Sprawdź się

1
Pokaż ćwiczenia:
1
Ćwiczenie 1

Wybierz tytuł rozdziału książki Stefanii Ochmann‑Staniszewskiej Dynastia Wazów w Polsce, który najlepiej odpowiada tytułom z podrozdziałów.

Tytuły podrozdziałów:

  • Problem odzyskania dziedzictwa szwedzkiego, zdobycia tronu moskiewskiego i uzyskania innych domen dziedzicznych poza granicami Rzeczypospolitej

  • Próby reformy prawa o wolnej elekcji

  • Sprawa reformy parlamentarnej

  • Reforma urzędu hetmańskiego

RkMmGZh73fLYc
Tytuły rozdziałów: Możliwe odpowiedzi: 1. Polityka dynastyczna i próby wzmocnienia władzy królewskiej, 2. Rodzina Wazów, 3. Dwór Wazów, 4. Zainteresowania kulturalno-artystyczne Wazów
111
Ćwiczenie 2
Zapoznaj się z opisem poniższego obrazu, a następnie wykonaj polecenia.
Zapoznaj się z opisem poniższego obrazu, a następnie wykonaj polecenia.
RVve5RRqSRsCY
Obraz przedstawia scenę rodzajową. W ciemnej pałacowej komnacie uwięzieni są królowa Katarzyna Jagiellonka z królem Janem III Wazą i królewiczem Zygmuntem III Wazą. Królowa siedzi na dużym fotelu. Jest ubrana w długą suknię i łaszcz z gronostajów. Ma zrezygnowany wyraz twarzy, bezwładnie opuszczoną lewą rękę, w której trzyma różaniec. Na kolanach trzyma małego królewicza Zygmunta. Dziecko tuli się do niej. Król Jan opiera się łokciem o opacie fotela, na którym siedzi królowa z synem. Ma zasępiony wzrok, smutną twarz. Podpiera dłonią głowę. Mężczyzna ubrany jest w czarny strój i pelerynę do kolan podbitą futrem. Uwięzionym przyglądają się dwaj pilnujący ich szwedzcy żołnierze. Są w zbrojach, mają halabardy i rapiery. Żołnierze patrzą lekceważąco na więźniów.
Józef Simmler, Katarzyna Jagiellonka z synem Zygmuntem w więzieniu Gripsholm, 1859 r. Książę Zygmunt Waza przyszedł na świat w 1566 r. na zamku Gripsholm. Jego rodzice, książę Jan oraz księżna Katarzyna Jagiellonka, zostali tam uwięzieni przez króla Szwecji. Chorobliwie podejrzliwy Eryk XIV Waza oskarżał swojego brata Jana o spiskowanie przeciwko niemu w sojuszu z Polską. Choć Katarzynie Jagiellonce zaproponowano wolność, księżna zdecydowała się na pozostanie przy mężu w kilkuletniej niewoli.
Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie, domena publiczna.
Rgxg5x8y9XZlf
Podaj elementy realistyczne i symboliczne obrazu. (Uzupełnij) Malarz Józef Simmler był protestantem. Jego grób znajduje się na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie. Rozstrzygnij, czy obraz wyraża sympatię do protestantyzmu. Uzasadnij odpowiedź. (Uzupełnij).
21
Ćwiczenie 3

Wskaż, jaką literą oznaczono na mapie teren, o którym mówi pogrubiony w tekście fragment.

RlSfp8sVgUvF1
Mapa prezentująca tereny Rzeczpospolitej zajęte przez Rosję w latach 1570-1577. Oznaczone są na niej tereny: A - Kurlandia, B - Prusy Książęce, C - Estonia, D. Warmia.
Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY 3.0.
R1VL8iF8adKGp
Możliwe odpowiedzi: 1. A, 2. B, 3. C, 4. D
R1ae8ihmWKzeH
Wskaż miasta należące do terenów kraju, opisanego w tekście. Możliwe odpowiedzi: 1. Rewel, Biały Kamień, Narwa, 2. Wenden, Dyneburg, Parnawa, 3. Kłajpeda, Królewiec, Libawa
Stefania Ochmann-Staniszewska Dynastia Wazów w Polsce

W okresie interregnum po śmierci Stefana Batorego sprawa wyboru Zygmunta III na króla Polski nie była przesądzona. Istnienie fakcji mających różne interesy, przy tym różnica interesów między Koroną a Wielkim Księstwem Litewskim, w obrębie Korony zaś między Wielkopolską a Małopolską, komplikowały sytuację. W takim stanie rzeczy nie było zgody co do kandydata do tronu. Należało rozstrzygnąć między kandydaturami: habsburską, szwedzką i rodzimą – „Piasta”. Fakcja Zborowskich […] lansowała arcyksięcia Maksymiliana [Habsburga], obóz Jana Zamoyskiego, tzw. kancelarianie wysuwali kandydaturę „Piasta” – bez wskazania na konkretną osobę, choć sam Zamoyski być może marzył o koronie. Część koroniarzy oraz Litwini opowiadali się za elekcją cara Fiodora, syna Iwana Groźnego, w nadziei na zawarcie unii litewsko‑polsko‑moskiewskiej i zapewnienie w ten sposób bezpieczeństwa Rzeczpospolitej […]. W agitacji na rzecz Zygmunta przede wszystkim podkreślano jego jagiellońskie pochodzenie, następnie korzyści dla Rzeczpospolitej ze związku ze Szwecją, takie jak swoboda żeglugi bałtyckiej […]. Żywiono też nadzieję na przyłączenie Estonii zajętej przez Szwedów w czasie wojny o Inflanty (pierwsza wojna północna 1563–1570).

Dynastia Źródło: Stefania Ochmann-Staniszewska, Dynastia Wazów w Polsce, Warszawa 2006, s. 21.
211
Ćwiczenie 4

Na podstawie źródeł wyjaśnij sens użytego w tekście, pogrubionego sformułowania.

Źródło A

Stefania Ochmann-Staniszewska Dynastia Wazów w Polsce

Sejm koronacyjny zebrał się w Krakowie 10 grudnia 1587 r. […]. Koronacja Zygmunta III odbyła się nie przed sejmem, ale w czasie jego trwania 27 grudnia […]. Koronacja nie zakończyła – w tym przypadku – okresu bezkrólewia. Zwolennicy arcyksięcia Maksymiliana nie rezygnowali z walki o tron dla swego kandydata, tym bardziej że Wielkie Księstwo Litewskie też jeszcze nie uznało Zygmunta. Przedstawiciele Litwy nie przybyli na otwarcie sejmu ani na koronację Zygmunta III. Zjawili się w Krakowie dopiero w początkach stycznia 1588 r., wyrażając żal […], że nie mogli wziąć udziału w elekcji, i zaznaczając, że widzą w Zygmuncie potomka dawnych władców Litwy. Oświadczyli: „Naprzód nie chcemy związków unii łamać. Druga, nie chcemy Rzeczypospolitej w niebezpieczeństwo przywodzić. Trzecia, nie chcemy Waszą Królewską Mością gardzić, gdyżeś jest ex ossibus [z kości] naszych”.

Dynastia2 Źródło: Stefania Ochmann-Staniszewska, Dynastia Wazów w Polsce, Warszawa 2006, s. 23.

Źródło B

R1Xqqws5dWqMN
Ilustracja przedstawia drzewo genealogiczne Jagiellonów począwszy od króla Zygmunta I Starego, króla Polski i wielkiego księcia litewskiego (1467-1548) po jego prawnuki. Król Zygmunt I Stary był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była Barbara Zápolya (ślub w 1511 roku), z którą miał troje dzieci: Joachima II Hektora (elektora brandenburskiego), Jadwigę Jagiellonkę i Annę Jagielonkę. Ponownie ożenił się z Boną Sforzą (w 1518 roku). Z tego związku urodziło się sześcioro dzieci: 1. Izabela Jagiellonka (1519-1559), żona Jana Zápolya, króla Węgier; 2. Zofia Jagiellonka (1522-1575), żona Henryka II Młodszego, księcia Brunszwiku-Wolfbuttel; 3. Anna Jagiellonka, królowa Polski (1523-1596), żona Stefana Batorego, księcia siedmiogrodzkiego, króla Polski; 4. Katarzyna Jagiellonka (1526-1583), żona Jana III Wazy, króla Szwecji, z którym miała troje dzieci: Izabelę, Zygmunta III i Annę; 5. Zygmunta II Augusta, króla Polski i wielkiego księcia litewskiego, trzykrotnie żonatego: z Elżbietą Habsburżanką, Katarzyną Habsburżanką i Barbarą Radziwiłłówną, bezdzietnego; 6. Olbrachta Jagiellończyka, urodzonego i zmarłego w 1527 roku. Wspomniany już wnuk Zygmunta I Starego, syn jego córki Katarzyny Jagiellonki i Jana III Wazy, Zygmunt III był królem Polski i królem Szwecji (1566-1632). Był on dwukrotnie żonaty. Pierwsza żona to Anna, z którą miał pięcioro dzieci: Annę Marię, Katarzynę, Władysława IV (króla Polski, 1595-1648), Katarzynę i Krzysztofa. Druga żona to Konstancja, z którą miał sześcioro dzieci: Jana Kazimierza (żył tylko rok), Jana Kazimierza, króla Polski (1609-1672), Jana Olbrachta, biskupa warmińskiego i krakowskiego, Karola Ferdynanda, biskupa płockiego i wrocławskiego, Annę Konstancję, Annę Katarzynę Konstancję.
Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY 3.0.
RUq0QNqN4g1Id
Twoja odpowiedź (Uzupełnij).
RnmgSTyDFz2s321
Ćwiczenie 5
Na podstawie informacji z drzewa genealogicznego uzupełnij tekst. Kiedy w październiku 1587 roku zawitał do Polski pierwszy przedstawiciel dynastii Wazów, 21-letni Zygmunt III Waza, ze swoją siostrą Tu uzupełnij, przyjęła ich serdecznie ciotka, królowa Tu uzupełnij, rodzona siostra matki młodego elekta – Tu uzupełnij. Pobożny Zygmunt III przyjął swą pierwszą małżonkę Tu uzupełnij z pokorą, jako dar od Boga. Nie przypuszczał pewno nawet, że ta brzydka i ułomna osiemnastolatka stanie się prędko jego wielką miłością. Niska, niebieskooka blondynka o jasnej cerze i lekko rudawych włosach nie tylko nie grzeszyła urodą oblicza; na domiar złego była lekko garbata i miała jedną nogę krótszą. Na dworze młodą królową nazywano „królową dzisiejszą”, a Tu uzupełnij „królową starą”. Gdy Zygmunt chciał pogawędzić z żoną, nie musiał korzystać z pomocy tłumacza, jak jego ciotka, gdy rozmawiała z mężem, Tu uzupełnij.
Wykorzystano fragmenty książki Bożeny Fabiani, Życie codzienne na zamku królewskim w epoce Wazów, Warszawa 1996.
211
Ćwiczenie 6

Przekształć zamieszczoną ilustrację na komiks, który zawierać będzie odpowiedź stronnika królewskiego, kaznodziei Piotra Skargi na zarzuty wobec władcy sformułowane w źródle A.

Źródło A

Autor anonimowy Dynastia Wazów w Polsce

Jesteś ojczymem własnym, nie ojcem ojczyzny,
sprawiedliwość zginęła, w niej dosyć trucizny.
Nie dbasz o nasze dobro, swoje masz na pieczy,
Nikczemnyś i nie służysz pospolitej rzeczy.
Alchimijać na myśli, ogródków szczepienie,
Rzeczy płonnych robienie i złota zlewanie.
Nie na to cię wezwano, być rzemiosło robieł.
Albo jakie płochości [z] swą niesławą płodził.

Dynastia3 Źródło: Autor anonimowy, [w:] Stefania Ochmann-Staniszewska, Dynastia Wazów w Polsce, Warszawa 2006, s. 122.

Słownik do źródła A:

  • mieć coś na pieczy – dbać o coś

  • rzeczy płonne – niepotrzebne, błahe rzeczy

  • płochości – złe rzeczy

Źródło B

RTJTCO0zKPTJ7
Obraz Jana Matejki przedstawia scenę kazania wygłoszonego przez jezuitę Piotra Skargę w prezbiterium katedry wawelskiej. Piotr Skarga, stoi po prawej stronie. Wykonywany przez niego gest uniesienia obu rąk podkreślony jest jasnym światłem za nim, na jego dłoniach i twarzy, co stanowi wyraźny kontrast z czarną sutanną ożywioną jedynie żółtą stułą. Matejko ukazuje różne reakcje słuchaczy na słowa kaznodziei. Król Zygmunta III Wazy ukazuje na twarzy lekceważenie i roztargnienie, siedząc niemal pośrodku, na tronie. W centralnej części obrazu leży rękawica, nienależąca do żadnej z przedstawionych postaci. Rękawice interpretuje się także jako wyzwanie rzucone magnaterii. Pośrodku obrazu stoją: Janusz Radziwiłł, Mikołaj Zebrzydowski i Stanisław Diabeł Stadnicki – uczestnicy rokoszu przeciw królowi. Na obrazie widoczny jest również hetman Jan Zamoyski, który siedzi po lewej stronie na podwyższeniu. Po lewej stronie, w dolnym rogu obrazu widzimy także dwóch purpuratów: Hipacego Pocieja i biskupa Stanisława Karnkowskiego. Z prawej strony widoczne są twarze dwóch posłów oraz kardynała Enrico Caetaniego. Za królem widzimy małego królewicza Władysława i marszałka wielkiego koronnego Mikołaja Wolskiego. U stóp Piotra Skargi siedzi Jan Piotr Sapieha. Dzieło ma wymowę symboliczną, gdyż kaznodzieja w proroczej wizji przepowiada nieszczęścia, które kiedyś spadną na Polskę.
Jan Matejko, Kazanie Skargi, 1864 r.
Źródło: Zamek Królewski w Warszawie, domena publiczna.

Autor anonimowy

Dynastia Wazów w Polsce

Jesteś ojczymem własnym, nie ojcem ojczyzny,

sprawiedliwość zginęła, w niej dosyć trucizny.

Nie dbasz o nasze dobro, swoje masz na pieczy,

Nikczemnyś i nie służysz pospolitej rzeczy.

Alchimijać na myśli, ogródków szczepienie,

Rzeczy płonnych robienie i złota zlewanie.

Nie na to cię wezwano, być rzemiosło robieł.

Albo jakie płochości [z] swą niesławą płodził.

Indeks dolny Źródło: Autor anonimowy, [w:] Stefania Ochmann‑Staniszewska, Dynastia Wazów w Polsce, Warszawa 2006, s. 122. Indeks dolny koniec

2
Ćwiczenie 6
R1TSnEW7VRuer
Jak rządziła w Polsce dynastia Wazów? Jaka będzie odpowiedź stronnika królewskiego, kaznodziei Piotra Skargi na zarzuty wobec władcy, które sformułowane zostały w źródle A? (Uzupełnij).
311
Ćwiczenie 7

Porównaj zamieszczoną ilustrację przedstawiającą króla Zygmunta III Wazę z charakterystyką władcy autorstwa dyplomaty włoskiego, nuncjusza Claudia Rangoniego (audiobook). Wskaż podobieństwa obu źródeł co do wyglądu oraz ubioru władcy.

R2RX0VU9r2qmL
Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Twarz mężczyzny jest blada, pociągła, z wyraźnie zaznaczonymi rumieńcami na policzkach. Mężczyzna ma wyraziste oczy i brwi, jego nos jest wąski, orli. Mężczyzna ma jasne, długie, zakręcone ku górze wąsy i jasną brodę hiszpankę. Ubrany jest w strojny, ciemny kaftan i kamizelkę w tym samym kolorze ze złotymi guzikami. Na kaftanie widać biały, duży, prostokątny, bogato haftowany kołnierz z koronkami. Na szyi króla wisi złoty łańcuch. Na głowie mężczyzny widoczny jest wysoki czarny kapelusz z niewielkim rondem i piórami po lewej stronie udekorowanymi dużym klejnotem.
Marcello Bacciarelli (1731–1818), portret Zygmunta III Wazy z pocztu królów polskich.
Źródło: Zamek Królewski w Warszawie, domena publiczna.
Rs1bEkwJuV4xg
Wygląd (Uzupełnij) Ubiór (Uzupełnij).
3
Ćwiczenie 7
R179oLo6KfHBx
Uzupełnij luki w tekście. 1. absolutyzm, 2. rokosz, 3. elekcja, 4. prerogatywa szczególne prawo, przywilej, związany z zajmowanym stanowiskiem lub funkcją.
1. absolutyzm, 2. rokosz, 3. elekcja, 4. prerogatywa nazwa pola, miejsce zebrań sejmu), zbrojne wystąpienie szlachty przeciw królowi pod hasłem obrony zagrożonych swobód.
1. absolutyzm, 2. rokosz, 3. elekcja, 4. prerogatywa wybór przez głosowanie na wysokie stanowisko lub urząd; daw. wybór króla głosami szlachty.
311
Ćwiczenie 8
Na podstawie informacji zdobytych w lekcji wyjaśnij symbolikę kolumny Zygmunta.
Na podstawie informacji zdobytych w lekcji wyjaśnij symbolikę kolumny Zygmunta.
RtM2NPmt57Xhk
Zdjęcie przedstawia górną część kolumny Zygmunta III Wazy. Widoczny jest szczyt kolumny, z postacią króla. Jest on ukazany w rycerskiej zbroi, z szablą w prawej ręce i z krzyżem w lewej. Król ma ramionach pelerynę, a na głowie koronę zwieńczoną niewielkim krzyżem.
Pomnik króla Zygmunta III Wazy znajdujący się na placu Zamkowym w Warszawie, wzniesiony w latach 1643–1644 z fundacji Władysława IV Wazy. Projekt opracowali Augustyn Locci i Constantino Tencalla.
Źródło: Krzysztof 7, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
RblYvBIC6uBat
Twoja odpowiedź (Uzupełnij).
Audiobook
Dla nauczyciela