Średniowieczne wyobrażenie śmierci – Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna i rozumie pojęcie dance macabre,

• zna średniowieczne wyobrażenie śmierci,

• wie, co to jest zabytek języka polskiego,

• zna treść utworu.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• płynnie czytać teksty staropolskie,

• prawidłowo interpretować teksty średniowieczne,

• swobodnie pracować z tekstem,

• odczytywać symbole malarskie,

• porównywać dzieła plastyczne i literackie.

2. Metoda i forma pracy

Wykład, głośne czytanie, praca z tekstem, poszukująca, praca samodzielna, pogadanka.

3. Środki dydaktyczne

Podręcznik do kształcenia literackiego, materiały przygotowane przez nauczyciela, plastyczne wizerunki śmierci.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel wprowadza uczniów w temat lekcji. W formie wykładu podaje następujące informacje:

1. Średniowiecze jest epoką, w której bardzo mocno rozwinęła się fascynacja śmiercią.

2. Zainteresowanie tym tematem znalazło odbicie zarówno w literaturze, jak i malarstwie.

3. Najczęstsze wyobrażenie śmierci przedstawiało ją jako obraz ludzkiego trupa obdarzonego zdolnością przemawiania. Od XII do XV wieku najbardziej rozpowszechnionym wizerunkiem śmierci był martwy człowiek (z reguły kobieta)
   o rozkładającym się już ciele przesłoniętym białym całunem. Zjawa posiadała miecz, kosę lub sierp. Pod koniec epoki zmieniło się to wyobrażenie, rozkładające się ciało zastąpił ludzki szkielet.

4. Najpopularniejszym motywem było tzw. dance macabre, czyli taniec śmierci ukazujący ludzi prowadzonych przez śmierć.

Wprowadzenie do utworu:

1. Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią jest jednym z zabytków języka polskiego.

2. Utwór powstał pod koniec XV w. i stanowi najdłuższy utwór poetycki epoki średniowiecza.

3. Napisany został w formie dialogu.

4. Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią składa się z trzech części:

• Wstęp–zawiera poetycki zwrot autora do Boga oraz do odbiorców,

• Część druga – narracyjno‑opisowa, zawierająca przedstawienie bohaterów dialogu, nakreślająca sytuację,

• Część trzecia – dialog Polikarpa ze Śmiercią.

  5. Utwór nie posiada wyraźnego zakończenia.

  6. Polikarp zadaje Śmierci sześć pytań:

1. Jakie jest pochodzenie Śmierci?

2. Dlaczego ludzie stracili jej łaskę i czy można przekupić ją dobrami materialnymi?

3. Z kim zawrze przyjaźń i czym zajmie się, gdy wszyscy ludzie umrą?

4. Jak traktować zioła lekarskie, które mają uchronić przed śmiercią, skoro i tak jest to niemożliwe?

5. Czy istnieje możliwość, aby Polikarpus uchronił się przed śmiercią? Jak by mógł tego dokonać?

6. Czy święte Dziewice są cenione przez Boga?

   7. Pytania wywołują w Śmierci złość i obnażają naiwność pytającego. Śmierć nie udziela żadnej precyzyjnej odpowiedzi, podkreśla jedynie swą ogromną moc, wylicza cały korowód przedstawicieli różnych stanów, którzy są w jej władaniu.

   8. Zestawienie tych ludzi dowodzi, iż wszyscy – bez względu na zajmowaną pozycję społeczną – w obliczu śmierci są równi, pozwala również na wprowadzenie satyry stanowej.

b) Faza realizacyjna

Nauczyciel prosi o głośne przeczytanie zamieszczonego w podręczniku fragmentu Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią.

[K. Mrowcewicz, Starożytność‑Oświecenie. Podręcznik dla szkół ponadpodstawowych, STENTOR, Warszawa 2000, s. 238‑239.]

Następnie tłumaczy niezrozumiałe słowa, a następnie zadaje polecenia do tekstu. Uczniowie pracują samodzielnie, indywidualnie odpowiadają na postawione pytania.

1. Wskaż w tekście formę narracji i dialogu.

2. W jaki sposób została przedstawiona Śmierć? Opisz ją.

[Przykładowa odpowiedź: naga chuda kobieta przepasana białą płachtą o białej, świecącej twarzy. To rozkładające się ciało, od którego odpadł kawałek nosa, a z oczodołów płynie j krew. Na głowie ma chustkę, a w ręku kosę.]

3. Na podstawie przeczytanego fragmentu wskaż, w jaki sposób Śmierć okazuje swoją moc. W czym ona się wyraża, kogo dotyczy?

4. Dlaczego Bóg wysłuchał modlitwy Polikarpa?

5. Zastanów się, kto mógł być adresatem utworu? Jakie jest jego przesłanie, jakie wyraża przekonanie? Pomoże ci w tym wyjaśnienie wyrażenia utwór parenetyczny.

c) Faza podsumowująca

Po wykonaniu zadania prowadzący prosi o odczytanie kilku notatek. Potem prezentuje uczniom różne dzieła plastyczne zawierające wizerunek śmierci. Prosi o porównanie obrazu Śmierci z Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią z wizerunkami, które widnieją na obrazach.

5. Bibliografia

1. Mrowcewicz K., Starożytność‑Oświecenie. Podręcznik dla szkół ponadpodstawowych, STENTOR, Warszawa 2000.

2. Michałowska T., Średniowiecze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.

6. Załączniki

brak

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

brak