Sprawdź się
Zaznacz, która z poniższych osób przewodniczyła Towarzystwu do Ksiąg Elementarnych.
- Ignacy Potocki
- Ignacy Massalski
- Andrzej Zamoyski
- Stanisław August Poniatowski
- Ignacy Krasicki
Poniższe zdjęcie przedstawia pałac Łazienkowski. Wymień cechy tej budowli, które świadczą o tym, że wzniesiono ją w stylu klasycystycznym.
Wymień cechy charakterystyczne architektonicznego stylu klasycystycznego.
Dopasuj autorów do ich dzieł.
<em>Monachomachia</em>, <em>Laura i Filon</em>, <em>Listy do Irydy</em>, <em>Chudy literat</em>
| Ignacy Krasicki | |
| Adam Naruszewicz | |
| Stanisław Trembecki | |
| Franciszek Karpiński |
Zapoznaj się z poniższym tekstem, a następnie wyjaśnij, co skłaniało szlachtę do służenia na dworach magnackich.
Autor
Jan Duklan Ochocki był szlachcicem z Wołynia i prawnikiem, a karierę zawdzięczał najpierw protekcji stryja,
potem zaś czołowych magnatów, których interesy reprezentował podczas transakcji nieruchomościami i operacji
finansowych. Lubował się w hazardzie, którym niekiedy
uzupełniał swe dochody. Ochocki sympatyzował z reformami Sejmu Czteroletniego, wziął nawet udział w wojnie
polsko-rosyjskiej 1792 r., toczonej w obronie Konstytucji
3 maja. Ale gdy szala przechyliła się na stronę Rosji, jego
„ochota do służby ustała”, udał się więc do swych wołyńskich dóbr. Brał udział w antyrosyjskich spiskach, lecz po
upadku powstania kościuszkowskiego nie spotkały go
represje, a nawet pełnił funkcje w lokalnej administracji.
Jego postawę w tym okresie cechował daleko idący serwilizm. W latach 40. XIX w., będąc już grubo po siedemdziesiątce, zabrał się do spisywania pamiętnika. Po śmierci
Ochockiego w 1848 r. jego syn sprzedał rękopis wspomnień ojca Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu. Pisarz dodał doń partie dialogowe, połączył go z innymi relacjami z epoki, wykropkował nazwiska niepochlebnie przedstawionych osób i w tej postaci wydał go w 1857 r. Choć oryginał pamiętników Ochockiego zachował się w Wilnie, do dziś nie doczekały się one poprawnej edycji.
Jak czytać źródło
Wspomnienia Jana Duklana Ochockiego, utrzymane w stylistyce
gawędy szlacheckiej, należą do najbarwniejszych pamiętników
staropolskich. Wpisują się one w nurt literatury porozbiorowej idealizującej czasy saskie i stanisławowskie, której najsławniejszym przykładem były Pamiątki Soplicy Henryka Rzewuskiego.
Opisywany przez Ochockiego w przytoczonym fragmencie
Pamiętników wzorcowy dwór magnacki stanowił ważną instytucję społeczną i polityczną. Tutaj gromadziła się drobna szlachta licząca na poparcie magnata i w zamian gotowa do wszelkiego rodzaju usług, w tym także do głosowania zgodnie z jego wskazówkami na sejmiku. Dla magnata utrzymywanie dużego dworu było wydatkiem nieodzownym, wystawność życia była bowiem wyznacznikiem prestiżu społecznego. Mając wpływy polityczne, mógł on nieco zmniejszyć koszty utrzymania dworu, zapewniając swoim klientom nominacje na urzędy lub korzystne dzierżawy w dobrach królewskich.
Jan Duklan Ochocki o dworach magnackich w XVIII w.
Dwory pańskie bywały bardzo liczne: składały się one głównie z samej szlachty, synów obywatelskich [synów ziemian], dworzan, pokojowców, giermków alias paziów; lokajów i kamerdynerów nie znano. Byli za to hajducy, pajuki w barwie i laufry we właściwym sobie odzieniu. Dworzanie ubierali się, jak im się podobało, ale na pokoje wstępowali przy pałaszach i w ładownicach; brali wprawdzie bardzo szczupłą gażę, zwaną salarium, lecz panowie prezentami ich podsycali. Musieli mieć konie dzielne, rzędy sute, bo w stolicy lub na wizytę wszyscy stawali kawalkadą około karety, w której pan lub pani jechała. Kareta ozdobiona była z przepychem, herbami i insygniami dostojności, którą pan piastował […]. Ekwipaż poprzedzali dwaj lub jeden z harapnikiem [bat myśliwski do odpędzania psów od zabitej zwierzyny] laufer w kolej; jeden też z dworzan wyznaczony był do ręki pani, gdy do kościoła lub pałacu wchodziła, i podawał ją z daleka, jak do tańca, o krok naprzód postępując. Paziowie ogon długi [tren] nieśli.
Pokojowi była to służba pałacowa jednakowo ubrana, zawsze przy pałaszach, stająca za panem, panią i gośćmi z talerzami u stołu […]. Paziowie był to dobór pięknych dzieci szlacheckich, pospolicie z hiszpańska bogato strojnych, których panie za dojściem do młodzieńczego wieku posuwały [awansowały] na dworskich, kupowano im szarże w wojsku lub wyrabiano urzędy powiatowe i wojewódzkie, żeniono ich zyskownie albo w służbie kościoła promowano na wysokie stopnie. Zgoła paź wielkiego pana całe życie był protegowany przez jego familię, jako z dzieciństwa mający w niej zasługi. […] Każdy pan trzymał prócz tego żołnierzy nadwornych, piechotę i konnicę i miał także Kozaków dworskich do posyłek. Panie miewały jeszcze przy sobie panienki szlacheckie pod tytułem panien respektowych, do których trzymały guwernantki, ochmistrzynie, obowiązane czuwać nad obyczajami, ich nauką i tym wszystkim, co należało do dobrego wychowania i właściwe było szlacheckiemu urodzeniu. […]
W roku 1785 zastałem wielu panów i znaczną część szlachty już w stroju francuskim, a w roku 1788 panowie wszyscy niemal młodsi i szlachta znowu pobrali żupany i kontusze. Stanisław August od początku niemal panowania swego starał się zbytki w stroju kosztownym ukrócić, gdyż te i rujnowały, i oddzielały widocznie szlachtę od panów. Niejeden magnat dźwigał na sobie kilka wiosek lub cały klucz jaki [majątek złożony z kilku lub kilkunastu wsi], czemu szlachta dorównać klejnotami dziadowskimi nie mogła.
Ustanowiono na sejmie grodzieńskim mundury wojewódzkie w roku 1780 pod tytułem leges sumptuariae [prawa przeciw zbytkowi], był to własny pomysł Stanisława Augusta. Do tego już w tej epoce, w której piszę, dwory panów powoli upadać zaczynały, ubywało dworzan i pokojowców, a chociaż możniejsi […] po roku 1786 otaczali się licznymi gronami szlachty, nie była to już służba jak dworska, raczej klienci i przyjaciele, których panowie do wyższych swych interesów używali, jako to na posłów, deputatów, sędziów, doradców w sprawach osobistych i krajowych.
Cytat za: Pamiętniki Jana Duklana Ochockiego, Warszawa 1882.
Wskaż w przytoczonym fragmencie wspomnień Ochockiego świadectwa przemian w mentalności i modzie panującej w środowiskach dworskich. Jakie były kierunki tych zmian?
Wskaż budowle, które powstały w czasach stanisławowskich.
Zapoznaj się z fragmentem konstytucji sejmowej, a następnie wykonaj zamieszczone pod nim polecenie.
Ponieważ Ojciec Święty przez wydaną do wszystkich państw chrześcijańskich bullę, niebawem w państwach Rzeczypospolitej publikowaną być mającą, skasował Institutum Zakonu X.X. Jezuitów, którzy w kraju większą część funduszów na edukację młodzi destynowanych i większą część edukacji za dozwoleniem Rzeczypospolitej wieloma konstytucjami nadanymi utrzymywali, więc ażeby z tych okoliczności Rzeczypospolita, tak co do edukacji młodzi krajowej, jako też co do dóbr i majątków nie ponosiła uszczerbku, takowe czynimy rozporządzenie. Ustanawiamy Komisję w Warszawie odprawować się mającą do edukacji.
Cytat za: Stanisław Grodziski, Wielka historia Polski, t. 6, Polska w czasach przełomu (1764–1815), Kraków 1999, s. 69.
Wskaż rok przyjęcia cytowanej konstytucji.
- 1764
- 1768
- 1773
- 1791
Omów rolę Stanisława Augusta Poniatowskiego w rozwoju mecenatu artystycznego i kultury.
Wymień ważne dzieła polskiego oświecenia (architektoniczne, malarskie, literackie i publicystyczne).