Sprawdzian wiedzy z zakresu średniowiecza
Ważne daty
590‑604 – pontyfikat papieża Grzegorza Wielkiego, reformatora liturgii rzymskiej
ok. 1050 – Troparium winchesterskie
ok. 1250 - ok. 1320 – epoka Ars Antiqua
ok. 1280 – traktat Franco z Kolonii Ars cantus mensurabilis
ok. 1320 - ok.1380 – epoka Ars Nova
1322 – traktat Philippe’a de Vitry Ars nova
ok. 1325‑1397 – lata życia Francesco Landiniego
ok. 1300‑1377 – lata życia Guillaume’a de Machault
Scenariusz dla nauczyciela
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
3. Średniowiecze. Uczeń:
1) charakteryzuje kulturę muzyczną wczesnego średniowiecza związaną z rozwojem chrześcijaństwa;
2) omawia chorał gregoriański;
7) wymienia i klasyfikuje średniowieczne instrumenty muzyczne (np. szałamaja, fidel, kornet, krzywuła, lira korbowa, rebek, psałterium);
8) zna kompozytorów i teoretyków średniowiecznych (Leoninus, Perotinus, Guido d’Arezzo, Philippe de Vitry, Guillaume de Machaut, Piotr z Grudziądza, Wincenty z Kielczy (Kielc), Mikołaj z Radomia);
9) wymienia zabytki polskiej i europejskiej muzyki średniowiecznej (BogurodzicaBogurodzica, Gaude Mater Polonia, Chwała Tobie, Gospodzinie i in.).
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię.
sprawdzać swoją wiedzę z zakresu muzyki średniowiecza, ze szczególnym uwzględnieniem form i gatunków;
wymieniać nazwy najważniejszych instrumentów używanych w średniowieczu;
wyjaśniać pojęcia: chorał gregoriański,chorał gregoriański, madrygałmadrygał, notacja muzycznanotacja muzyczna.
Przypomnienie wiadomości o wybranych instrumentach
1. Instrument smyczkowy pochodzenia arabskiego, spokrewniony z lutnią. Posiadał od 3 do 15 strun, zwykle pobudzanych do drgania za pomocą smyczka. Jego korpus zwieńczony był krótką szyjką. Budowano go w różnych wielkościach
Zadania sprawdzające wiedzę
2. Głos (vox) wzięty z chorału gregoriańskiego w dwugłosowym organum nosi nazwę: 1. CONDUCTUS, 2. ADAM DE LA HALLE, 3. LIMOGES, 4. TRECENTO, 5. PRINCIPALIS, 6. PHILIPPE DE VITRY, 7. PEROTINUS, 8. GUIRAUT RIQUIER
3. Najwybitniejszy przedstawiciel Szkoły Notre Dame to: 1. CONDUCTUS, 2. ADAM DE LA HALLE, 3. LIMOGES, 4. TRECENTO, 5. PRINCIPALIS, 6. PHILIPPE DE VITRY, 7. PEROTINUS, 8. GUIRAUT RIQUIER
4. Autorem słynnego traktatu, którego tytuł stał się nazwą epoki obejmującej XIV w. w muzyce europejskiej był: 1. CONDUCTUS, 2. ADAM DE LA HALLE, 3. LIMOGES, 4. TRECENTO, 5. PRINCIPALIS, 6. PHILIPPE DE VITRY, 7. PEROTINUS, 8. GUIRAUT RIQUIER
5. Epoka w muzyce włoskiej, w której powstał madrygał to: 1. CONDUCTUS, 2. ADAM DE LA HALLE, 3. LIMOGES, 4. TRECENTO, 5. PRINCIPALIS, 6. PHILIPPE DE VITRY, 7. PEROTINUS, 8. GUIRAUT RIQUIER
6. Ostatnim wybitnym truwerem, zwanym Garbusem z Arras, był: 1. CONDUCTUS, 2. ADAM DE LA HALLE, 3. LIMOGES, 4. TRECENTO, 5. PRINCIPALIS, 6. PHILIPPE DE VITRY, 7. PEROTINUS, 8. GUIRAUT RIQUIER
7. Ostatnim wybitnym trubadurem był: 1. CONDUCTUS, 2. ADAM DE LA HALLE, 3. LIMOGES, 4. TRECENTO, 5. PRINCIPALIS, 6. PHILIPPE DE VITRY, 7. PEROTINUS, 8. GUIRAUT RIQUIER
8. Gatunek w Szkole Notre Dame, w którym cantus firmus nie był zaczerpnięty z chorału gregoriańskiego to: 1. CONDUCTUS, 2. ADAM DE LA HALLE, 3. LIMOGES, 4. TRECENTO, 5. PRINCIPALIS, 6. PHILIPPE DE VITRY, 7. PEROTINUS, 8. GUIRAUT RIQUIER
Dopasuj słowo, by dokończyć zdanie.
LIMOGES, PEROTINUS, TRECENTO, ADAM DE LA HALLE, CONDUCTUS, PHILIPPE DE VITRY, GUIRAUT RIQUIER, PRINCIPALIS
1. Miejscowość na południu Francji ze słynnym opactwem Saint-Martial – ważnym ośrodkiem muzycznym w XI i XII w. to: ..................................
2. Głos (vox) wzięty z chorału gregoriańskiego w dwugłosowym organum nosi nazwę: ..................................
3. Najwybitniejszy przedstawiciel Szkoły Notre Dame to: ..................................
4. Autorem słynnego traktatu, którego tytuł stał się nazwą epoki obejmującej XIV w. w muzyce europejskiej był: ..................................
5. Epoka w muzyce włoskiej, w której powstał madrygał to: ..................................
6. Ostatnim wybitnym truwerem, zwanym Garbusem z Arras, był: ..................................
7. Ostatnim wybitnym trubadurem był: ..................................
8. Gatunek w Szkole Notre Dame, w którym cantus firmus nie był zaczerpnięty z chorału gregoriańskiego to: ..................................
Przyporządkuj tytuł sekwencji do nazwy święta (uroczystości) lub wspomnienia, na które była przeznaczona.
Zesłanie Ducha Świętego, Dzień Zaduszny, Boże Ciało, Wielkanoc, Matki Bożej Bolesnej
| Victime paschali laudes | |
| Dies irae | |
| Veni Sancte Spiritus | |
| Lauda Sion Salvatorem | |
| Stabat Mater |
Usłyszysz fragment śpiewu Veni Sancte Spiritus. Po wysłuchaniu zrealizuj poniższe polecenie.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D10NEpJRt
Utwór: Veni Sancte Spiritus. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Na podstawie usłyszanego fragmentu utworu określ jego cechy. Zwróć uwagę na melodię, tempo, instrumenty, głosy, oraz typ utworu (muzyka religijna, muzyka rozrywkowa)
Wskaż te zdania, które są prawdziwe.
- W epoce średniowiecza dominowała matematyczna koncepcja muzyki.
- Muzyka w średniowieczu była zaliczana do sztuk wyzwolonych, wchodziła w skład trivuim.
- W muzyce średniowiecza obecna jest symbolika liczbowa.
- Gwidon z Arezzo przyczynił się do rozwoju notacji muzycznej.
- Starszą od notacji cheironomicznej jest notacja diastematyczna.
Usłyszysz introit Puer natus est nobis, przeznaczony na uroczystość Narodzenia Pańskiego. Zrealizuj polecenia:
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D10NEpJRt
Utwór: Puer natus est nobis. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się religijnym charakterem.
Wskaż rodzaj skali, w której utrzymana jest ta melodia. Wskaż w usłyszanym fragmencie charakterystyczne zwroty melodyczne, typowe dla tej skali. Zwróć uwagę na śpiew i nazwij go.
Porównaj antyfonę z wersetem psalmowym, zwracając szczególną uwagę na relację słowa i melodii.
W średniowieczu w wielu ośrodkach działały znakomite szkoły śpiewacze. Połącz ich nazwy z krajem, w którym obecnie leżą.
Szwajcaria, Francja, Hiszpania, Włochy
| Santiago de Compostella | |
| Monte Cassino | |
| Saint Gallen | |
| Limoges |
Zapoznaj się ponownie z ilustracjami interaktywnymi, a następnie przyporządkuj do poniższych ilustracji nazwy instrumentów.
Psałterium, Rebek, Lira korbowa, Lutnia, Fidel
Wysłuchaj poniższych fragmentów utworów muzycznych, a następnie wykonaj polecenia.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D10NEpJRt
Utwór: Alleluja, Justus ut palma. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się religijnym charakterem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D10NEpJRt
Utwór: Rex coeli. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się religijnym charakterem.
Dokonaj charakterystyki każdego utworu oddzielnie, wskazując m. in. sposób operowania współbrzmieniami, reguły prowadzenia głosów.
Dokonaj analizy porównawczej usłyszanych fragmentów, wskaż podobieństwa i różnice. Wskaż, który utwór jest późniejszy.
Połącz w pary termin z odpowiadającą mu definicją.
muzyka będąca harmonią między duszą i ciałem człowieka, muzyka wszechświata, muzyka wokalna i instrumentalna, jedyna słyszalna przez człowieka
| musica humana | |
| musica instrumentalis | |
| musica mundana |
Połącz w pary nazwę głosu w motecie trzygłosowym z jego umiejscowieniem w strukturze wielogłosowej.
głos najwyższy, głos środkowy, głos najniższy
motetus - ................................
triplum - ................................
tenor - ................................
Zaznacz i nazwij na osi czasu główne fazy rozwoju muzyki wielogłosowej w drugim tysiącleciu.
Ars nova, Szkoła Notre Dame, Ars Antiqua, St. Martial w Limoges
Chorał mozarabski – 1. Toledo, 2. Mediolan, 3. Prowansja
Chorał galijski – 1. Toledo, 2. Mediolan, 3. Prowansja
Do regionalnej odmiany chorału gregoriańskiego dopasuj miejsce, w którym on występował lub występuje.
Mediolan, Toledo, Prowansja
Chorał ambrozjański – ..................
Chorał mozarabski – ..................
Chorał galijski – ..................
Odpowiedz na pytania:
1. Wskaż, czym charakteryzował się okres Ars Nova. Wskaż jego ramy czasowe, nowe formy. Wymień przynajmniej trzech przedstawicieli tego okresu.
2. Wskaż podobieństwa i różnice między działalnością minnesingerów a meistersingerów?
3. Jakie zasługi posiada Eleonora Akwitańska, wnuczka Wilhelma IX Akwitańskiego, w obszarze liryki świeckiej średniowiecza?
Uwidoczniony na przykładzie typ notacji to:
- Notacja menzuralna
- Notacja cheironomiczna
- Notacja diastematyczna
Bogurodzica, Breve Regnum, Omnia Beneficia, Gaude Mater Polonia
1. Hymn ku czci św. Stanisława to ......................................
2. Hymn krakowskich żaków z późnego średniowiecza to ......................................
3. Pieśń nazwana przez Jana Długosza carmen patrium to ......................................
4. Czterogłosowy utwór zachowany w klasztorze klarysek w Starym Sączu to ......................................
Wysłuchaj jednej z najsłynniejszych pieśni okresu średniowiecza autorstwa Raimbaut de Vaqueiras i wskaż jej tytuł.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D10NEpJRt
Utwór do zadania 14. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
- Lanquam li jorn
- Kalenda maya
- Nu alrest lebe ich mir werde
Rozpoznaj zaprezentowaną na nagraniu kompozycję (kompozytor, tytuł). Wskaż ponadto, z której fazy średniowiecza ona pochodzi oraz czym charakteryzuje się jej brzmienie?
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D10NEpJRt
Utwór do polecenia nr 6. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się religijnym charakterem.
Słownik pojęć
najdawniejsza polska pieśń religijnna; powstała między XI a XIV w., najpewniej w XIII lub XIV w., jako poezja meliczna (śpiewana), związana z liturgią.
święto katol. obchodzone w czwartek po oktawie Zesłania Ducha Świętego (Zielone Święta) dla publicznego uczczenia Chrystusa w sakramencie Eucharystii.
jednogłosowe śpiewy liturgiczne Kościoła rzymskokatolickiego, ukształtowane na początku VIII w., a przekazane w rękopisach z IX w.
muz. gatunek świeckiej muzyki wokalnej, uprawiany w okresie średniowiecza, renesansu i wczesnego baroku, gł. we Włoszech.
muz. system znaków graficznych umożliwiających zapisywanie i odczytywanie utworu muz., najczęściej połączone z jego wykonaniem (a vista).
najwyższy głos męski (także śpiewak dysponujący takim głosem); typy t. o różnej skali, barwie i dynamice: liryczny (c–c2), dram., zw. też bohaterskim (B–h1).
poeci‑kompozytorzy fr. z XII–XIII w., tworzący w języku północnej Francji (langue d’oïl).
Słownik pojęć opracowano na podstawie
encyklopedia.pwn.pl