RL208FDXIiaSD1

Zdjęcie przedstawia szeroką, reprezentacyjną ulicę stolicy Białorusi – Mińska. Piękne, zdobione kamienice. Na kilkupasmowej jezdni samochody, po szerokich chodnikach spacerują ludzie.

1. Położenie i podział Białorusi

Białoruś to państwo średniej wielkości w Europie Wschodniej. Jej powierzchnia wynosi ponad 207 tys. kmIndeks górny 2², czyli odpowiada 2/3 obszaru Polski. Stolicą kraju jest Mińsk.
Białoruś to największe państwo europejskie nieposiadające dostępu do morza. Ze wszystkich stron otaczają ją kraje sąsiednie – Federacja Rosyjska od wschodu, Ukraina od południa, Polska od zachodu, Litwa od północnego zachodu i Łotwa od północy. Długość naszej granicy z Białorusią wynosi 418 km, ale jej granice z Rosją i Ukrainą są ponad dwukrotnie dłuższe. Granica Białorusi z Polską, Litwą i Łotwą to jednocześnie zewnętrzna granica Unii Europejskiej, której przekroczenie dla Białorusinów jest bardzo trudne.

Podział administracyjny Białorusi wyróżnia 6 obwodów i jedno miasto wydzielone – Mińsk. Obwody, podobnie jak na Ukrainie, obejmują obszary wokół większych miast, które są ich stolicami.

R1EaFjAeHjKyJ1

Ilustracja przedstawia mapę polityczną Białorusi z podziałem na obwody. Kolorami oznaczono obwód mohylewski, obwód homelski, obwód brzeski, obwód grodzieński, obwód miński, obwód witebski. Białymi kropkami oznaczono główne miasta i opisano je. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwa stopnie.

Polecenie 1

a. Na mapach Europy wskaż Białoruś i opisz jej położenie geograficzne.

R1VeXHbbDs8RJ1

Na ilustracji mapa polityczna Europy, jednakowymi kolorami oznaczone państwa, położone w różnych częściach Europy (Europa Północna, Południowa, Wschodnia, Zachodnia i Centralna). Po najechaniu na wydzieloną część Europy rozwija się „dymek” z informacjami o tym regionie.

Rz8NQ86Oyo4Ef1

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Europy. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Kontynent europejski zajmuje centralną część mapy. Sąsiadujące z Europą widoczne na mapie części innych kontynentów zaznaczono kolorem beżowym. Na mapie opisano nazwy kontynentów, półwyspów, wysp, głównych nizin, wyżyn i pasm górskich, oceanów, mórz, głównych rzek i jezior. Oznaczono białymi kropkami i opisano główne miasta. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni. Po prawej stronie mapy na górze w legendzie umieszczono prostokątny pionowy pasek. Pasek podzielono na siedem części. U góry – czerwony i ciemnopomarańczowy, dalej pomarańczowy, jasnopomarańczowy i żółty, jasnozielony i ciemnozielony. Opisano poziomice: zero metrów (poziom morza), dwieście metrów powyżej poziomu morza, pięćset metrów powyżej poziomu morza, tysiąc metrów powyżej poziomu morza, dwa tysiące metrów powyżej poziomu morza, trzy tysiące metrów powyżej poziomu morza. Po prawej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono prostokątny pionowy pasek. Pasek podzielono na pięć części. Odcieniami koloru niebieskiego oznaczono głębokości mórz. W legendzie opisano izobaty: dwieście metrów poniżej poziomu morza, tysiąc metrów poniżej poziomu morza, dwa tysiące metrów poniżej poziomu morza, trzy tysiące metrów poniżej poziomu morza.

b. Korzystając z mapy podziału administracyjnego Białorusi, wskaż obwody mające granicę z Polską.

2. Warunki naturalne

Białoruś to kraj nizinny, w całości leżący na zachodzie wielkiej Niziny Wschodnioeuropejskiej. Powierzchnia terenu jest przeważnie płaska, choć zdarzają się pewne urozmaicenia. W części centralnej położone są niewielkie wzniesienia Wyżyny Białoruskiej z najwyższym punktem kraju, Górą Dzierżyńską o wysokości 345 m n.p.m. Na północy znajduje się lekko pofałdowane Pojezierze Białoruskie z największym Jeziorem Narocz o powierzchni 80 kmIndeks górny 2² (nieco większe od naszego Łebska). Cała południowa część kraju zajęta jest płaskimi terenami Polesia, które miejscami poprzecinane są niezbyt głębokimi dolinami rzek. Najniżej położony punkt Białorusi znajduje się w dolinie Niemna przy granicy z Litwą i ma wysokość 90 m n.p.m.

R1KhJsxeokWGg1

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Białorusi. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym i żółtym. W lewym górnym rogu mapy fragment Morza Bałtyckiego zaznaczono kolorem niebieskim i opisano. Na mapie opisano nazwy nizin i wyżyn, rzek i jezior. Oznaczono i opisano główne miasta. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano punkty wysokościowe. Różową wstążką przedstawiono granice państw. Kolorem czerwonym opisano państwa sąsiadujące z Białorusią. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwa stopnie. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

Przez płaskie tereny Białorusi przepływa wiele dużych rzek o charakterze typowo nizinnym (szerokie i wolno płynące). Większość z nich – Dniepr, Dźwina, Niemen, Prypeć – jest transgraniczna, czyli płynie też na obszarach krajów sąsiednich. Najdłuższą rzeką płynącą w całości na Białorusi jest Berezyna mająca 613 km długości. Wypływa ona z Wyżyny Białoruskiej i płynąc na południe, uchodzi do Dniepru, który w granicach Białorusi ma około 700 km długości. Wyżyna Białoruska stanowi dział wodny zlewisk Bałtyku i Morza Czarnego. Do zlewiska Morza Bałtyckiego zaliczają się dorzecza Dźwiny, Niemna i Wisły (Bug, Narew), a do zlewiska Morza Czarnego – dorzecze Dniepru.
Na Białorusi panuje klimat umiarkowany ciepły przejściowy mający jednak przewagę wpływów kontynentalnych. Wpływy morskie są wyraźnie ograniczone, z powodu znacznej odległości od morza i oceanu. Kontynentalizm białoruskiego klimatu szczególnie wyraźnie zaznacza się w zimie, kiedy to często przez długi czas utrzymują się silne mrozy – na ogół bywa tam zimniej niż na polskim „biegunie zimna”, tj. w rejonie Suwałk.
Roślinnością naturalną dla dzisiejszych obszarów Białorusi były lasy mieszane. W ich podłożu wytworzyły się mało urodzajne gleby bielicowe i płowe, a miejscami nieco lepsze brunatne. Poza tym na podmokłych terenach Polesia oraz nad jeziorami na północy ukształtowały się zawilgocone gleby bagienne.
Białoruś jest krajem dosyć silnie zalesionym – lasy zajmują blisko 40% obszaru. Jeden z cenniejszych kompleksów leśnych to Puszcza Białowieska, której większa część znajduje się właśnie po stronie białoruskiej. Inne znane obszary leśne to Puszcza Grodzieńska i Puszcza Nalibocka. Sporo jest też bagien, mokradeł i torfowisk. Dzięki temu u naszych wschodnich sąsiadów zachowało się wiele obszarów dzikiej przyrody.

3. Ludność Białorusi

Białoruś liczy obecnie około 9,5 mln mieszkańców. Jest to mniej niż np. w Republice Czeskiej, która ma ponad dwukrotnie mniejszą powierzchnię – skutkiem tego jest blisko trzykrotnie mniejsza gęstość zaludnienia na Białorusi wynosząca zaledwie 45 osób na 1 kmIndeks górny 2² (w Czechach są to 133 osoby). Słabe zaludnienie Białorusi wynika głównie ze znacznego zalesienia oraz ze stosunkowo dużych powierzchni zajętych przez trudnodostępne tereny podmokłe. Na wsi mieszka tylko około 1/4ogółu ludności. Przyczynia się do tego też model białoruskiego rolnictwa, opierający się przede wszystkim na dużych gospodarstwach państwowych (kołchozach, sowchozach), w których do pracy potrzeba relatywnie mniej ludzi niż w małych gospodarstwach prywatnych.
3/4 ludności Białorusi to mieszkańcy miast, których jednak nie ma zbyt wiele. W stolicy kraju – Mińsku – mieszka blisko 2 mln osób, co stanowi 1/5 całej ludności. Pozostałe miasta są zdecydowanie mniejsze – największe z nich to Homel, który liczy niespełna 500 tys. mieszkańców, a kolejne cztery (Mohylew, Witebsk, Grodno, Brześć) mają po około 300 tys.

R1KHuub0QUjW21

Ilustracja przedstawia mapę Białorusi. Na mapie przedstawiono rozmieszczenie ludności. Tło w kolorze żółtym oznacza gęstość zaludnienia od dziesięciu do pięćdziesięciu osób na jeden kilometr kwadratowy. W pobliżu miast pomarańczowe plamy oznaczające obszary o gęstości zaludnienia od pięćdziesięciu jeden do stu osób na jeden kilometr kwadratowy. Na mapie różnej wielkości sygnatury (koła) obrazujące aglomeracje miejskie wg liczby mieszkańców: Mińsk – od jednego miliona do pięciu milionów mieszkańców. Homel, Mohylew, Witebsk, Brześć, Grodno od dwustu pięćdziesięciu do pięciuset tysięcy mieszkańców. Kilka mniejszych sygnatur poniżej dwustu pięćdziesięciu tysięcy mieszkańców. Mapa zawiera południki i równoleżniki, dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwa stopnie.

Blisko 80% mieszkańców kraju to Białorusini. Najliczniejszą mniejszością narodową są Rosjanie stanowiący około 15%. Co ciekawe język rosyjski wciąż pozostaje w powszechnym użyciu i jest drugimi językiem urzędowym obok białoruskiego – świadczy to o silnych powiązaniach społeczno‑kulturowych obu krajów.
Liczbę Polaków na Białorusi szacuje się na około 400 tys. czyli 4% mieszkańcow kraju. Zamieszkują oni głównie tereny przygraniczne, a zwłaszcza Grodno i okolice. Działa tam Związek Polaków na Białorusi, w którym jednak w 2005 roku doszło do rozłamu. Jedna część związku pozostaje lojalna wobec władz państwowych, a druga otwarcie się im sprzeciwia, żądając przestrzegania przez te władze podstawowych praw dla polskiej mniejszości narodowej, m.in. prawa do posługiwania się językiem polskim czy do bardziej swobodnego podróżowania przez naszą granicę. W 2007 roku władze polskie uruchomiły specjalny kanał telewizyjny Biełsat TV, który przeznaczony jest dla ludności polskiej na Białorusi, a ponadto wspiera działania białoruskiej opozycji demokratycznej.
Demograficzne cechy ludności Białorusi są bardzo podobne do cech ludności Ukrainy. W obu krajach od lat, wskutek ujemnego przyrostu naturalnego, spada liczba ludności. I w obu krajach jest to spowodowane złą sytuacją ekonomiczną społeczeństwa, która nie sprzyja dużej liczbie urodzeń.

4. Gospodarka Białorusi

Gospodarka Białorusi jest w znacznej części centralnie sterowana przez władze kraju, tak jak to było w Polsce przed 1989 rokiem. Zdecydowana większość dużych przedsiębiorstw należy do państwa, a firmy prywatne czy też kapitał zagraniczny (z wyjątkiem rosyjskiego) mają znikomy udział w gospodarce. Miejscowa produkcja kierowana jest głównie na rynek wewnętrzny, a ponadto na eksport do Rosji lub niekiedy na Ukrainę. Towary z zagranicy sprowadza się w ograniczonych ilościach, a ich ceny w sklepach są znacznie wyższe niż choćby u nas. Duże różnice w cenach występują też wewnątrz Białorusi, np. Mińsk jest miastem bardzo drogim w porównaniu z resztą kraju.
Białoruś jest krajem rolniczo‑przemysłowym. Mając ograniczone możliwości handlu zagranicznego, musi produkować duże ilości artykułów rolnych, aby móc wyżywić własne społeczeństwo. Dlatego większość produkcji rolnej pozostaje w państwowych rękach i prowadzona jest na wielkich areałach, niczym w wielkich fabrykach żywności. Uprawia się przede wszystkim zboża, ale jest to głównie żyto i owies ze względu na niesprzyjające warunki glebowe dla pszenicy, kukurydzy czy jęczmienia – te bardziej wartościowe zboża uprawia się na mniejszą skalę, stosując intensywne nawożenie. Ponadto na Białorusi rośnie dużo ziemniaków oraz warzyw i owoców. Uprawia się też buraki cukrowe, rzepak, len, tytoń, chmiel. W hodowli dominuje bydło, a ponadto trzyma się trzodę chlewną i drób.
Jak więc widać, białoruskie rolnictwo rozwinięte jest w wielu kierunkach. Ma to związek z często głoszonymi przez władze hasłami propagandowymi mówiącymi, że Białoruś może być krajem samowystarczalnym.

R1ETDFKnwaVu41

Ilustracja przedstawia dwie mapy gospodarcze Białorusi. Mapa pierwsza – rolnictwo, mapa druga – przemysł. Na mapie rolnictwa tło w kolorze żółtym (grunty orne), jasnozielonym (łąki i pastwiska), zielonym (lasy) i szarym (nieużytki). Na mapie sygnatury obrazujące uprawy roślin (pszenica, żyto, buraki cukrowe, ziemniaki, owoce, warzywa, tytoń i len) oraz hodowlę zwierząt (bydło, trzoda chlewna i owce). Na mapie przemysłu sygnatury kołowe – ośrodki przemysłowe. Duże w Mińsku, mniejsze w Grodnie, Brześciu, Mohylewie i innych miejscowościach. Przemysł elektromaszynowy i hutniczy, chemiczny, lekki, drzewny i papierniczy oraz spożywczy. Elektrownia cieplna w pobliżu Mińska oznaczona gwiazdką, ropociąg i gazociąg oznaczone liniami. Sygnaturami oznaczone wydobycie ropy naftowej, soli potasowych i torfu. Obie mapy zawierają południki i równoleżniki, dookoła map w białych ramkach opisano współrzędne geograficzne co dwa stopnie.

Białoruś zalicza się do ścisłej światowej czołówki w wydobyciu soli potasowych. Występują one na południu kraju, w okolicach miasta Soligorsk, które swoją nazwę zawdzięcza tym właśnie solom. Rozwinął się tam przemysł chemiczny, w tym produkcja nawozów sztucznych, które intensywnie wykorzystywane są w krajowym rolnictwie, a także przeznaczane na eksport, głównie do Rosji. Z innych bogactw mineralnych wymienić trzeba ropę naftową, której corocznie wydobywa się blisko 2 mln ton, czyli trzykrotnie więcej niż w Polsce. Ponadto na terenach podmokłych, porośniętych niegdyś roślinnością torfowiskową, dziś eksploatuje się torf. Z innych bogactw naturalnych duże znaczenie mają lasy, które przyczyniły się do rozwoju przemysłu drzewnego.
Sytuacja białoruskiego przemysłu przetwórczego jest podobna do tej na Ukrainie – dawniej dominowała branża elektromaszynowa z produkcją m.in. samochodów (głównie ciężarowych), maszyn przemysłowych i budowlanych czy AGD, a dziś na dużych obrotach działa właściwie tylko branża spożywcza.
Także w przypadku usług Białoruś jest podobna do Ukrainy. Duże znaczenie ma tranzytowe położenie w transporcie między Rosją a resztą Europy. Jednak ze względu na większe trudności przy przekraczaniu granicy białoruskiej, kierowcy dosyć często wybierają dalszą drogę przez Litwę i Łotwę czy nawet przez Ukrainę.

Podsumowanie

• Białoruś to kraj Europy Wschodniej o średniej wielkości i bez dostępu do morza.

• Państwo uzyskało niepodległość w 1991 roku po rozpadzie Związku Radzieckiego, ale nadal posiada silne powiązania z Federacją Rosyjską.

• Od połowy lat 90. XX wieku Białorusią rządzi prezydent Alaksandr Łukaszenka, który ma w rękach niemal całą władzę i wykorzystuje ją m.in. do walki z demokratyczną opozycją.

• Białoruś jest krajem nizinnym leżącym na zachodzie Niziny Wschodnioeuropejskiej.

• Główne krainy geograficzne Białorusi to Polesie oraz Wyżyna i Pojezierze Białoruskie.

• Białoruś pokrywa gęsta sieć nizinnych rzek, a największe z nich to Dniepr, Dźwina, Niemen, Berezyna, Prypeć.

• Wyżyna Białoruska stanowi dział wodny dla zlewisk Bałtyku i Morza Czarnego.

• Na Białorusi panuje klimat umiarkowany ciepły przejściowy z przewagą wpływów kontynentalnych.

• Naturalna roślinność Białorusi to lasy mieszane, w podłożu których wytworzyły się gleby bielicowe i płowe, miejscami też brunatne. Na terenach podmokłych i nad jeziorami występują gleby bagienne.

• Lasy zajmują blisko 40% powierzchni Białorusi.

• Białoruś jest krajem słabo zaludnionym – liczy niespełna 10 mln mieszkańców, a średnia gęstość zaludnienia wynosi tylko 45 osób na 1 kmIndeks górny 2².

• Liczba ludności Białorusi stale się zmniejsza, co jest wywołane ujemnym przyrostem naturalnym, który wynika z małej liczby urodzeń, spowodowanej trudną sytuacją społeczno‑ekonomiczną.

• W miastach mieszka ¾ białoruskiej ludności, z czego ¼, tj. prawie 2 mln w stolicy kraju – Mińsku.

• Na Białorusi mieszka ponad 1 milion Rosjan; większość Białorusinów używa dwóch języków – białoruskiego i rosyjskiego.

• Mniejszość polska na Białorusi liczy około 400 tys. osób. Zamieszkują oni głównie obwód grodzieński.

• Gospodarka Białorusi jest głównie państwowa i silnie scentralizowana. Ze względu na niedemokratyczny sposób sprawowania władzy, kraj pozostaje w izolacji politycznej i gospodarczej, przez co jego handel zagraniczny jest niewielki i w dużym stopniu ograniczony do Rosji.

• Rolnictwo Białorusi działa w oparciu o duże gospodarstwa państwowe, które wytwarzają artykuły żywnościowe na potrzeby własnego społeczeństwa. Uprawia się zboża, ziemniaki, warzywa i owoce, a hodowane jest bydło oraz trzoda chlewna i drób.

• Główne bogactwo mineralne Białorusi to sole potasowe, na bazie których rozwinął się przemysł chemiczny, w tym produkcja nawozów sztucznych. Pozostałe bogactwa naturalne to ropa naftowa, torf i lasy.

• Białoruś jest krajem tranzytowym na szlakach transportowych łączących Rosję z resztą Europy.

Zobacz także

Położenie Polski na świecie i w Europie
Biologiczna struktura ludności Polski
Rozwój transportu lądowego w Polsce
Środowisko naturalne Nizin Środkowopolskich
Środowisko przyrodnicze i gospodarka Ukrainy

Zadania