John Gray Czarna msza. Apokaliptyczna religia i śmierć utopii

Współcześnie zakres znaczenia pojęcia „Zachód” wyznaczają liberalna demokracja i prawa człowieka. Wynika z tego, że dwudziestowieczne totalitaryzmy nie były zjawiskiem zachodnim, podczas gdy w istocie rzeczy odnowiły one niektóre z najstarszych zachodnich tradycji. Jeśli coś w ogóle określa Zachód, to jest to pogoń za zbawieniem w historii. Cywilizację Zachodu odróżnia od innych właśnie przekonanie o celowości historii, a nie tradycja demokracji czy tolerancji. Samo to nie rodzi jeszcze masowego terroru – na to trzeba spełnić też inne warunki, do których zaliczamy destabilizujące system przeobrażenia struktury społecznej. Dwudziestowiecznych zbrodni można było uniknąć – zrodziły się one w wyniku wszelkiej maści przypadków historycznych i indywidualnych decyzji. W masowych mordach nie ma oczywiście nic szczególnie zachodniego. To, co właściwe jest tylko Zachodowi, to decydująca o jego kształcie wiara, że przemoc może zmienić świat. Totalitarny terror ubiegłego wieku był częścią zachodniego projektu wzięcia historii szturmem.

1 Źródło: John Gray, Czarna msza. Apokaliptyczna religia i śmierć utopii, tłum. Adam Puchejda, Karolina Szymaniak, Kraków 2009, s. 123.

Jedność w różnorodności

Partnerzy zakończonego projektu LANMOB, finansowanego ze środków wspólnotowych, badali rolę, jaką odgrywa UE w ochronie i promowaniu różnorodności językowej, zwłaszcza języków mniejszości regionalnych i grup mniejszości składających się z imigrantów. (…)

Partnerzy finansowanego ze środków piątego programu ramowego (5. PR) projektu LANMOB skupili się na historii i statusie języków mniejszościowych, którymi mówi się w pięciu krajach europejskich: Francji, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Włoszech i Hiszpanii.

- Odkryliśmy, że status języków mniejszościowych znacznie różni się w zależności od kraju – powiedziała serwisowi CORDIS Wiadomości profesor Giovanna Campani. Zdefiniowanie tego statusu uzależnione jest od wielu czynników, w tym m.in. historycznych i politycznych uwarunkowań w każdym z tych krajów, demograficznego i geograficznego rozmieszczenia środowisk mniejszościowych oraz kwestii, czy tych języków tradycyjnie używano w piśmie czy w mowie.

Od XVIII i XIX wieku rządy w każdym z tych krajów starały się narzucić jednorodność kulturową i językową dążąc w ten sposób do realizacji „projektu państwa narodowego”, ale gdzieś obok głównego nurtu utrzymywała się rzeczywista różnorodność kulturowa i językowa. W Katalonii klasy wyższe nadal mówiły i pisały po katalońsku, natomiast w Szkocji sędziowie sądów powszechnych dalej ogłaszali wyroki w języku szkockim.

Dopiero w drugiej połowie XX wieku rozpoczęła się debata dotycząca znaczenia tych języków. W ostatnich 15‑20 latach pojawiła się tendencja do uznawania języków mniejszości regionalnych – wyjaśniła profesor Campani.

Wszystkie kraje uwzględnione w projekcie wdrożyły polityki mające na celu ochronę tych języków. We Włoszech w 1999 r. uchwalono nową ustawę chroniącą 12 spośród 15 języków regionalnych, chociaż pominięto inne języki mniejszościowe, na przykład język społeczności Cyganów.

2 Źródło: Jedność w różnorodności, dostępny w internecie: cordis.europa.eu [dostęp 4.01.2020 r.].

Zbigniew Brzeziński Strategiczna wizja. Ameryka a kryzys globalnej potęgi

Ameryka i niepodległe państwa Europy Zachodniej – zespolone wspólnym celem powstrzymania Rosji radzieckiej oraz podobnymi systemami politycznymi i ekonomicznymi, a co za tym idzie, także orientacją ideologiczną – stały się geopolitycznym trzonem nowo nakreślonego świata atlantyckiego, zajętego obroną własnego istnienia w obliczu zagrożeń ze strony transeurazjatyckiego „bloku” sowiecko‑chińskiego. Owo zespolenie zostało zinstytucjonalizowane na obszarze bezpieczeństwa poprzez utworzenie transoceanicznego NATO. Z kolei Europa Zachodnia, próbując przyspieszyć własną odbudowę po wojnie, zjednoczyła się w Unię Europejską. Lękająca się wciąż radzieckiej potęgi Europa Zachodnia stała się jednak niemal formalnie protektoratem Stanów Zjednoczonych, nieformalnie zaś ich ekonomiczno‑finansową strefą wpływów.

W ciągu około czterech dekad tenże atlantycki Zachód, nastawiony początkowo na defensywę, stał się nagle Zachodem dominującym w skali globalnej. Rozpad Związku Radzieckiego w 1991 roku, poprzedzony rozkładem bloku sowieckiego w Europie Wschodniej, został spowodowany przez wiele czynników, takich jak społeczne zmęczenie, nieudolność polityczna, ideologiczne i ekonomiczne wady marksizmu oraz skuteczna polityka zagraniczna państw Zachodu, skupiona na militarnym powstrzymywaniu szerzenia się komunizmu oraz pokojowym wpływie ideologicznym.

3 Źródło: Zbigniew Brzeziński, Strategiczna wizja. Ameryka a kryzys globalnej potęgi, tłum. Krzysztof Skonieczny, Kraków 2013, s. 19–20.

Tony Judt Powojnie. Historia Europy od roku 1945

Nawet przedstawiciele szwajcarskiej czy skandynawskiej elity politycznej i biznesowej, którzy chcieli wstąpić do unii, żeby nie ominęły ich korzyści płynące z jednego rynku, zdawali sobie sprawę z tego, że pociąga to za sobą koszty gospodarcze i polityczne. Prywatnie przyznawali, że jeśli decyzja będzie nie po ich myśli, nie będzie to dla ich krajów kompletną katastrofą. W Szwecji czy Norwegii, a nawet w Danii i Wielkiej Brytanii Unia Europejska (nie mówiąc o jej nowej wspólnej walucie) była postrzegana jako możliwość, nie konieczność.

W części środkowej kontynentu i na jego wschodzie przynależność do Europy była jednak jedyną możliwą opcją. Bez względu na to, co kierowało nowymi rządzącymi – czy była to modernizacja ich gospodarek, zdobycie nowych rynków, uzyskanie pomocy zagranicznej, stabilizacja polityki wewnętrznej, znalezienie się na stałe na Zachodzie czy po prostu odparcie pokusy powrotu do państwowego komunizmu – wszyscy oni, od Tallina do Tirany, spoglądali ku Brukseli. Perspektywę wstąpienia do Unii Europejskiej, z jej obietnicą zamożności i bezpieczeństwa, prezentowano kusząco wyzwolonym elektoratom. Ostrzegano ludzi, żeby nie dali się zwieść tym, którzy mówią, że za dawnego systemu było lepiej. Trudności związane z okresem przejściowym okażą się warte tego, co w końcu nadejdzie: Europa jest waszą przyszłością.

4 Źródło: Tony Judt, Powojnie. Historia Europy od roku 1945, tłum. Robert Bartołd, Poznań 2008, s. 833–834.

Samuel P. Huntington Zderzenie cywilizacji

Carroll Quigley w swej najużyteczniejszej chyba periodyzacji ewolucji cywilizacji wyróżnia wspólny dla wszystkich model składający się z siedmiu faz. Twierdzi on, że cywilizacja zachodnia zaczęła stopniowo nabierać kształtu między 370 a 750 rokiem n.e., w wyniku łączenia się elementów kultury klasycznej, semickiej, saraceńskiej i barbarzyńskiej. Po „okresie ciąży”, który trwał od połowy VIII do końca X wieku, nastąpił niezwyczajny dla cywilizacji ruch przemienny, następujące na przemian fazy ekspansji i konfliktu. Zdaniem Quigleya, a także innych badaczy cywilizacji, wygląda na to, że Zachód wychodzi teraz z fazy konfliktu. Zachodni krąg kulturowy stał się strefą bezpieczeństwa, wojny w jego obrębie, wyjąwszy zdarzającą się od czasu do czasu wojnę dorszową, są wręcz nie do pomyślenia. (…) Zachód tworzy obecnie swój odpowiednik uniwersalnego imperium w postaci złożonego systemu konfederacji, federacji, ustrojów i innych rodzajów instytucji opartych na współpracy, które w najszerszej cywilizacyjnej płaszczyźnie ucieleśniają jego wierność politycznym ideałom demokracji i pluralizmu. Zachód stał się więc dojrzałym społeczeństwem, wkraczającym w fazę, którą przyszłe pokolenia uważać będą za „wiek złoty”, okres pokoju, który, według Quigleya, wynika z tego, że „w obrębie danej cywilizacji nie ma żadnych rywalizujących ze sobą jednostek, a walki ze społeczeństwami zewnętrznymi toczą się gdzieś daleko albo w ogóle do nich nie dochodzi”. Jest to również okres rozkwitu, który nastał dzięki „zakończeniu wewnętrznych wojen i destrukcji, obniżeniu barier handlowych, ustanowieniu wspólnego systemu wag, miar i pieniądza oraz powstaniu rozbudowanego systemu wydatków rządowych, czemu towarzyszy utworzenie uniwersalnego imperium”.

5 Źródło: Samuel P. Huntington, Zderzenie cywilizacji, tłum. Hanna Jankowska, Warszawa 2001, s. 463–464.

Zbigniew Rau Liberalizm. Zarys myśli politycznej XIX i XX wieku

Od trzech stuleci liberalizm stanowi integralną część politycznego dyskursu Zachodu. W okresie tym pokonał on swych głównych wrogów – absolutyzm monarszy, faszyzm i komunizm. Zdołał też zachować własną tożsamość w konfrontacji ze swymi czołowymi krytykami – konserwatyzmem i socjalizmem. Pozycja liberalizmu jest obecnie tak silna, iż na Zachodzie może być porównywana tylko do średniowiecznej pozycji chrześcijaństwa. Nie trzeba zgadzać się z błyskotliwą tezą bestselleru Francisa Fukuyamy Koniec historii i ostatni człowiek, iż zwycięstwo liberalnej demokracji w zimnej wojnie z komunizmem stanowi już koniec po heglowsku rozumianej historii, by przyznać, że liberalizm nie ma dziś żadnego godnego siebie ideowego przeciwnika.

6 Źródło: Zbigniew Rau, Liberalizm. Zarys myśli politycznej XIX i XX wieku, Warszawa 2000, s. 205.