F. Koneczny Cywilizacja bizantyńska

Zygmunt III pozwolił cesarzowi na werbunek 8.000 „Lisowczyków”, którzy wpadłszy na Węgry zmusili Bethlena, że odstąpił od oblężenia Wiednia, a potem przeszli na Śląsk („miniatura przyszłej odsieczy wiedeńskiej za Sobieskiego”). Z początkiem lipca stanął w Pradze goniec turecki z obietnicą, że sułtan ukarze Polskę za najazdy na Śląsk i Węgry i że wyśle niebawem 80.000 wojska przeciw Polsce.

zygmunt Źródło: F. Koneczny, Cywilizacja bizantyńska, Warszawa 2001, s. 321.

P. Łossowski Żołnierze minionych lat

Minął tydzień w ustawicznym pochodzie i walce. I nagle 6 października, gdy od zbawczych granic Rzeczypospolitej dzieliła tabor niewiele więcej niż mila – w obozie polskim wybuchła panika z powodów bliżej niewyjaśnionych. Spostrzegli to Tatarzy i bez większych trudności wdarli się do taboru. Kto mógł ratował się ucieczką. (…) Wówczas przy hetmanie pozostało zaledwie 11 towarzyszy pancernych. „Nie zostało się nas tylko jedenastu – pisze jeden z nich, Złotopolski – a pan hetman polny (Stanisław Koniecpolski) dwunasty z panem kanclerzem. Szliśmy z nim pieszo na kilkoro strzelanie z łuku, prosząc go, aby na konia wsiadł i równo z nami uchodził. Nie chciał tego uczynić mówiąc te słowa: „Nie wsiądę, miło mi przy was umierać, niechaj Pan Bóg nade mną wyrok swój, który uczynił, kończy...”.

minal Źródło: P. Łossowski, Żołnierze minionych lat, Warszawa 1978, s. 46.

P. Jasienica Rzeczpospolita Obojga Narodów

Położenie byłoby mniej groźne, gdyby chodziło tylko o pieniądze. Związek Święcony stanął z czasem murem przeciwko kandydaturze francuskiej. Machinacje dworu, który próbował przekupywać dowódców, straszył to Szwedami, to Tatarami lub Kozakami, jątrzyły coraz to bardziej. Partia dworska składała się ze sprzedajnych magnatów, prawdziwych zwolenników i zajadłych obrońców złotej wolności. Związek Święcony jednoczył przeważnie szarą brać szlachecką, nasz „stan trzeci”.

polozenie Źródło: P. Jasienica, Rzeczpospolita Obojga Narodów, t. II, Warszawa 1986, s. 224.

Volumina Legum

Także y ci, którzy w dobrach naszych duchownych y szlacheckich podatek ten wybierali, a dotychczas do skarbu Rzeczyposp: za assygnacyami skarbowemi na zapłatę woyska nie oddali, y owszem przy sobie zatrzymuią, to wszystko na Sądy Skarbowe wnieść, y regestrami weryfikować będą powinni (…).

takze Źródło: Volumina Legum, t. 4, s. 520–521.

Kryzys monetarny XVII wieku: konsekwencje społeczne i psychologiczne w Polsce

Błyskawiczna inflacja, jakiej nie znały poprzednie dziesięciolecia (mimo iż też niewolne od pewnego spadku stopy menniczej), niweczyła poczucie stabilizacji i ładu, godziła w dotychczasowe przekonania o funkcjach i właściwościach pieniądza.

blyskawiczna Źródło: Kryzys monetarny XVII wieku: konsekwencje społeczne i psychologiczne w Polsce, [w:] M. Bogucka, Roczniki dziejów społecznych i gospodarczych, t. 37, red. F. Bujak, J. Rutkowski, Poznań 1976.

T. Cegielski, K. Zielińska Historia. Dzieje nowożytne

Co pismo czytającym, to prostaczkom patrzającym daje malowanie; patrząc na nie, widzą, czego mają naśladować, na tym czytają, którzy czytać nie umieją. Bo gdy prostaczek obaczy historią narodzenia pańskiego albo innej tajemnice odkupienia malowanie, to stoi mu za doktora i za księgę, i ta reprezentacyja żywa więcej go drugdy uczy i wzrusza aniż słowa kaznodziejskie. (…) Wtóry pożytek mamy z obrazów nie tylko do nauki, ale do wzbudzenia, aby były nam miasto żagwie, z której by miłość przeciwko Bogu i świętym zapalała się u nas i chowała. (…) Piąty pożytek obrazów jest na ozdobę kościołów, które zdadzą się Jerozolimą niebieską (…) gdy wnidziesz do kościoła naszego, jakobyś też do raju wszedł niebieskiego (…).

pismo Źródło: T. Cegielski, K. Zielińska, Historia. Dzieje nowożytne, Warszawa 1991, s. 217.