Marcin Chruściel, Karol Kloc Polska w Unii Europejskiej – proces akcesyjny i priorytety polskiej polityki w ramach UE

Polska do UE przystąpiła w 2004 r. […] Przede wszystkim chęć wypełniania próżni, w jakiej Polska znalazła się po rozpadzie porządku jałtańskiego. […] Przystąpienie do UE można traktować jako próbę wydostania się z sytuacji powstałej po dezintegracji bloku wschodniego. Alternatyw brakowało – Federacja Rosyjska i niestabilne republiki postradzieckie nie oferowały Polsce niczego, co można było uznać za atrakcyjne. […] Polska mogła dążyć do integracji z ówczesnymi Wspólnotami Europejskimi lub pozostać osamotniona między wschodem i zachodem Europy. […] nie bez znaczenia było także zapatrzenie Polaków w Zachód. Przez lata komunizmu kraje Europy Zachodniej jawiły się im jako oazy szczęścia i dobrobytu. Nie dziwi więc, że priorytetem wszystkich rządów po 1989 r. stało się dołączenie do tego grona. Hasła wyborcze prezydenta Lecha Wałęsy, obiecującego przekształcić III Rzeczpospolitą w drugą Japonię, czy Donalda Tuska, zamierzającego uczynić z Polski „zieloną wyspę” na wzór Irlandii, przyczyniły się do sukcesów wyborczych tych polityków. […] Kolejnym powodem, dla którego Polska chciała przystąpić do Unii, było postrzeganie członkostwa jako szansy modernizacyjnej dla kraju. W przeciwieństwie do państw „starej” Europy, w Polsce głównym motorem integracji nie było zagwarantowanie pokoju, a rozwój gospodarczy. Perspektywa rozwijającej się w ramach wspólnego rynku gospodarki, wspieranej funduszami unijnymi, przekonywała Polaków do idei zjednoczonej Europy.

A Źródło: Marcin Chruściel, Karol Kloc, Polska w Unii Europejskiej – proces akcesyjny i priorytety polskiej polityki w ramach UE, „Poliarchia” 2013, nr 1, s. 90–91.

W 2001 r. Prawo i Sprawiedliwość wskazywało, że siłą w największym stopniu odpowiedzialną za niepowodzenia Polaków jest Sojusz Lewicy Demokratycznej. Jako remedium na większość trudności PiS widziało surowe prawo, którego gwarantem miał być szczególnie wówczas popularny, ze względu na piastowanie stanowiska ministra sprawiedliwości, Lech Kaczyński. Jednak bardzo silnie z programu partii w roku 2001 wyłaniał się nurt rozliczeniowy, czego wyrazem wydają się być słowa: „Nie da się, mimo wysiłku oszustów, zlać tradycji solidarnościowej i peerelowskiej, w jednym szeregu postawić katolickich duszpasterzy i urzędników od ateizacji, chrześcijaństwa i nihilizmu moralnego”.

Według PiS sanacja Polski musi się rozpocząć od oczyszczenia elit politycznych z ludzi związanych ze sprawowaniem władzy w czasach Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Już w 2001 r. wśród propozycji partii znajdowały się: powołanie urzędu antykorupcyjnego, likwidacja zarządu śledczego Urzędu Ochrony Państwa, nowelizacja kodeksu karnego. Szczególną wagę PiS przywiązywało do zmiany roli Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, której skład, zamiast być ciałem politycznym, powinien się rekrutować spośród kandydatów przedstawionych przez stowarzyszenia twórców i stowarzyszenia naukowe. W swoim programie z 2001 r. PiS bardzo ogólnikowo przedstawiało proponowane rozwiązania gospodarcze, akcentując jedynie konieczność wprowadzenia ułatwień dla przedsiębiorców oraz ochronę polskiego rynku przed zagraniczną konkurencją. Program przewidywał także, choć mało precyzyjnie, konieczność obniżki podatków. PiS proponowało także powrót do finansowania służby zdrowia z budżetu państwa, a więc likwidację Kas Chorych. W zakresie budownictwa mieszkaniowego PiS wskazywało na konieczność stworzenia funduszu budownictwa mieszkaniowego. Bezrobocie miałoby spadać dzięki programowi „Absolwent” kierowanemu do ludzi młodych.

B Cytat za: Rafał Klepka, Wizje państwa w programach wyborczych z 2005 r. Platformy Obywatelskiej oraz Prawa i Sprawiedliwości, „Chorzowskie Studia Polityczne” 2008, nr 1, s. 153–155.

Program Platformy Obywatelskiej z kolei wskazywał jako najważniejsze podjęcie reform gospodarczych. Postulowana była tu przede wszystkim liberalizacja prawa gospodarczego, w szczególności zmniejszenie liczby wymaganych koncesji i zezwoleń oraz szybsze niż dotychczas rejestrowanie nowo powstałego przedsiębiorstwa. PO chciała obniżenia podatku dochodowego do 15% oraz obniżenia pozapłacowych kosztów pracy. Wskazywała na konieczność przywrócenia równowagi pomiędzy uprawnieniami przedsiębiorców i pracowników przez zwiększenie swobody w kształtowaniu umów o pracę. Centralnym punktem programu stała się deklaracja o konieczności wprowadzenia 15% podatku liniowego, o którym partia mówi: „Podatek liniowy oznacza nie tylko obniżenie obowiązujących dotychczas stawek podatkowych, ale wprowadza racjonalny i sprawiedliwy system obciążeń fiskalnych dla obywateli. Projekt ten przewiduje równocześnie likwidację wszystkich ulg podatkowych i tak zwanej „kwoty wolnej”. Platforma Obywatelska w swoim programie proponowała też likwidację wielu agend i agencji rządowych, których istnienie według partii tożsame jest z nadmierną biurokracją. Likwidacja Kas Chorych w tamtym kształcie powinna, według programu Platformy Obywatelskiej, wiązać się ze stworzeniem listy gwarantowanych przez państwo świadczeń medycznych. Już w swoim pierwszym programie PO proponowała zmniejszenie liczebności rad gmin oraz senatu, który miałby składać się z 32 senatorów, z których połowa to marszałkowie województw, zaś pozostałych 16 senatorów wybieranych miałoby być bezwzględną większością głosów, po jednym z każdego województwa stanowiącego okręg wyborczy. Taki senat, według PO, zajmowałby się w szczególności problematyką regionalną. Problem budownictwa mieszkaniowego Platforma Obywatelska proponowała rozwiązać poprzez wprowadzenie nowych przepisów w zakresie przyznawania dodatków mieszkaniowych.

B Cytat za: Rafał Klepka, Wizje państwa w programach wyborczych z 2005 r. Platformy Obywatelskiej oraz Prawa i Sprawiedliwości, „Chorzowskie Studia Polityczne” 2008, nr 1, s. 153–155.

W exposé premier Leszek Miller podkreślił potrzebę szybkiej i skutecznej naprawy sytuacji pieniężnej Skarbu Państwa, prezentując szereg planowanych przez swój rząd ulepszeń w gospodarce. Kilka miesięcy później, w styczniu 2002 r., koalicja SLD–UP–PSL przyjęła program gospodarczy na najbliższe lata. Jego koncepcje zakładały wsparcie rozwoju infrastruktury i budownictwa mieszkaniowego opartego na preferencyjnych kredytach, a także kontynuację procesu prywatyzacji nierentownych przedsiębiorstw państwowych, co doprowadziło ostatecznie do wzrostu gospodarczego na poziomie 5 proc. w roku 2005. W międzyczasie minister finansów zapowiedział wprowadzenie planowanego pakietu udogodnień dla przedsiębiorczości, zmiany w przepisach o stosunku pracy, w tym zmniejszenie kosztów zatrudnienia pracownika. Ministerstwo zamierzało także zająć się wnioskami o zamianę kwoty wolnej od podatku na tzw. zerowy PIT, dzięki któremu uzyskane pieniądze byłoby można przeznaczyć na pomoc finansową dla najmniej zarabiających. Kolejne punkty programu gospodarczego obejmowały m.in. kompleksowe uszczelnienie systemu ubezpieczeń rolniczych (KRUS).

C Cytat za: Izabela Kaźmierczak, Polityka gospodarcza i społeczna Sojuszu Lewicy Demokratycznej (2001–2005) a program ideowy lewicy, „Societas et Ius” 2014, nr 3, s. 96–110.

W toku prac nad poprawą finansów Belka zaproponował wdrożenie planu „łatania dziury budżetowej”. Ograniczeniu wydatków państwa przez zawieszenie podwyżek dla pracowników oświaty, zamrożenie progów podatkowych czy wysokości pensji w tzw. budżetówce towarzyszyło zwiększenie uzyskiwanych dochodów. Rząd przyjął zapowiadany pakiet ustaw okołobudżetowych, które obniżyły wysokość płac urzędników i skorygowały finanse przeznaczone dla pomocy społecznej, następnie zdecydował się na wprowadzenie podatku dochodowego od przychodów kapitałów pieniężnych (zwany „podatkiem Belki”) oraz akcyzy na energię elektryczną.

C Cytat za: Izabela Kaźmierczak, Polityka gospodarcza i społeczna Sojuszu Lewicy Demokratycznej (2001–2005) a program ideowy lewicy, „Societas et Ius” 2014, nr 3, s. 96–110.

Redukcja świadczeń socjalnych, którą najbardziej odczuły osoby o najniższym dochodzie, oraz wprowadzenie nowych podatków („podatek Belki”), zapowiedzi zamrożenia waloryzacji emerytur oraz zniesienia świadczeń pomostowych, likwidacji zasiłków chorobowych, funduszy alimentacyjnych oraz pomysł wydłużenia wieku emerytalnego to nie jedyne „grzechy” lewicowego rządu. Dalej można wymieniać zbytnią liberalizację gospodarki (np. podjęcie procesu reprywatyzacji, wprowadzenie podatku liniowego CIT itd.) czy brak implementacji przygotowywanych programów (Pierwsza praca, Posiłek dla ucznia itd.), które okazały się jedynie zapowiedziami. Brak skuteczności rozwiązań w pogarszającej się sytuacji ekonomicznej kraju był najbardziej odczuwalny przez ludzi najbiedniejszych oraz miał odzwierciedlenie w recesji na rynku pracy.

C Cytat za: Izabela Kaźmierczak, Polityka gospodarcza i społeczna Sojuszu Lewicy Demokratycznej (2001–2005) a program ideowy lewicy, „Societas et Ius” 2014, nr 3, s. 96–110.

W drugiej połowie 2002 r. Marek Belka dobrowolnie ustąpił z ministerialnego stanowiska, oficjalnie tłumacząc się wyczerpaniem pomysłów. Wśród nieformalnych powodów wymieniało się spór z premierem Millerem o obniżenie stóp procentowych oraz kształt budżetu na rok 2003. Nowym ministrem finansów został ceniony przez środowiska lewicowe profesor Grzegorz Kołodko, który zaproponował własne rozwiązanie problemu deficytu budżetowego: abolicję podatkową. Miała ona polegać na tym, że osoby będące dłużnikami Skarbu Państwa po wpłaceniu 7,5 proc. wartości zaległych funduszy traciłyby status dłużnika. W toku prac nowa ustawa ulegała różnym modyfikacjom. W ostatecznej wersji kwota podlegająca zwrotowi wzrosła do 12 proc. Pomimo zatwierdzenia przez parlament dokument zakwestionował prezydent Kwaśniewski, kierując go do Trybunału Konstytucyjnego. Sąd orzekł jego niezgodność z ustawą zasadniczą.

C Cytat za: Izabela Kaźmierczak, Polityka gospodarcza i społeczna Sojuszu Lewicy Demokratycznej (2001–2005) a program ideowy lewicy, „Societas et Ius” 2014, nr 3, s. 96–110.