wszystkich sił nowych, do wytworzenia z siebie zastępu ludzi publicznych, zaszczyconych zaufaniem narodu. Sejm, instytucje publiczne, stowarzyszenia – oto legalne i jawne nasze organa, poza którymi nic istnieć, nic powstawać nie powinno.

absolutna Źródło: Józef Szujski, Kilka prawd z dziejów naszych ku rozważeniu w chwili obecnej (fragment), [w:] M. Król, Stańczycy. Antologia myśli społecznej i politycznej konserwatystów krakowskich, Warszawa 1982, s. 65.