Sprawdź się
Teksty do ćwiczeń
Hieronim Morsztyn (ok. 1580–1623) – polski twórca wczesnego baroku, tłumacz, autor m.in. zbioru Summarius wierszów oraz poematu Światowa rozkosz...
Vanitas vanitatum et omnia vanitasOj, nie masz ci na świecie nic zdradnym trwałego,
wszelka rzecz bywszy, ginie, śmierć koniec wszytkiego.
Więc i czas odmienności tysiąc z sobą rodzi,
z których tysiąc frasunkówfrasunków na człeka przychodzi.
Noc i dzień prędko bieży a śmierć następuje,
za tą ostatni termintermin; niech się kto chce czuje.
Świat, szatan, własne ciało bitwę z człekiem wiedzie,
A jakoż tu nie upaść? Któż przezpieczenprzezpieczen będzie?
Mądrość jest nad wszystkimi zgoła mądrościami,
pomnieć na nieuchronną pogonią za nami
śmierci nieubłaganej, która swe wyroki
miece na wszystek naród ludzki bez odwłoki,
Bo po śmierci on, co tu przed nim więc padano
i niskie mu ukłony z bojaźnią działano,
z rozkwitłej krasy swojej będąc zgołoconyz rozkwitłej krasy swojej będąc zgołocony,
zostaje w trupią brzydkość strasznie odmieniony.
A za one pałace wzgórę wywiedzione
i pokoje marmurem fladrowymfladrowym sadzone,
z kilku tarcictarcic ma w sobie trunnatrunna ono ciało,
które na świecie gmachów dość kosztownych miało.
MiastoMiasto sług, których wielkie stawały gromady,
będzie orszak z rozlicznej gadziny, szkarady.
Robak, wąż i jaszczurka pastwią się z gniłego członkipastwią się z gniłego członki ciała, niestetyż, na cześć świata tego.
Nuż za one pieszczone ze złota bławaty,
za drogotkany ubiór, za rozkoszne szaty
sprosnasprosna będzie na ciele leżeć gnoju szmata.
Ach, ach, świecie nieświetny, taż twoja zapłata!
Marność jest tego świata smak nad marnościami
ze wszystkiemi swoimi pompyze wszystkiemi swoimi pompy, rozkoszami.
A przecię ludzi młodych na jego tak wiele
krótkie radości każe i hardziekaże i hardzie, i śmiele.
Szymon Zimorowic (ok. 1608–1629) – polski poeta wczesnego baroku, autor jednego dzieła – Roksolanek, to jest ruskich panien, zbioru napisanego z okazji ślubu jego starszego brata
RoksolankiDwudziesta – HalcydisDwudziesta – Halcydis
Mądrość jest nad mądrościami
widzieć śmiertelną za nami
pogonią, która wyroki
miece na świat bez odwłoki.Jako z pędem na dół wali
wiatr skałę, którą obali,
tak się nasze przerywają lata,
kiedy koniec mają.Jako z cięciwy wypada
strzała, a wicher nią włada,
tak nas, tak nasze nadzieje
śmierć wespół z prochem rozwieje.A kto się rozbracirozbraci z światem,
wszytkie jego sprawy za tem
w niepamięci ponurzone
ludziom nie będą wspomnione.Właśnie jako kiedy morze
okręt wielkim gwałtem porzeporze,
skoro ujedzie, by znaku
nie znać jego namniej ślaku.Marność jest nad marnościami
świat ten z swoimi pompami,
a przecię ludzi tak wiele
każe nań hardzie i śmiele.
Mikołaj Sęp Szarzyński (ok. 1550–1581) – polski poeta, nazywany prekursorem baroku, twórca metafizyczny, autor zbioru Rytmy abo wiersze polskie (wyd. 1601)
Pieśń IX. Iż próżne człowiecze staranie bez Bożej pomocyMając umysł stateczny czynić, co należy,
Niech moja łódź, gdzie pędzi wola Boża, bieży
I przy brzegu, który mi Bóg naznaczył, stanie,
Jeśli nie jest bezportnebezportne ludzkie żeglowanie.Co na świecie, chybachyba błąd? Kłopoty? Marności?
ImięImię tylko pokoju snadźsnadź i szczęśliwości,
Którą widzi, a nie zna duch, chciwychciwy lepszego,
Będąc jakmiarzjakmiarz związany od sługi swojego.Sława smaczna, rozkoszy, władza, siła złota,
DrugdyDrugdy twa, Zeno twardyZeno twardy, słowem stalnasłowem stalna cnota,
Wątłe tamy na powódź zaćmionej boginizaćmionej bogini,
Lecz ta niech zwyczaj zmieni; śmierć folgifolgi nie czyni.Więc co tam spokojnego, gdzie burza ustawna?
Przeto woli mej rada (rządzić się niesprawna),
Chętne żagle rozwiła ku Twej, Panie, chwale,
Ty mię wieź, ty styrujstyruj sam; tak skończę bieg w caleskończę bieg w cale.
Wymień cechy śmierci, które pojawiają się w wierszach Hieronima Morsztyna Vanitas vanitatum et omnia vanitas oraz Szymona Zimorowica Dwudziesta – Halcydis, a następnie podaj antonimy tych cech.
Ostatnie cztery wersy utworu Hieronima Morsztyna Vanitas vanitatum et omnia vanitas oraz końcowa strofa pieśni Szymona Zimorowica Dwudziesta – Halcydis są do siebie podobne. Porównaj wymowę obu fragmentów i odpowiedz, jaką postawę wobec śmierci reprezentują bohaterowie utworów. Uzasadnij swoje zdanie.
Szymon Zimorowic, pisząc wiersz Dwudziesta – Halcydis, odwoływał się do utworu Hieronima Morsztyna Vanitas vanitatum et omnia vanitas, ale wprowadził też motywy nieobecne w literackim wzorze. Porównaj oba wiersze pod tym względem, a następnie własnymi słowami przedstaw nieobecne u Morsztyna motywy.
Czy odwołanie się do stoicyzmu jest sposobem na uniknięcie lęku przed śmiercią? Odpowiedz na to pytanie po analizie wiersza Mikołaja Sępa Szarzyńskiego Pieśń IX. Iż próżne człowiecze staranie bez Bożej pomocy.
Odpowiedz na pytanie, jak człowiek może się bronić przed poczuciem kruchości i ulotności życia? Odszukaj opisane w przytoczonych wierszach dwie wartości, które pomagają zaakceptować to, że człowiek jest śmiertelny.
Daniel Naborowski (1573–1640) – polski poeta epoki baroku, związany z rodem Radziwiłłów, wszechstronnie wykształcony, poliglota, twórca m.in. okolicznościowej poezji dworskiej i liryków miłosnych
Cnota grunt wszytkiemuFraszka wszytko na świecie, fraszka z każdej strony!
Nic to, choć ty masz pałac kosztem wystawiony;
Nic to, że stół zastawiasz hojnie półmiskami;
Nic to, że‑ć złoto, srebro leży gromadami;
Nic to, że gładka żona i domu zacnego;
Nic to, że mnóstwo wnuków liczysz z boku swego;
Nic to, że masz wsi gęste i wielkie osady;
Nic to, że sług za tobą niemałe gromady;
Nic to, że równiarównia nie znasz dowcipowidowcipowi swemu;
Nic to, że się ty światu podobasz wszytkiemu;
Nic to, że‑ć szczęście płynie nieodmiennym torem;
Nic to, choćbyś opatem abo był pryjorempryjorem;
Nic to, choć masz papieskie i carskie korony;
Nic to, że cię wyniosło szczęście nad TryjonyTryjony;
Nic to, byś miał tysiąc lat szczęsne panowanie,
Bo iż to wszytko mija, za nic wszytko stanie.
Sama cnota i sława, która z cnoty płynie,
Nade wszytko ta wiecznie trwa i wiecznie słynie.
Tą kto żyje, ma dosyć, choć nie ma niczego,
A bez tej kto umiera, już nic ze wszytkiego.