Aga Kozak Auroville to jedyne takie miejsce na świecie. Miasto-utopia

Aga Kozak: Za górami, za lasami, za morzami mieści się coś, co niektórzy nazywają utopią. I jeśli już ją z czymś kojarzymy, to zazwyczaj z taką wielką złotą kulą, która jest właściwie antytezą tego świata.
Katarzyna Boni: Auroville jest pełne sprzeczności. Kiedy próbuje się je opisać w jakiś sposób, to zaraz można powiedzieć o nim dokładnie przeciwną rzecz. Bo w Auroville z zasady każdy robi co chce – jeśli tylko przestrzega Karty Praw Miasta. To cztery punkty: Auroville należy do całej ludzkości (ale do nikogo w szczególności), jest miejscem niekończącej się edukacji i mostem pomiędzy przeszłością a przyszłością. To również miejsce duchowych i materialnych poszukiwań, których celem jest ucieleśnienie ludzkiej jedności.
Aga Kozak: Ale czym właściwie jest to Auroville?
Katarzyna Boni: To miasto na południu Indii w stanie Tamilnadu, położone 10 km od byłej kolonii francuskiej Pondicherry. Zostało założone w 1968 r. i miało spełniać kilka celów. Po pierwsze wdrożyć w życie filozofię Sri Aurobindo.
Aga Kozak: Filozofię znaną i cenioną na świecie – Sri Aurobindo był w końcu nominowany do Nobla trzy razy, w tym pokojowego - o której my, w Polsce niewiele wiemy.
Katarzyna Boni: Jak pierwszy raz o nim usłyszałam, pomyślałam, że to jakiś fałszywy guru. Ale kiedy zaczęłam zagłębiać się w jego historię, zmieniłam zdanie. Aurobindo Ghose to bohater narodowy, działał jeszcze zanim Gandhi przyjechał do Indii. Studiował w Wielkiej Brytanii, gdzie kończył Cambridge. Po czym wrócił do Indii i tam zaczął walczyć o niepodległość: nie zbrojnie, a słowem. Wydawał gazety, które mówiły o niezbywalnym prawie każdego narodu do zarządzania samym sobą. Podburzał Indusów do walki. Przez to był więziony, w końcu musiał uciekać z Indii Brytyjskich – i uciekł do Indii Francuskich.
Aga Kozak: A „po drodze” przeszedł przemianę duchową. Katarzyna Boni: Ja wolę mówić, że się rozwinął. Lubię myśleć, że po prostu dorastamy do siebie: powoli zdobywamy coraz większą odwagę, żeby być tym, kim jesteśmy „tam w środku”. Sri Aurobindo rozwijał swoją filozofię o tym, że człowiek – taki jakim jest teraz – to nie jest ostatnie ogniwo ewolucji. I że ewolucja nie jest tylko ewolucją materii, ale przede wszystkim ewolucją świadomości.
Aga Kozak: To znaczy?
Katarzyna Boni: Że w historii świata kolejne formy życia – zaczynając od jednokomórkowców – mają coraz więcej świadomości. Według Aurobindo wcale nie jesteśmy ostatecznym osiągnięciem świadomości. Wierzył, że jest coś „dalej”, że świadomość może być większa, pełniejsza, lepiej rozwinięta. I że – pierwszy raz w historii tej ewolucji mamy tyle świadomości, że jesteśmy w stanie nad nią sami pracować. Auroville powstało, żeby wdrażać jego idee w życie – zobaczyć, czy to, o czym pisał, jest możliwe. Wcześniej testowano je w aśramie w Pondicherry – miejscu, w którym wokół Aurobindo skupili się uczniowie. Ale Auroville było projektem na znacznie większą skalę. Drugim celem Auroville miało być stworzenie miasta, w którym ludzie nie będą widziani przez pryzmat płci, rasy, wyznania, orientacji seksualnej, pochodzenia, kasty, zasobów, bogactwa, edukacji. Mieli być po prostu ludźmi, których nie określają etykiety, tylko ich działanie.
Aga Kozak: Miasto miało też pracować na rzecz jedności i pokoju.
Katarzyna Boni: W 1966 roku UNESCO po raz pierwszy wydało rezolucję, która wspierała Auroville. A na inaugurację, w 1968 roku, przyjechali nie tylko przedstawiciele UNESCO, ale również przedstawiciele 124 państw świata, którzy przywieźli ziemię ze swoich krajów i tę ziemię także z Polski - wsypali do urny, która do dzisiaj stoi w samym sercu Auroville (…).
Aga Kozak: Ludzie nazywają to utopią. Widać w książce, jak sama układasz się z tym pojęciem. Bo utopia to słowo wartościujące, coś, co nie może się udać. Łatwo nim nazwać to, co się nie zgadza z systemem - choćby nawet tak niedziałającym jak polska służba zdrowia, ale nie wymyślonym przez zachodniego, białego mężczyznę.
Katarzyna Boni: Lubimy myśleć, że świat wszędzie wygląda tak samo, „jak u nas”, i że nasz sposób budowania społeczeństwa jest najlepszy, najbardziej cywilizowany. A przecież rozmaite mniejszości etniczne mają swoje sposoby rozsądzania sporów i swój sposób zarządzania wspólnotą. Bywa, że diametralnie inne (jest) podejście do małżeństwa: wielożeństwo kobiet i mężczyzn, wspólnoty, w których kobieta się żeni ze wszystkimi braćmi. W Kerali, w Indiach, do dzisiaj dziedziczy się po linii kobiecej. A my to wszystko uważamy za „prymitywne”: „Gdzieś tam siedzą sobie nagie dzikusy i mają jakiś system rozsądzania sporów - co oni wiedzą?”. A może wiedzą więcej niż my. I skoro nasz system mocno kuleje, to chyba warto poszukać innych.
Tak, w Auroville zmieniło się moje pojęcie utopii. Bardzo mi w tym pomogła Ruth Levitas, socjolożka i badaczka utopii. Twierdzi, że w dzisiejszych czasach to nie utopia jest niemożliwa, tylko niemożliwe jest dalsze życie bez zmian... Że system, który stworzyliśmy, jest dla nas zabójczy - tego naprawdę nie da się już dłużej ciągnąć. Nie stać nas na to, żeby nie budować utopii - inaczej nie przetrwamy jako gatunek. Levitas rozumie utopię jako marzenie, siłę napędową do działania. Jasne, zrealizowane utopie, praktycznie zawsze „wywracają się na drugą stronę” - pokazują prawdę o tym, co nie działa. Ale to nie jest wina utopii, że wychodzą z nas lęki i ambicje, które prowadzą do coraz bardziej eskalujących konfliktów. Utopia jedynie wskazuje cel. Naszym zadaniem jest budować go ciągle na nowo, nie ustawać w marzeniu o bardziej sprawiedliwym i świadomym świecie. Oscar Wilde mówił, że nie interesuje go mapa świata bez utopii, ale że jak tylko się do niej dopłynie, to trzeba szukać kolejnej. Zresztą co przez wieki nazywano utopią? To, że kobiety będą głosować. To, że czarny mężczyzna zostanie prezydentem Stanów. Że wiceprezydentką USA może być kobieta z mieszanego małżeństwa jamajsko‑indyjskiego i że być może to ona za pięć lat wygra wybory prezydenckie w Stanach. Kiedy patrzymy na historię świata i obalania kolejnych „przecież to niemożliwe”, to ewolucja świadomości - to, że coraz bardziej dorastamy do siebie - ma sens.

2 Źródło: Aga Kozak, Auroville to jedyne takie miejsce na świecie. Miasto-utopia, dostępny w internecie: https://so-magazyn.pl/artykul/auroville-to-jedyne-takie-miejsce-na-swiecie-miasto-utopia.

Utopie i edukacja

Nadzieje na przyszłość, pomysły na idealne społeczeństwa, projekty (nie)miejsc, w których urealniają się marzenia dotyczące bezpiecznego, sprawiedliwego, dobrego życia i odpowiedniej edukacji nie mogą być przypisane jednej określonej kulturze czy szczególnej epoce. Niedostatek tutaj czy teraz rozliczany w rytm pełnej sugestywnych obrazów wizji lepszego świata – dla wszystkich bądź tylko dla wybranych – stanowi temat podejmowany powszechnie i niestrudzenie. W tym sensie zagadnienie to znacznie wykracza poza ramy gatunku literackiego zainicjowanego klasycznym dziełem Thomasa More’a. Oczywiście, nieprzekonani i tak mogliby poprzestać na stwierdzeniu, że tworzenie utopii ma dla praktyki społecznej, w tym i edukacyjnej, co najwyżej drugorzędne znaczenie lub wartość estetyczną, czy też stanowi do niej zbędny i budzący wiele kontrowersji dodatek. Jednak wiele przemawia za tym, że należy docenić wagę tego typu koncepcji i refleksji w stawaniu się społeczeństwa, w dyskusji o rozwoju i zmianie, teorii i praktyce edukacji, wspólnych oczekiwaniach i pożądanym kształcie instytucji, nadziejach, obawach i zagrożeniach. Że utopie wiele mówią o tożsamości, aspiracjach i wrażliwości społeczeństwa, z którego się wywodzą. Innymi słowy, nie jest bez znaczenia dla jego przyszłego kształtu to, jakie wizje, wyobrażenia wystarczająco doskonałego porządku rzeczywistości towarzyszą obecnym decyzjom, wyborom i działaniom. Ponadto, teorie pedagogiczne, koncepcje szkolnictwa i wychowania uzasadniają swą praktyczną wartość wyobrażeniami o efektach edukacyjnych, które mają nastąpić dopiero w przyszłości. Należy również dodać, że oprócz tego, iż edukacja jako taka wprowadza sobą obietnicę rozwoju, samorealizacji i spełnienia, jej obecne instytucjonalne i nieformalne sposoby zorganizowania stanowią następstwo prób wcielania w życie wybranych, powstałych wcześniej utopii. A zatem wyobrażenia jednostek i grup o spełnieniu swych edukacyjnych wysiłków rozgrywają się w środowisku kształtowanym według przyjętych przez poprzednie pokolenia ideałów. Dlatego też założyliśmy, że równoczesne spojrzenie na kategorie utopii i edukacji pozwoli nie tylko dostrzec wiele oryginalnych projektów pedagogicznych i społecznych, zobaczyć w futurystycznych wizjach rzeczywistości obszary inspiracji dla teorii i praktyki edukacyjnej, ale również podjąć problematykę związków i zależności zachodzących między tymi dwoma zjawiskami.

3 Źródło: Utopie i edukacja, red. J. Gromysz, R. Włodarczyk, Wrocław 2016, s. 7.

Kurd Lasswitz Bis zum Nullpunkt des Seins, Das Neue Berlin

Odnośnie warstw korowych w mózgu pana syna przysługuje panu prawo do zadecydowania o około jednej trzeciej; w związku z tym może pan przyzwolić według swego życzenia na przyzwyczajenie komórek do specjalnych przypadków napięcia, przewodzenia i poruszenia. Jedna trzecia pozostaje, jak pan wie, zarezerwowana do późniejszego zadysponowania przez pana syna w celu wykształcenia funkcji mózgowych, podczas gdy ostatnia, trzecia część zgodnie z §111 prawa nauczania z 22 stycznia 3854 jest preparowana w publicznej instytucji. Czy zechciałby pan z łaski swojej podać mi, dla jakich dyscyplin życzyłby pan spreparować kresomózgowie?

4 Źródło: Kurd Lasswitz, Bis zum Nullpunkt des Seins, Das Neue Berlin, [w:] J. Barański, Utopie i edukacja, Uwagi do heterotopii szkoły i jej utopijnej intencji, t. I, red. J. Gromysz, R. Włodarczyk, Wrocław 2016, s. 26.

Stanisław Lem Powrót z gwiazd

Pan wciąż nie zdaje sobie sprawy z tego, jak wiele czynników, decydujących dawniej w sferze erotycznej, znikło. Natura nie znosi próżni; musiały je zastąpić inne czynniki. Weźmy choćby to, z czym pan tak się zżył, że przestał dostrzegać wyjątkowość zjawiska: ryzyko. Nie ma go już, Bregg. Mężczyzna nie może zaimponować kobiecie brawurą, szaleńczym postępkiem, a przecież literatura, sztuka, cała kultura wiekami karmiła się tym nurtem: miłość w obliczu ostateczności. Orfeusz zszedł po Eurydykę do Hadesu. Otello zabił z miłości. Tragizm Romea i Julii… dziś nie ma już tragedii. Nie ma nawet jej szansy. Zlikwidowaliśmy piekło namiętności, a wtedy okazało się, że za jednym zamachem i niebo przestało istnieć. Wszystko jest teraz letnie, Bregg (…).
— Ogół nie zdaje sobie z tego sprawy… — Z czego? — Z tego, że ginie duch eksploracji. Że nie ma wypraw, o tym wiedzą. Ale nie myślą o tym. Myślą, że nie ma wypraw, bo są niepotrzebne, i tyle. Ale są tacy, którzy doskonale widzą i wiedzą, co się dzieje, jakie to będzie miało konsekwencje. Jakie już ma. — No? — Mli–mli. Mli–mli po wiek wieków. Już nikt nie poleci do gwiazd. Już nikt nie zaryzykuje niebezpiecznego eksperymentu. Już nikt nie wypróbuje na sobie nowego lekarstwa (…).
Była to cywilizacja pozbawiona lęku. Wszystko, co istniało, służyło ludziom. Nic nie miało wagi, prócz ich wygody, zaspokojenia potrzeb oczywistych i najbardziej wyszukanych. Zewsząd, ze wszystkich dziedzin, w których obecność człowieka, ułomność jego namiętności, powolność jego reakcji mogła stworzyć choć najmniejsze ryzyko — został on wyeliminowany na rzecz urządzeń martwych, automatów. Był to świat zamknięty na niebezpieczeństwo. Na grozę, walkę, na wszelki gwałt — nie było w nim miejsca; świat łagodności, form i obyczajów miękkich, przejść nieostrych, sytuacji niedramatycznych, równie zdumiewający bodaj, jak moja czy nasza (o Olafie myślę) nań reakcja.

5 Źródło: Stanisław Lem, Powrót z gwiazd, Warszawa 1961.