Średniowieczne miasto
Początki średniowiecznych miast
Początki większości współczesnych polskich miast sięgają średniowiecza. Część z nich powstała z przekształcenia podgrodzi, które znajdowały się w pobliżu grodów, klasztorów i zamków. Zamieszkiwali je rzemieślnicy i kupcy. W miasta przekształciły się też osady, leżące na skrzyżowaniach szlaków handlowych. Odbywały się w nich regularnie targi, gdzie kupcy sprzedawali swoje towary. Wiele miast zostało założonych w nowych miejscach, gdzie nikt wcześniej nie mieszkał. Takie miasta były tworzone na ustalonych zasadach. Grupa osób zakładających miasto zawierała z właścicielem ziemi umowę, która określała prawa i obowiązki mieszkańców. Wybierano miejsce, w którym miał się znajdować rynek i wytyczano układ ulic.
Przeczytaj poniższy tekst i wskaż na mapie wymienione w nim miasta.
Odczytaj nazwy przynajmniej trzech miast, o których autor nie wspomniał.
Powiedz, co zwróciło uwagę autora w wyglądzie polskich miast.
Polska i kraje sąsiednie w świetle "Księgi Rogera" geografa arabskiego z XII w. Al Indrisi`egoCo się tyczy kraju Polska, […] to kraj o pięknej ziemi, urodzajny, obfitujący w źródła i w rzeki, o ciągnących się bez przerwy prowincjach i dużych miastach, bogaty we wsie i domostwa [...].Do miast jego należą: Kraków, Gniezno, Wrocław, Sieradz, Łęczyca, Sanok. [...] Co się tyczy miasta Krakowa, miasta Gniezna i reszty miast polskich, są to miejscowości o blisko siebie stojących budowlach […]; zbliżają się do siebie swą wielkością, a opisy ich i wygląd są identyczne.
Polska i kraje sąsiednie w świetle „Księgi Rogera” geografa arabskiego z XII w. Al Indrisi`ego, t. I, tłum. Tadeusz Lewicki, Kraków 1945, s. 142–143.
Kto rządził w mieście
Społeczność miejska funkcjonowała zgodnie z zasadami prawa, które nadawano średniowiecznym miastom. Mieszkańcy wybierali władze miejskie. Była to rada miejska z burmistrzem na czele oraz ława sądowa. Członkowie rady, nazywani rajcami, decydowali o najważniejszych dla miasta sprawach: ustalali prawa i wysokość podatków, stanowili o sprawach handlu. Burmistrz był najważniejszym urzędnikiem w mieście. Pilnował, by miejskie prawa były przestrzegane. Miejscy ławnicy sądzili przestępców schwytanych w mieście. Te organy władzy miejskiej nazywamy samorządowymi. To mieszczanie sami decydowali o losie swoim i swojego miasta.
Samorząd miejski przetrwał do naszych czasów. Dziś w wielu miastach władzę sprawuje rada miasta, a burmistrz jest najważniejszym urzędnikiem.
Opisz scenę przedstawioną na ilustracji.
Połącz w pary nazwy urzędników miejskich z wykonywanymi przez nich obowiązkami.
ustala prawa, nadzoruje przestrzeganie praw, sądzi
| burmistrz | |
| rajca | |
| ławnik miejski |
Rynek – centrum średniowiecznego miasta
Zawsze pośrodku nowo zaplanowanego miasta znajdował się rynek. Tam powstawały najważniejsze budowle: ratusz - siedziba władz miejskich - i kościół, w którym koncentrowało się życie duchowe mieszkańców miasta. Obok ratusza znajdował się dom wagi miejskiej, w którym kupcy mogli sprawdzić ciężar sprzedawanych towarów, a kupujący, czy kupiony towar został uczciwie zważony lub zmierzony. Rynek otaczały kilkupiętrowe kamienice, należące do najbogatszych mieszkańców. Na rynku odbywały się targi, na których okoliczni chłopi sprzedawali produkty rolne, a rzemieślnicy swoje wyroby. Do handlu służyły też budowane w niektórych miastach sukiennice. Znajdowały się w nich stoiska z różnymi towarami, a zwłaszcza z suknem (stąd nazwa), czyli rodzajem wełnianej tkaniny. Z każdego rogu rynku odchodziły ciasno zabudowane ulice.
Do dziś funkcjonuje powiedzenie „stać pod pręgierzem” i oznacza wystawienie kogoś na publiczny osąd.
Przeczytaj uważnie tekst o średniowiecznym mieście. Pod teksem zostały zamieszczone zdania. Wybierz właściwe zakończenia tych zdań.
Błotniste uliceZarojone [ludźmi], zastawione wozami, pełne kłębiącego się drobiu i prosiaków, ulice były miejscem pracy i spotkań. Kramiki rzemieślników stały na ulicy otworem, stragany kupieckie tarasowały drogę. Wokół fontanny czy studni wymieniano ploteczki i nowiny. Żebracy żyli i spali na ulicach. Były one ich schronieniem. Piesi brodzili w labiryncie błotnistych uliczek, mało bowiem było ulic brukowanych. Nie było ścieków, odpadki wyrzucano na ulicę. Aby uchronić się od przykrych zapachów i chorób, miasta zleciły dozorcom ulicznym usuwanie śmieci. Oni też czuwali nad bezpieczeństwem nieoświetlonych ulic.
Błotniste ulice, [w:] , Encyklopedia „Odkrycia młodych”, t. 41: „Średniowieczne miasta”, Warszawa 1992, s. 644–645.
Ulice średniowiecznego miasta były...
- ...czyste i puste.
- ...zatłoczone i brudne.
- ...szerokie i pełne zieleni.
Na ulicach średniowiecznego miasta można było spotkać...
- ...zwierzęta, kramy i stragany.
- ...tramwaje i samochody.
- ...eleganckie powozy.
Żebracy nocowali...
- ...w hotelach.
- ...w swoich domach.
- ...na ulicy.
Dozorcy uliczni...
- ...sprzedawali swoje towary.
- ...sprzątali śmieci i pilnowali bezpieczeństwa na ulicach.
- ...wyrabiali beczki.
Przyjrzyj się zamieszczonym ilustracjom. Wskaż te, które przedstawiają średniowieczny rynek.
Jak dostać się do miasta?
Wiele średniowiecznych miast było otoczonych murami obronnymi i fosą. Mieszkańcy miasta byli z nich dumni. Obwarowania chroniły ich przed najazdem obcych wojsk i napadami rabusiów. Do miasta można było wjechać przez bramę, którą na noc zamykano. Często wjazd do miasta prowadził przez zwodzony most, a bramę dodatkowo zabezpieczano opuszczaną kratą. Bezpieczeństwa strzegli miejscy strażnicy.
Wskaż na poniższej ilustracji elementy obronne miasta, które chroniły jego mieszkańców przed atakiem wroga.
Wyjaśnij, dlaczego dziś nie otacza się miast murami obronnymi.
Podsumowanie
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
W XIII wieku w Polsce nastąpił wielki rozwój ............. Część z nich powstała z przekształcenia istniejących .............. lub ............ targowych. Założono też wiele ............ miast. Życie miejskie skupiało się na ............, czyli centralnym placu w mieście. Miasta miały swój ...................
samorząd, miast, rynku, osad, nowych, grodów
Polecenia
Powiedz, kto sprawował władzę w mieście. Opisz organy władzy średniowiecznego miasta.
Wymień najważniejsze budynki w mieście i powiedz, do czego i komu służyły.
Opowiedz, jakie funkcje pełnił miejski rynek.
Porównaj wygląd współczesnych miast z miastami średniowiecznymi. Zwróć szczególną uwagę na wygląd ulic i domów, wielkość miast, rozwiązania komunikacyjne, sklepy.