Aby prowadzić dalej rozpoczęte pamiętniki, chcę wam powiedzieć, jak to się stało, że król Karol VIII, obecnie panujący, przedsięwziął swoją wyprawę do Włoch, w której brałem udział, i wyjechał z miasta Vienne, położonego w Delfinacie, dnia 22 sierpnia 1494 r., a powrócił do swojego kraju około miesiąca października 1495 r. […] chociaż to przedsięwzięcie wydawało się wszystkim ludziom mądrym i doświadczonym bardzo nieroztropne, a tylko on sam uważał je za dobre, oraz jeden zwany Etienne de Vesc […] i drugi Briçonnet […]. Przedtem bowiem znaleźli się uczeni w Prowansji, którzy zaczęli przedstawiać pewne testamenty króla Karola I, brata św. Ludwika i innych królów sycylijskich z domu francuskiego, powiadając, że nie tylko hrabstwo Prowansji należy do króla, ale także i królestwo Sycylii, i inne posiadłości domu aragońskiego, które król Karol, niedawno zmarły, hr. Prowansji […] i siostrzeniec króla Renata, przekazał mu testamentem. Do dochodzenia tych praw zachęcali również Karola VIII zbiegli baronowie neapolitańscy, którzy w r. 1485 podnieśli powstanie przeciwko Ferdynandowi, królowi neapolitańskiemu. Przybyli więc ci baronowie do Francji, gdzie ich dobrze przyjęto […] i czynili usilne w tym celu zabiegi prawie przez dwa lata […].

karol Źródło: , [w:] Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 85.

Wybór ten przygnębił bardzo króla francuskiego i tych, którzy we Włoszech byli od niego zależni; a przeciwnie bardzo podniósł na duchu tych, którzy mieli przeciwne myśli i nadzieje, ponieważ widzieli taką potęgę zjednoczoną w rękach jednego księcia, młodego, o którym słyszano, iż wiele wróżb przepowiadało mu największe imperium i zdumiewające szczęście. A chociaż nie posiadał tyle pieniędzy, co król francuski, to jednak uważano za bardzo ważne, iż może zapełnić swoje wojsko piechotą niemiecką i hiszpańską, piechotą o wielkiej cenie i wartości, rzecz, która się miała wręcz przeciwnie z królem Francji. […] Nie wątpiono, iż między dwoma książętami młodymi, między którymi istniało wiele powodów do współzawodnictwa i zatargów, musi w końcu zrodzić się najgroźniejsza wojna. Ponieważ król francuski pragnął odzyskać królestwo neapolitańskie, twierdząc, iż ma do tego słuszne prawo […]. Lecz ponad wszystko budziło w umyśle młodego cesarza najgwałtowniejsze podniety księstwa Burgundii, które, zajęte przez Ludwika XI przy sposobności śmierci Karola ks. burgundzkiego, dziada ze strony matki ojca cesarza, zawsze dręczyło umysł następców. Nie brakowało pobudek lub powodów do sporów z powodu księstwa mediolańskiego, na które obecny król po śmierci Ludwika XII nie uzyskał, ani też nie zażądał inwestytury […], co było wystarczającym do wywołania wojny pomiędzy nimi.

król Źródło: , [w:] Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe, oprac. Z. Boras, M. Serwański, Poznań 1978, s. 102–103.

Dan w Marignano, dnia 15 września 1515 roku

Bitwa ta trwała aż do 4 godziny w nocy, a przez resztę nocy trwały dosyć częste utarczki; Francuzi nie opuszczali swoich szeregów, lecz całą noc stali pod bronią. Następnego poranku, tj. wczoraj o brzasku, znowu z takim zapałem uderzyli na obóz, że bitwa trwała 4 godziny i jak wszyscy mówią, Francuzi znajdowali się w złym położeniu, gdy nasze wojska zaczęły nadciągać i naprzód już rozchodziły się wieści o ich zbliżaniu się, co podtrzymywało Francuzów na duchu. Pan Bartłomiej Alviano [dowódca wojsk weneckich] nie oczekiwał, aż wszyscy nadciągną […], ale z swoją jazdą wmieszał się w bój z Szwajcarami, którzy otoczyli tylną straż francuską, znajdującą się już z krytycznym położeniu, i tak ich rozbił, że później Szwajcarzy nie walczyli więcej, lecz ustawicznie cofali się. Później napadły na nich inne nasze lance, którym nie mogli się oprzeć i rozproszyli się: jedna część poległa, druga udała się w kierunku Mediolanu, inna znowu cofnęła się do tego lasku. Ci, co ruszyli w kierunku Mediolanu, byli, jak się przypuszcza, w liczbie 6 do 7 tysięcy, lecz nie wszyscy cało doszli aż do Mediolanu, ponieważ, jak powiadają, zginęło ich […] około 1000 […].

bitwa Źródło: Dan w Marignano, dnia 15 września 1515 roku, [w:] Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 90.

Protest Franciszka I przed podpisaniem pokoju w Madrycie dnia 14 I 1526 roku

W niedzielę dnia 14 stycznia 1525 r. [według kalendarza francuskiego] w zamku madryckim, gdy król był w swojej własnej komnacie, w której tak długo i ciężko chorował, przybył Jan de Selve, pierwszy prezydent Paryża, /który przyjąwszy przysięgę od obecnych, że zachowują w tajemnicy to, co im powie, wyłuszczył królowi wszystkie powody, jakie przemawiały przeciwko uznaniu pokoju madryckiego za obowiązujący, po czym król złożył wobec obecnych formalny protest przeciwko traktatowi madryckiemu/. Protestuje wobec Boga i obecności osób wyżej wspomnianych, iż nie chce i nie zamierza uczynić nic przeciwko czci bożej i swojej własnej, ani też na niekorzyść i ze szkodą swojego królestwa. A traktat, który ma dzisiaj podpisać, zawarł i zawiera dla uniknięcia nieszczęść i trudności, które by mogły zajść w chrześcijaństwie i w jego królestwie i ponieważ został do tego zmuszony siłą […], więzieniem i długą niewolą; a wszystko to, co tenże zawiera, będzie nieważnym i bez żadnego skutku i postanowił bronić i dochodzić praw korony francuskiej.

protest Źródło: Protest Franciszka I przed podpisaniem pokoju w Madrycie dnia 14 I 1526 roku, [w:] Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 97.