Początki średniowiecznych miast
Początki większości współczesnych polskich miast sięgają średniowiecza. Część z nich powstała z przekształcenia podgrodzipodgrodzi, które znajdowały się w pobliżu grodów, klasztorów i zamków. Zamieszkiwali je rzemieślnicy i kupcy. W miasta przekształciły się też osadyosady, leżące na skrzyżowaniach szlaków handlowych. Odbywały się w nich regularnie targi, gdzie kupcy sprzedawali swoje towary. Wiele miast zostało założonych na tzw. surowym korzeniu, czyli w miejscach, gdzie nikt wcześniej nie mieszkał. Takie miasta były tworzone na ustalonych zasadach. Grupa osób zakładających miasto zawierała z właścicielem ziemi umowę, która określała prawa i obowiązki mieszkańców. Wybierano miejsce, w którym miał się znajdować rynek i wytyczano układ ulic.
Przeczytaj poniższy tekst i wskaż wymienione w nim miasta.
Odczytaj nazwy przynajmniej trzech miast, o których autor nie wspomniał.
Odpowiedz, co zwróciło uwagę autora w wyglądzie polskich miast.
1. Kraków, Gniezno, Wrocław.
2. Poznań, Gdańsk, Głogów.
3. Miasta są duże, mają zwartą zabudowę.
Przeczytaj poniższy tekst i na podstawie opisu mapy:
Wymień z nazwy przynajmniej trzech miast, o których autor nie wspomniał.
Odpowiedz, co zwróciło uwagę autora w wyglądzie polskich miast.
Mapa: Kolonizacja ziem polskich w XIII‑XIV wieku.
Granice państw pod koniec XIV wieku:
Polska i sąsiadujące z nią: Brandenburgia, Królestwo Czeskie, Królestwo Węgierskie, Wielkie Księstwo Litewskie;
granice Polski z 1138 roku. W granicach Polski leżą: Pomorze Zachodnie, Pomorze Gdańskie, Wielkopolska, Małopolska, Śląsk, Mazowsze.
Obszary objęte kolonizacją niemiecką w XIII wieku:
zachodnia cześć Polski na granicy z Rzeszą;
Obszary objęte kolonizacją niemiecką w XIV wieku:
Pomorze Gdańskie, obszar Warmii i Mazur zamieszkany przez Prusów, cześć południowej Małopolski;
Kierunki napływu ludności niemieckiej:
z Zachodu przez Morze Bałtyckie i granicę zachodnią do miast: Szczecin, Gdańsk, Królewiec;
przez polską granicę zachodnią do miast na Śląsku, w południowej Małopolsce, na Pomorze Zachodnie, Pomorze Gdańskie do Warmii i Mazur.
Miasta lokowane w 1211‑1250:
Kołobrzeg;
Lubusz;
Szczecin;
Krosno;
Międzyrzecz;
Lwówek;
Złotoryja;
Legnica;
Środa;
Wrocław;
Oława;
Brzeg;
Opole;
Świdnica;
Nysa;
Racibórz;
Sandomirze;
Iłża;
Skaryszew;
Sieciechów;
Płock;
Dobrzyń;
Inowrocław;
Gniezno;
Toruń;
Chełmno;
Kwidzyń.
Miasta lokowane 1221‑1299:
Koszalin;
Słupsk;
Trzebiatów;
Stargard;
Pyrzyce;
Myślibórz;
Gorzów;
Strzelce Krajeńskie;
Poznań;
Grodzisk;
Śrem;
Środa;
Pyzdry;
Wschowa;
Głogów;
Żagań;
Lubin;
Wołów;
Bolesławiec;
Pleszew;
Kalisz;
Ostrzeszów;
Oleśnica;
Kępno;
Wieluń;
Kluczbork;
Bytom;
Gliwice;
Oświęcim;
Cieszyn;
Kraków;
Wieliczka;
Bochnia;
Nowy Sącz;
Miechów;
Jędrzejów;
Busko;
Połaniec;
Opatów;
Kielce;
Radom;
Łowicz;
Łęczyca;
Piotrków;
Radomsko;
Pułtusk;
Włocławek;
Żnin;
Brodnica;
Grudziądz;
Nakło;
Gniew;
Tczew;
Malbork;
Gdańsk;
Elbląg;
Braniewo;
Królewiec.
Jelenia Góra;
Ząbkowice;
Kamienna Góra.
Miasta lokowane 1300‑1333:
Wałcz;
Solec Kujawski;
Kruszwica;
Konin;
Gąbin;
Mogielnica;
Pszczyna;
Tarnów;
Lublin;
Warszawa;
Sierpc;
Golub;
Nowe Miasto Lubawskie;
Lidzbark;
Bartoszyce.
Ludy: Prusowie na terenach dzisiejszych Warmii i Mazur.
Polska i kraje sąsiednie w świetle 'Księgi Rogera' geografa arabskiego z XII w. Al IndrisiegoCo się tyczy kraju Polska, […] to kraj o pięknej ziemi, urodzajny, obfitujący w źródła i w rzeki, o ciągnących się bez przerwy prowincjach i dużych miastach, bogaty we wsie i domostwa [...]. Do miast jego należą: Kraków, Gniezno, Wrocław, Sieradz, Łęczyca, Sanok. [...] Co się tyczy miasta Krakowa, miasta Gniezna i reszty miast polskich, są to miejscowości o blisko siebie stojących budowlach […]; zbliżają się do siebie swą wielkością, a opisy ich i wygląd są identyczne.
Kto rządził w mieście?
Społeczność miejska funkcjonowała zgodnie z zasadami prawa, które nadawano średniowiecznym miastom. Mieszkańcy wybierali władze miejskie. Była to rada miejska z burmistrzem na czele oraz ława sądowa. Członkowie rady, nazywani rajcami, decydowali o najważniejszych dla miasta sprawach: ustalali prawa i wysokość podatków, stanowili o sprawach handlu. Burmistrz był najważniejszym urzędnikiem w mieście. Pilnował, by miejskie prawa były przestrzegane. Miejscy ławnicy sądzili przestępców schwytanych w mieście. Te organy władzy miejskiej nazywamy samorządowymi. To mieszczanie sami decydowali o losie swoim i swojego miasta.
Samorząd miejski przetrwał do naszych czasów. Dziś w miastach władzę sprawuje rada miasta, a burmistrz jest najważniejszym urzędnikiem.
Opisz scenę przedstawioną na ilustracji.
Na podstawie opisu ilustracji zastanów się i ustal, do jakiego prawa mogli sięgać rajcy miejscy podczas obrad rady miejskiej.
Połącz w pary nazwy urzędników miejskich z wykonywanymi przez nich obowiązkami.
ustala prawa, nadzoruje przestrzeganie praw, sądzi
burmistrz | |
rajca | |
ławnik miejski |
Rynek – centrum średniowiecznego miasta
Zawsze pośrodku nowo zaplanowanego miasta znajdował się rynek. Tam powstawały najważniejsze budowle: ratusz - siedziba władz miejskich - i kościół, w którym koncentrowało się życie duchowe mieszkańców miasta. Obok ratusza znajdował się dom wagi miejskiej, w którym kupcy mogli sprawdzić ciężar sprzedawanych towarów, a kupujący, czy kupiony towar został uczciwie zważony lub zmierzony. Rynek otaczały kilkupiętrowe kamienice, należące do najbogatszych mieszkańców.
Na rynku odbywały się targi, na których okoliczni chłopi sprzedawali produkty rolne, a rzemieślnicy swoje wyroby. Do handlu służyły też budowane w niektórych miastach sukiennice. Znajdowały się w nich stoiska z różnymi towarami, a zwłaszcza z suknem (stąd nazwa), czyli rodzajem wełnianej tkaniny. Z każdego rogu rynku odchodziły ciasno zabudowane ulice.
Do dziś funkcjonuje powiedzenie 'stać pod pręgierzem' i oznacza wystawienie kogoś na publiczny osąd.
Przeczytaj uważnie tekst o średniowiecznym mieście. Pod tekstem zostały zamieszczone zdania. Wybierz właściwe zakończenia tych zdań.
Błotniste uliceZarojone [ludźmi], zastawione wozami, pełne kłębiącego się drobiu i prosiaków, ulice były miejscem pracy i spotkań. Kramiki rzemieślników stały na ulicy otworem, stragany kupieckie tarasowały drogę. Wokół fontanny czy studni wymieniano ploteczki i nowiny. Żebracy żyli i spali na ulicach. Były one ich schronieniem. Piesi brodzili w labiryncie błotnistych uliczek, mało bowiem było ulic brukowanych. Nie było ścieków, odpadki wyrzucano na ulicę. Aby uchronić się od przykrych zapachów i chorób, miasta zleciły dozorcom ulicznym usuwanie śmieci. Oni też czuwali nad bezpieczeństwem nieoświetlonych ulic.
Przyjrzyj się zamieszczonym ilustracjom. Wskaż te, które przedstawiają średniowieczny rynek.
Zapoznaj się z opisem ilustracji i ustal, czym dziś zastąpiono w miastach średniowieczny rynek.
Jak dostać się do miasta?
Wiele średniowiecznych miast było otoczonych murami obronnymimurami obronnymi i fosąfosą. Mieszkańcy miasta byli z nich dumni. Obwarowania chroniły ich przed najazdem obcych wojsk i napadami rabusiów. Do miasta można było wjechać przez bramę, którą na noc zamykano. Często wjazd do miasta prowadził przez zwodzony most, a bramę dodatkowo zabezpieczano opuszczaną kratą. Bezpieczeństwa strzegli miejscy strażnicy.
Wskaż na poniższej ilustracji elementy obronne miasta, które chroniły jego mieszkańców przed atakiem wroga. Wyjaśnij, dlaczego dziś nie otacza się miast murami obronnymi.
Zapoznaj się z opisem ilustracji. Wymień elementy obronne miasta, które chroniły jego mieszkańców przed atakiem wroga. Wyjaśnij, dlaczego dziś nie otacza się miast murami obronnymi.
Podsumowanie
Polecenia
Powiedz, kto sprawował władzę w mieście. Opisz organy władzy średniowiecznego miasta.
Wymień najważniejsze budynki w mieście i powiedz, do czego i komu służyły.
Opowiedz, jakie funkcje pełnił miejski rynek.
Porównaj wygląd współczesnych miast z miastami średniowiecznymi. Zwróć szczególną uwagę na wygląd ulic i domów, wielkość miast, rozwiązania komunikacyjne, sklepy.