Podajemy (więc) do wiadomości, że my rozważywszy dobrze wymienione sprawy i powodowani ostateczną koniecznością, jak powiedziano, za wspólną zgodą, uchwałą i zezwoleniem ogłosiliśmy i ogłaszamy niniejszym króla Hiszpanii za pozbawionego zwierzchnictwa, władzy, jurysdykcji i dziedzictwa tych krajów. […] A dla tychże wymienionych przyczyn, większa część Zjednoczonych prowincji za wspólną zgodą i zezwoleniem ich członków poddała się pod zwierzchnictwo i rządy najjaśniejszego księcia d’Alençon itd. pod pewnymi warunkami zawartymi i ułożonymi z jego wysokością.

A Źródło: , [w:] Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe, oprac. Z. Boras, M. Serwański, Poznań 1978, s. 157.

Rozkazujemy teraz wam wszystkim wobec i każdemu z osobna […] pod karą wyjęcia spod prawa i wywołania z kraju, ażeby po upływie dwudziestu dni, które kończą się dnia czternastego tego miesiąca maja, wyżej nazwanemu Lutrowi nie udzielali domu ani dworu, pokarmu ani napoju, ani go nie podejmowali, ani też słowem lub czynem, tajemnie lub publicznie nie okazywali mu żadnej pomocy ani poparcia, ani ułatwienia, ale tylko, gdziekolwiek go potem spotkacie i znajdziecie, możecie go ująć i wziąwszy do więzienia, dostarczyć go nam w całości.

B

W końcu Hiszpanie, ustawicznie niepokojeni przez Anglików, nie mogąc doczekać się pomocy od księcia Parmy, zdecydowali się na odwrót w dniu 9 sierpnia. I tak owa flota przez 3 lata z wielkim kosztem przygotowana, w ciągu jednego miesiąca często napadana, w końcu – po zamordowaniu wielu żołnierzy rozproszona […] opłynąwszy Brytanię, Szkocję, Orkady strasznie nawiedzane przez burze, rozbicie okrętów i wszelkie nieszczęście, bez sławy do domu wróciła.

C Źródło: , [w:] Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 112–153.

Postanowiłem mój drogi synu przekazać w twoje ręce najwyższą władzę nad moim państwem. […] Jako że liczba władców, którzy zrezygnowali ze swej najwyższej władzy z zamiarem obdarzenia nią swoich następców, jest bardzo mała, zrozumiesz, jak wielka jest miłość, jaką żywię dla ciebie, będąc całkowicie przekonany o twojej dobroci i bardzo pragnąc twej wielkości.

C Źródło: , [w:] Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 112–153.

Instrukcja Karola V dla Filipa II (1555 r.)

Ponieważ jest niemożliwe dla władców posiadających kilka domen rządzić osobiście, muszą im towarzyszyć ministrowie, którzy pomogą im nieść tak ciężkie brzemię. Z tego wynika, że niezwykle jest ważne, aby byli uczciwi i rozumni. […]

Głęboką mądrością władcy jest, nie będąc dostatecznie zdolnym do samodzielnego rządzenia, umieć wybrać odpowiednich ludzi i zaufać im. W ten sposób władca wykorzystuje połączone zdolności kilku ludzi i zyskuje więcej niż ten, który opiera się tylko na własnej wiedzy. Nieszczęśliwym władcą może być nazwany ten, który nie ma zdolności do samodzielnego rządzenia ani rozsądku, aby korzystać z mądrych rad innych. […]

Nie myśl, że jakikolwiek władca nawet mądry i zdolny może coś zdziałać bez dobrych ministrów.

instrukcja Źródło: Instrukcja Karola V dla Filipa II (1555 r.), [w:] Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 112–113.

[…] w większym niż zwykle stopniu decydował charakter króla. Filip II był w pewnym sensie przeciwieństwem ojca – introwertyk nielubiący kontaktów z ludźmi, oddany pracy papierkowej. Nie ufał współpracownikom, chciał mieć bezpośrednią pieczę nad wszystkimi sprawami. […]

Filip II starał się zapoznać ze wszystkimi, nawet drobnymi sprawami, które musiała rozstrzygać Korona.

filip Źródło: , [w:] Paweł Machcewicz, Tadeusz Miłkowski, Historia Hiszpanii, Wrocław 2009, s. 125.

Fragment opracowania historycznego

Lecz z punktu widzenia całej, zjednoczonej Rzeczypospolitej kandydatura habsburska [Ernesta] niosła istotne niebezpieczeństwo. I w Niemczech, i na Węgrzech Habsburgowie prowadzili politykę dynastyczną, a nie narodową: celem ich była władza absolutna, a nie jedność terytorialna. […] Wprowadzili na Węgrzech i w Czechach elekcję vivente rege [za życia króla], co skutecznie paraliżowało jakąkolwiek możliwość zmian politycznych. Przykład zaś Rzeszy i Węgier wzbudzał w Rzeczypospolitej uzasadnioną obawę, że wybór Habsburga byłby równoznaczny z rozbiorem państwa, z oddaniem Moskwie ziem ruskich, a Brandenburgii Prus Królewskich.

ernest Źródło: Fragment opracowania historycznego, [w:] Stanisław Grzybowski, Wielka historia Polski. Dzieje Polski i Litwy (1506–1648 ), t. 4, Kraków 2000, s. 160.

Ernest [syn cesarza Maksymiliana II] Fragment przedelekcyjnej opinii na temat kandydatury na tron polski Ernesta Habsburga

Commoda [korzyści]: 1. że zacny cesarski syn, 2. że czeski język rozumie, 3. że wino z Węgier bez cła, […] 5. że ma być staranie o pokój (ze) strony Prus, Inflant, o Bar i nawigacyą narewską. Incommoda [szkody] 1. że pan młody, musiałby mieć gubernatory, 2. że z narodu niemieckiego, nam zawżdy przeciwnego, 3. że bliski naród jego, wycisnąłby nas ode wszystkiego, 4. co się innym dzieje, to jest Węgrom, Ślęzakom, Czechom, stałoby się to i Lechom, 5. niepokój z Turkiem, z Tatary, z Moskwą, z Wołochy, […] 7. już by się Polakom nie nadziewać [spodziewać] elekcyej, boby oni z nas sobie dziedzictwo uczynili […].

commoda Źródło: Ernest [syn cesarza Maksymiliana II], Fragment przedelekcyjnej opinii na temat kandydatury na tron polski Ernesta Habsburga, [w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1999, s. 106.

Na temat działań Habsburgów wypowiedział się w poetyckiej formie Maciej Korwin:

Inni prowadzą wojny, tyś szczęśliwa Austrio w małżeństwie
Bowiem te królestwa, które innym dał Mars, tobie dała Venus

korwin Źródło: , [w:] S. Grzybowski, Wieka historia świata. Tom 6. Narodziny świata nowożytnego 1453-1605, Kraków 2005, s. 544.