„Reforma hoplicka” a powstanie polis

Nie istniał żaden konieczny związek pomiędzy zespołową walką w zwartym szyku a ustrojem opartym na zasadzie partycypacji wszystkich walczących w życiu politycznym. Jednak w Grecji Wieków Ciemnych, gdy podmiotami politycznymi były małe społeczności, pozbawione instrumentów nacisku, które pozwoliłyby przywódcom i elitom zmusić ogół wielokrotnie liczniejszych drobnych właścicieli ziemskich do udziału w walce, w której podstawowym zadaniem było trwanie na pozycji aż do śmierci, trzeba było ich do tego zachęcić przeniesieniem na agorę sytuacji panującej na polu bitwy. Gdy współwalczący stali się współobywatelami, narodziła się polis.

hoplici Źródło: „Reforma hoplicka” a powstanie polis, [w:] A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2009, s. 385.

Herodot o władzy królów w Sparcie

Następujące przywileje nadali Spartiaci swoim królom: dwie godności kapłańskie, Zeusa Lacedemońskiego i Zeusa Niebiańskiego oraz prawo wydawania wojny, jakiemu zechcą krajowi; w tym nie śmie im przeszkadzać żaden Spartiata, w przeciwnym razie podlega klątwie. Kiedy zaś wyruszają w pole, pierwsi idą królowie, jako ostatni wracają. (…) Wyłącznie królowie wyrokują w następujących sprawach: kogo ma poślubić dziewica, która dziedziczy cały majątek po ojcu, jeżeli ojciec już jej nie zaręczył; potem w sprawie publicznych dróg. Także jeżeli ktoś chce kogoś usynowić, czyni to przed królem. Zasiadają oni w radzie gerontów, których jest dwudziestu ośmiu; jeżeli zaś nie zjawią się, wtedy ci z gerontów, którzy są z nimi najbliżej spokrewnieni, mają przywileje królów, ile że oddają dwa głosy, a trzeci we własnym imieniu.

sparta Źródło: Herodot o władzy królów w Sparcie, [w:] M. Kinstler, M.J. Ptak, Powszechna historia państwa i prawa. Wybór tekstów źródłowych, Wrocław 1999, s. 22.

Liturgie w Atenach

Koszty budowy okrętów pokrywało państwo, ich utrzymanie w gotowości bojowej – smołowanie, naprawa kadłubów i żagli, wymiana masztów, wioseł i takielunku – stanowiło liturgię (leitourgia – świadczenie na rzecz wspólnoty bogatych obywateli, zwanych trierarchią), natomiast załogi kompletowano w ramach służby wojskowej obywateli. (…) Formuła liturgii – ofiary poniesionej na rzecz ogółu przez konkretne osoby w konkretny, widoczny dla wszystkich sposób – była wyjątkowo szczęśliwa, pozwalała bowiem obciążać bogatych obywateli w sposób prestiżowy i stąd nie tylko łatwiejszy do zaakceptowania, ale jako będący przedmiotem dumy i dający się zdyskontować politycznie, pobudzający rywalizację.

liturgia Źródło: Liturgie w Atenach, [w:] A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2009, s. 506–507.

Stosunek Hellenów do obowiązków fiskalnych

Mentalność grecka traktowała płacenie podatków za objaw zniewolenia przez obcą potęgę lub własnego tyrana. Wolna polis mogła sięgać do zasobów obywateli tylko w stanach wyższej konieczności: wojny, budowy szczególnie okazałych świątyń itp.

fiskale Źródło: Stosunek Hellenów do obowiązków fiskalnych, [w:] A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2009, s. 506.

Ajschylos o konsekwencjach perskiej klęski

I odtąd już nigdy w azjatyckiej ziemi

nikt posłuszny nie będzie prawom perskim,

nikt płacić nie będzie danin z nakazu pana

ani na twarz padać przed władcą.

Potęga bowiem króla królów zginęła.

Języki ludzi nie muszą już strzec się,

uwolniony lud może mówić swobodnie,

skoro już zdjęto zeń jarzmo poddaństwa

maraton Źródło: Ajschylos o konsekwencjach perskiej klęski, [w:] Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, red. G. Chomicki, S. Sprawski, Kraków 1999, s. 117.