Giacomo Fantuzzi Diariusz podróży po Europie (1652)

[…] rządzą się bardzo roztropnie, tak jeśli idzie o ogólne kierowanie krajem, jak i poszczególnymi krainami. Co się tyczy rządu krajowego, każda z sześciu tamtejszych prowincji ma […] dwóch stałych przedstawicieli, którzy zwą się Stanami i ci razem zbierają się kilka razy w tygodniu na zamku, w obszernej sali, by jakieś kwestie ustalić lub podjąć decyzje dobra ogólnego […] się tyczące. Kiedy zaś o sprawach najpoważniejszych i zasadniczych decydować trzeba, Stany Generalne się zwołuje. W ich skład wchodzą czterej deputaci z czterech głównych miast […], które spośród pozostałych wybrane zostają. Czterej owi deputaci, czyli Stany Generalne, sprawują władzę, dopóki nie zostanie zakończona sprawa, do rozwiązania której powołani zostali, a gdy to nastąpi, powracają do swoich miast, pozostawiają na stałym miejscu Stany zwykłe. Zwierzchnikiem owych stanów i ich przewodniczącym był od czasu, kiedy […] wyswobodzili się spod panowania Hiszpanów, książę orański z domu Nassau. Ostatni, noszący imię Wilhelm, zmarł w roku 1650, pozostawiwszy jednego syna, i od tego czasu Stany nie zatroszczyły się, by mieć jakiegokolwiek zwierzchnika.

A Źródło: Giacomo Fantuzzi, Diariusz podróży po Europie (1652), [w:] Wielka Historia Świata. Świat w XVII wieku, t. 7, red. A. Podraza, Warszawa 2005, s. 423.

Hugo Grotius Wolność mórz

Zamierzeniem naszym jest wykazanie w sposób zwięzły i zrozumiały, że Holendrom to znaczy poddanym Sprzymierzonych Stanów Belgijsko‑Germańskich, przysługuje prawo żeglowania do Indii, tak jak żeglują obecnie, i uprawiania handlu z mieszkańcami tego kraju. Postawimy jako fundament naszej argumentacji bezsporny przepis prawa narodów, który zowią pierwszą zasadą i którego racja jest oczywista i niezmienna. Przepis ten brzmi: każdy naród ma prawo dostępu do każdego innego narodu i uprawiania z nim handlu.

B Źródło: Hugo Grotius, Wolność mórz, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Pierwsze rewolucje burżuazyjne w Europie, t. 16, oprac. Z. Libiszowska, Warszawa 1960, s. 6–7.

Akt nawigacyjny z 9 października 1651 r.

W celu zwiększenia floty handlowej i zachęcenia do żeglugi naszego narodu, co dzięki opatrzności i opiece boskiej jest tak wielkim środkiem dobrobytu i bezpieczeństwa naszej Republiki, przez obecny parlament i na mocy jego władzy zostaje postanowione:

po pierwszym grudniu 1651 r. i na przyszłość żadne towary bądź jakiekolwiek produkty, czy to płody ziemi, czy przetwory i wyroby z Azji, Afryki bądź Ameryki lub z jakiejś ich części bądź z jakichś wysp należących do nich […], jak również z angielskich plantacji oraz innych, nie będą przywożone bądź dostarczane do republiki angielskiej bądź Irlandii albo jakichkolwiek krajów bądź obszarów przynależnych do tej republiki, bądź stanowiących jej własność, na jakimkolwiek innym okręcie bądź okrętach, jakimkolwiek statku bądź statkach, ale jedynie na takich, które rzeczywiście i bez oszustwa przynależą tylko do ludzi naszej republiki albo naszych plantacji, którzy są ich właścicielami bądź prawnymi posiadaczami […].

C Źródło: Akt nawigacyjny z 9 października 1651 r., [w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1999, s. 306.

Agresja Ludwika w 1672 r. wg Samuela Pufendorfa o agresji Ludwika XIV na Holandię w 1672 r.

Klęska ta niejedną miała przyczynę.

[…] Lecz najgorsze było to, że stronnictwo braci de Witt, tworzące wówczas najwyższą radę republiki, wystąpiło z miejsca z tchórzliwymi wnioskami, usiłując zawrzeć haniebny pokój – haniebny zwłaszcza dla narodu, który przez lat osiemdziesiąt z taką chwałą walczył o swoją wolność. Jan de Witt pałał taką nienawiścią do księcia Orańskiego, że wolał raczej zgubę republiki niż przywrócenie mu potężnego stanowiska jego przodków.

[…] Jednakowoż Republika Holenderska zdała się zaczerpnąć nowego ducha z chwilą gdy książę Orański instynktem ludu wyniesiony został na urząd swych przodków. Początek dali mieszkańcy Dordechtu, gdzie wybuchły zaburzenia; obywatele powstali przeciwko magistratowi i zmusili go, by za przykładem Amsterdamu zaprzysiągł bronić miasta do ostatka: zarazem mianują gubernatorem Orańczyka, męża o nazwisku tak pomyślną wróżbę stanowiącym dla republiki, jakoż wysyłają doń ludzi z prośbą, by zechciał przybyć do miasta w celu objęcia tej godności […]. Za tym przykładem idą mieszkańcy Rotterdamu […] i inni w całej Holandii […]. Wkrótce potem Korneliusz i Jan bracia Wittowie, którzy przez tyle lat ciemiężyli księcia Orańskiego, zostali zamordowani w Hadze przez rozjuszonych obywateli […]. Kiedy się to stało, większość Holendrów okazała taki spokój i zadowolenie, jak gdyby republika wydobyła się już z największego niebezpieczeństwa […].

D Źródło: Agresja Ludwika w 1672 r. wg Samuela Pufendorfa o agresji Ludwika XIV na Holandię w 1672 r., [w:] Historia nowożytna 1648–1789. Wybór tekstów, oprac. K. Piwarski, Warszawa 1954, s. 54–57.