Fragment pamiętnika chłopa z czasów wielkiego kryzysu

Produkta rolne poczęły spadać coraz niżej, a podatki stopniowo stale wzrastały. Wieś ubożała coraz bardziej i coraz więcej uwidoczniała się nędza […]. To co zdołał chłop zaoszczędzić przez długie lata swojej pracy i miał największą radość z tego, niszczono teraz bez litości. Teraz nie było mowy o złożeniu oszczędności lub o spłacie długu, bo pracowano tylko na procenta i na podatki. Największą bolączką, która przyczyniła się do nędzy chłopskiej to jest rozpiętość cen. Bo i dawniej płacono podatki i spłacano długi, lecz ceny były dostosowane jedne do drugich, a dzisiaj jest brak tej równowagi. Produkta rolne są dzisiaj tańsze, chociaż urodzaje są mniejsze, bo rolnik nie jest w stanie kupić nawozów sztucznych, które stosował w znacznej mierze. […] Tak samo ma się rzecz z solą […], zapałkami, drzewem i cukrem, o którym niedługo chłop zapomni jak smakuje […]. Dawniej, gdy nadeszły żniwa chłop z radością spoglądał na swoją pracę i liczył ile będzie mógł z niej odłożyć. A dzisiaj spogląda apatycznie, rozgoryczony, z myślą, że jeżeli nie dziś, to jutro zabierze jego pracę komornik sądowy, lub egzekutor skarbowy.

A Źródło: Fragment pamiętnika chłopa z czasów wielkiego kryzysu. Cytat za: https://rme.cbr.net.pl/index.php/archiwum-rme/562-styczen-luty-nr-71/pamietnikarstwo-w-%20zbiorach-cbr/848-pamietniki-chlopow-nr-1-51-warszawa-1935.

Ryszard Kaczmarek Historia Polski 1914–1989

Dzisiaj […] często w potocznej świadomości historycznej jest widoczna ambiwalentna ocena Polski międzywojennej. Z jednej strony pojawia się duma z osiągnięć tego krótko istniejącego, ale w pełni niepodległego państwa, które powstało z politycznego niebytu. Potrafiło w ciągu 20 lat stworzyć wszystkie konieczne instytucje biurokratyczne, większości swoich obywateli dało zaś poczucie bezpieczeństwa i wspólnoty. Było to państwo, w którym żyło społeczeństwo coraz lepiej wykształcone, o świetnie rozwijających się […] kulturze i nauce. Wielkie miasta polskie nie różniły się zaś wiele od innych metropolii europejskich. Drugie, już powojenne wyobrażenie okresu międzywojennego, upowszechnione w historiografii i podręcznikach szkolnych Polski Ludowej, było znacznie mniej optymistyczne, chociaż w dużej części nieodbiegające od realiów historycznych. W tym obrazie dominowała przeludniona i zacofana polska wieś, której towarzyszył mizernie rozwijający się polski przemysł, niepotrafiący przełamać barier inwestycyjnych i infrastrukturalnych.

B Źródło: Ryszard Kaczmarek, Historia Polski 1914–1989, Warszawa 2010, s. 370.

Wojciech Roszkowski Historia Polski 1914–2015

Stwierdzenie, czy Polska międzywojenna rozwinęła się pod względem gospodarczym, czy nie, jest bardzo trudne. Wskaźnik produkcji przemysłowej osiągnął w 1938 r. mniej więcej poziom z 1913 r., a w przeliczeniu na jednego mieszkańca nawet spadł. Nie rozwiązano kwestii przeludnienia wsi i słabości kapitału polskiego, powoli zmniejszano dysproporcje między poszczególnymi częściami kraju. Nie oznacza to jednak, by okres międzywojenny był okresem stagnacji ekonomicznej. W odniesieniu do poziomu 1920 lub 1921 r. zanotowano bowiem istotny postęp, którego symbolami stały się Centralny Okręg Przemysłowy oraz port w Gdyni. Różnica ocen wynika z ogromnego załamania gospodarki w wyniku I wojny światowej oraz związanych z nią zniszczeń i konieczności przestawienia produkcji na potrzeby rynku w nowych granicach. Należy również pamiętać, że Polska międzywojenna nie otrzymała żadnej rekompensaty za straty materialne spowodowane przez zaborców, a nawet musiała sprostać blokadzie gospodarczej ze strony Niemiec i ZSRR. Lata międzywojenne były ponadto okresem stagnacji światowego system gospodarczego, co również utrudniało Polsce przezwyciężanie zacofania.

C Źródło: Wojciech Roszkowski, Historia Polski 1914–2015, Warszawa 2019, s. 85.