Środowisko przyrodnicze i gospodarka Litwy
Litwo, ojczyzno moja…
– pisał niegdyś po polsku nasz wieszcz Adam Mickiewicz. Czy to możliwe, żeby Litwa była ojczyzną Polaka? Co ciekawe, kiedy Adam Mickiewicz pisał te słowa, na mapie Europy nie było ani Polski, ani Litwy. Z lekcji historii wiemy, jak pogmatwane były historyczne losy naszych krajów.
jaki jest aktualny podział terytorialny Europy;
czym był Związek Radziecki (ZSRR).
określać położenie Litwy na mapie Europy;
wyjaśniać, co to są republiki nadbałtyckie;
omawiać podział administracyjny Litwy;
charakteryzować środowisko przyrodnicze Litwy;
opisywać rozmieszczenie i cechy litewskiej ludności z uwzględnieniem mniejszości polskiej;
wymieniać główne gałęzie litewskiej gospodarki.
1. Położenie i podział Litwy
Litwa to małe państwo leżące na południowo‑wschodnim wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Ma powierzchnię ponad 65 tys. kmIndeks górny 22, czyli jest nieco większa od Słowacji i nieco mniejsza od Republiki Czeskiej; od Polski jest mniejsza blisko pięciokrotnie. Stolica kraju to Wilno.
Litwa graniczy z czterema państwami – z Łotwą na północy, z Białorusią na wschodzie i południu, z Polską na południu oraz z obwodem kaliningradzkim, będącym częścią Federacji Rosyjskiej, na południowym zachodzie. Granica za Polską liczy tylko 104 km i jest dla Litwy najkrótsza. Jeszcze krótsza – 90 km – jest litewska część linii brzegowej Morza Bałtyckiego.
Litwa wraz z Łotwą i Estonią zalicza się do tzw. Republik Nadbałtyckich. To małe, niepodległe dziś państwa leżące nad Morzem Bałtyckim, będące dawniej republikami Związku Radzieckiego. Republiki nadbałtyckie jako pierwsze odłączyły się od ZSRR, czym zapoczątkowały rozpad radzieckiego imperium. Już wiosną 1990 roku Litwa ogłosiła niepodległość, co spotkało się ze zdecydowanym sprzeciwem Moskwy, która wysłała do Wilna czołgi. Nie powstrzymało to jednak Litwinów i niepodległość kraju została obroniona.
Z racji położenia i przynależności do grupy republik nadbałtyckich, Litwa bywa przypisywana do Europy Północnej. Jednak w Polsce ugruntowało się zaliczanie wszystkich byłych europejskich republik radzieckich do Europy Wschodniej.
Maleńka dziś Litwa ma w swojej historii lata potęgi i świetności, kiedy to istniało Wielkie Księstwo Litewskie. Obejmowało ono znacznie rozleglejsze tereny niż obecne państwo, m.in. większą część Białorusi, mniej więcej połowę Ukrainy oraz obrzeża Rosji. Po Unii Lubelskiej z 1569 roku aż do rozbiorów Polski Wielkie Księstwo Litewskie było częścią Rzeczpospolitej. Polacy traktowali Litwę jako krainę historyczną w granicach naszego kraju. I to dlatego Adam Mickiewicz zwracał się do Litwy – Ojczyzny, choć sam zaliczał się do polskich pisarzy, bo w takim języku pisał. Co ciekawe, nasz wieszcz urodził się i dorastał w Nowogródku, który dziś znajduje się na terytorium Białorusi.
Pierwszy stopień podziału administracyjnego Litwy wyróżnia 10 okręgów. Trudno jednak mówić, że okręgi te są odpowiednikami naszych województw, ponieważ mają one zdecydowanie mniejszą powierzchnię (podobnie jak kraje na Słowacji). Liczą po kilka tysięcy kmIndeks górny 22, podczas gdy nasze najmniejsze województwo opolskie ma blisko 10 tys. kmIndeks górny 22. Okręgi obejmują obszary wokół większych miast będących ich stolicami.
Na mapach Europy wskaż Litwę i opisz jej położenie geograficzne.
Korzystając z mapy podziału administracyjnego Litwy, wskaż okręgi mające granicę z Polską.
2. Warunki naturalne
Pod względem rzeźby terenu, Litwa jest bardzo podobna do Białorusi – dominują płaskie tereny nizinne, które są urozmaicone niewielkimi wzniesieniami. Oba kraje leżą na zachodzie wielkiej Niziny Wschodnioeuropejskiej. Centralną część Litwy zajmuje Nizina Środkowolitewska. Po jej wschodniej stronie rozciąga się Pojezierze Litewskie z najwyższym punktem kraju – Górą Auksztocką o wysokości 294 m n.p.m. Pojezierze Litewskie przez granicę państwową sąsiaduje z Pojezierzem Białoruskim. Na zachodzie Litwy położona jest Wysoczyzna Żmudzka obejmująca tereny regionu historycznego o nazwie Żmudź. Nad Bałtykiem mamy wąski pas niziny nadbrzeżnej.
Linia brzegowa Litwy jest raczej wyrównana. Jedyne większe jej urozmaicenie to końcowy fragment Mierzei Kurońskiej, która oddziela Zalew Kuroński od pełnego morza. Granica państwowa między Litwą a Rosją dzieli Mierzeję i Zalew Kuroński na dwie części. Dla Litwinów ich część Mierzei jest właściwie „wyspą”, bo nie mogą się na nią dostać lądem bez opuszczania kraju. Z kolei dla Rosjan Zalew Kuroński jest właściwie „jeziorem” całkowicie odciętym od Bałtyku, ponieważ by wypłynąć z niego na pełne morze muszą płynąć przez litewską część Zalewu. Podobna sytuacja występuje na Zalewie Wiślanym pomiędzy Polską a Rosją.
Cały obszar Litwy należy do zlewiska Morza Bałtyckiego. Główną rzeką jest Niemen, który w granicach kraju ma 475 km długości. Jego dolny odcinek aż do ujścia stanowi naturalną granicę państwową z Federacją Rosyjską. Niemen uchodzi do Zalewu Kurońskiego, tworząc deltę, która w całości leży po stronie litewskiej. Największym dopływem Niemna na Litwie jest Wilia, nad która leży stolica kraju.
Nazwy geograficzne z obszaru Litwy dosyć często pojawiają się w polskiej literaturze. Na przykład najważniejsza powieść Elizy Orzeszkowej to „Nad Niemnem”, część akcji „Potopu” Henryka Sienkiewicza rozgrywała się na zamku Radziwiłłów w Taurogach (miasto na zachodzie kraju), a w wierszu Jana Brzechwy czytamy Pod Oszmianą nad Wilejką żył Babulej z Babulejką
(Wilejka to rzeka uchodząca do Wilii w Wilnie). Natomiast mickiewiczowski „Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie” osadzony został w fikcyjnym Soplicowie i jego okolicach; podobnie rzecz się miała z „Doliną Issy” Czesława Miłosza, która również jest miejscem fikcyjnym „gdzieś na Litwie”.
Mimo iż Litwa leży nad morzem, to panuje tam klimat umiarkowany ciepły przejściowy. Wpływ morskich mas powietrza często ograniczony jest do wybrzeża, ponieważ z drugiej strony znajduje się wielki obszar lądowy Eurazji, skąd napływają masy powietrza kontynentalnego. Nad Litwą ścierają się więc te dwa rodzaje mas powietrza i nie można mówić, że jedno z nich – morskie lub lądowe – w skali całego roku wyraźnie przeważa.
Podobnie jak na Białorusi, tak i na Litwie potencjalna roślinność naturalna to lasy mieszane. Jednak na Litwie jest więcej obszarów pojeziernych, polodowcowych z piaszczystymi osadami, na których wytworzyły się gleby bielicowe charakterystyczne dla lasów iglastych. Lasy zajmują dziś 1/3 powierzchni Litwy i jest to przeciętny poziom zalesienia – nieco wyższy niż w Polsce i nieco niższy niż na Białorusi.
Korzystając z mapy powyżej oraz z danych w tabeli (załącznik), omów warunki naturalne Litwy. Wybrane informacje porównaj z danymi dla Białorusi i Polski.
Korzystając z zamieszczonej powyżej hipsometrycznej mapy Litwy oraz mapy polskiej części wybrzeża Bałtykumapy polskiej części wybrzeża Bałtyku, omów i porównaj sytuację geopolityczną na Mierzei i Zalewie Kurońskim z sytuacją na Mierzei i Zalewie Wiślanym.
3. Ludność Litwy
Na Litwie mieszka nieco ponad 3 mln osób, co oznacza, że jest to zdecydowanie najsłabiej zaludniony sąsiad Polski (następna Słowacja liczy ponad 5 mln). Liczba ludności Litwy od wielu lat spada, na co składają się dwie główne przyczyny:
duże ujemne saldo migracji, które na wysokim poziomie utrzymuje się zwłaszcza od 2004 roku, kiedy Litwa przystąpiła do Unii Europejskiej i ludzie, przeważnie młodzi, niemal masowo ruszyli na zachód Europy;
duży ujemny przyrost naturalny, wywołany ww. emigracją, starzeniem się społeczeństwa i nienajlepszą sytuacją ekonomiczną kraju.
Od 2004 roku liczba mieszkańców Litwy zmniejszyła się o 10% – to tak, jakby z Polski ubyło prawie 4 mln osób.
2/3 Litwinów mieszka w miastach, ale nie są to wielkie aglomeracje. Największym miastem jest stolica Wilno, która liczy około 550 tys. mieszkańców – to mniej więcej tyle, co ma Poznań. Drugim największym miastem jest Kowno (350 tys.), a kolejne – Kłajpeda (180 tys.), Szawle (120 tys.) i Poniewież (110 tys.) – są już znacznie mniejsze.
W składzie narodowościowym blisko 85% stanowią Litwini. Wśród mniejszości narodowych wyróżniają się dwie – polska i rosyjska – mające po około 7% udziałów w ludności Litwy. Polacy skupieni są głównie na południowym wschodzie kraju, zwłaszcza w okręgu wileńskim. Wielu z nich aktywnie uczestniczy w życiu społecznym, dbając o krzewienie kultury polskiej w szkołach, teatrach, kościołach, stacjach radiowych i telewizyjnych, gazetach i czasopismach oraz oczywiście w Związek Polaków na Litwie
Polacy mają też swoich przedstawicieli w lokalnych i centralnych władzach Litwy. Poza współpracą pojawiają się jednak również problemy między naszymi narodami. Wiele z nich dotyczy kwestii językowych, gdyż nasze mowy bardzo się różnią. Przykładem mogą być starania Polaków o zapisywanie ich nazwisk w dokumentach urzędowych w języku polskim. Nasi rodacy w ogóle chcieliby, aby język polski mógł być częściej używany w oficjalnych przekazach, np. w szkołach, na tablicach informacyjnych czy w różnych pismach.
Język litewski wraz z łotewskim zaliczają się do grupy języków bałtyckich, które są dla Polaków zupełnie niezrozumiałe. Większość naszych sąsiadów – Czesi, Słowacy, Ukraińcy, Białorusini, Rosjanie – tak jak my posługuje się językami słowiańskimi, które zawierają wiele podobnych cech i słów, dlatego możemy je zrozumieć. Na przykład zaimki osobowe (ja, ty, on, ona, oni, my, wy) czy dzierżawcze (moje, twoje, jej, jego, ich, nasze, wasze) we wszystkich językach słowiańskich brzmią tak samo lub bardzo podobnie. Jest też wiele innych słów dobrze rozumianych przez wszystkich Słowian, np. stary, wielki, czarny, las, dom, brat itp. Choć trzeba tu uważać na pułapki językowe, np. rosyjski „djadja” (дядя) to po polsku wujek, choć mogło by się nam wydawać, że to dziadek; z kolei czeski květen to polski maj, a nie kwiecień.
A wracając do republik nadbałtyckich, to trzeci używany tam język – estoński – zalicza się do grupy ugrofińskiej, do której należą też języki uralskie, fiński i… węgierski.
Korzystając z danych w tabeli (załącznik), scharakteryzuj cechy ludności Litwy. Wybrane informacje porównaj z danymi dla Polski i innych naszych sąsiadów.
4. Gospodarka Litwy
Gospodarka Litwy w coraz większym stopniu zaczyna opierać się na szeroko pojmowanych usługach. Rozwija się przede wszystkim handel i transport, a ponadto powstają też liczne centra biznesowo‑finansowe. Główny ośrodkiem usługowym jest oczywiście Wilno mające dziś większość cech europejskich metropolii. Dzięki pomocy z Unii Europejskiej miasto zyskało m.in. dwa połączenia autostradowe – jedno na zachód do Kłajpedy, a drugie na północ w stronę Łotwy.
Kłajpeda to jeden z największych portów morskich nad Bałtykiem, przez który wiedzie główna trasa transportu wodno‑lądowego między Europą Zachodnią a Wschodnią. Roczne przeładunki towarów w Kłajpedzie są porównywalne z łącznymi przeładunkami w Gdańsku i Gdyni. Ponadto obsługiwane są tam również statki żeglugi śródlądowej pływające po Zalewie Kurońskim, Niemnie i Wilii – największy port rzeczny to Kowno.
Rozwój litewskiego transportu towarowego jest też dobrze widoczny na polskich drogach, na których spotykamy bardzo dużo ciężarówek z Litwy.
Litewski przemysł, podobnie jak w wielu innych republikach radzieckich, opierał się kiedyś na ciężkiej branży elektromaszynowej. Dzisiaj jego znaczenie jest coraz mniejsze, a niejako w zamian za to powoli rozwijają się nowoczesne branże zaawansowanych technologii (Hi‑Tech). Z wielkich zakładów przemysłowych została właściwie tylko rafineria ropy naftowej w Możejkach.
Litwa ma bardzo małe zasoby bogactw naturalnych. Najważniejsze z nich to lasy. Z surowców mineralnych pozyskuje się tylko niewielkie ilości torfu i ropy naftowej, a ponadto skał budowlanych, w tym piasku znad bałtyckich plaż. Nad morzem zbierane są też bursztyny, a z wody wyławia się dosyć duże ilości ryb. Nad Bałtykiem na niewielką skalę rozwinęła się też turystyka. Dla Polaków najbardziej znaną miejscowością turystyczną Litwy są Druskienniki słynące z leczniczych wód mineralnych. Uzdrowisko to leży nad Niemnem w pobliżu granic z Białorusią i Polską.
Rolnictwo Litwy jest typowe dla obszarów nizinnych o niezbyt dobrych glebach. Uprawia się głównie zboża i ziemniaki oraz warzywa i owoce, a hodowana jest trzoda chlewna, bydło i drób.
Litwa przystąpiła do Unii Europejskiej w 2004 roku razem z Łotwą i Estonią, a także z Polską i innymi krajami Europy Środkowej. W 2015 roku jako piąte państwo postkomunistyczne (po Słowenii, Słowacji, Estonii i Łotwie) została przyjęta do walutowej strefy euro.
Korzystając z danych w tabeli (załącznik), scharakteryzuj gospodarkę Litwy. Wybrane informacje porównaj z danymi dla Polski i innych naszych sąsiadów.
Podsumowanie
Litwa jest małym krajem wschodnioeuropejskim leżącym nad Morzem Bałtyckim.
Litwa, Łotwa i Estonia tworzą grupę państw zwaną republikami nadbałtyckimi.
Litwa ogłosiła niepodległość w 1990 roku, przyczyniając się tym do późniejszego rozpadu Związku Radzieckiego.
Przed wiekami istniało Wielkie Księstwo Litewskie, które przez pewien czas było też częścią Rzeczpospolitej Polskiej.
Litwa to kraj nizin, w tym polodowcowych pojezierzy z lekko pofałdowanym terenem.
Morskie wybrzeże Litwy jest płaskie i wyrównane; na południu Mierzeja Kurońska oddziela Zalew Kuroński od otwartego morza; w poprzek Mierzei i Zalewu przebiega granica litewsko‑rosyjska.
Najważniejsze rzeki Litwy to Niemen i jego prawy dopływ Wilia, nad którą leży stolica kraju – Wilno.
Na Litwie panuje klimat umiarkowany ciepły przejściowy, w którym bałtyckie masy powietrza morskiego ścierają się z euroazjatyckimi masami lądowymi.
1/3 powierzchni Litwy zajmują lasy – głównie mieszane i iglaste, w podłożu których wytworzyły się słabe gleby bielicowe.
Litwa jest najsłabiej zaludnionym sąsiadem Polski – mieszka tam tylko około 3 mln osób.
Liczba ludności Litwy stale spada ze względu na dużą emigrację i ujemny przyrost naturalny.
Na Litwie mieszka ponad 200 tys. Polaków, którzy skupieni są w obwodzie wileńskim.
Ludność miejska stanowi 2/3 ogółu ludności Litwy. Największe miasto to Wilno (550 tys. mieszkańców), które rozwija się jako duże centrum usługowe kraju.
Ważnym działem litewskiej gospodarki jest transport lądowy i morski, m.in. tranzyt między Rosją a resztą Europy.
Litewska Kłajpeda to jeden z największych portów morskich na Bałtyku.
Litwa jest bardzo uboga w bogactwa naturalne, w tym mineralne. Ze środowiska naturalnego pozyskuje się głównie drewno, torf i ryby, a ponadto ropę naftową, piasek, i bursztyny.
Rolnictwo Litwy opiera się na uprawie zbóż i ziemniaków oraz warzyw i owoców, a także na hodowli trzody chlewnej, bydła i drobiu.
Zaplanuj kilkudniową wycieczkę na Litwę – koniecznie uwzględnij Wilno oraz inne miejsca mające silne związki z historią Polski.
DATA | GODZ. | MIEJSCOWOŚĆ | PRZEBIEG WYCIECZKI |
Zobacz także
Położenie Polski na świecie i w Europie
Morze Bałtyckie - środowisko przyrodnicze a działalność człowieka
Biologiczna struktura ludności Polski
Środowisko naturalne Pobrzeży Południowobałtyckich
Gospodarcza działalność człowieka na Pobrzeżach Południowobałtyckich
Środowisko naturalne Pojezierzy
Środowisko przyrodnicze i gospodarka Białorusi
Dowiedz się więcej
INFO O LITWIE
Związek Polaków na Litwie
Zadania
Wskaż nazwy państw graniczących z Litwą.
- Białoruś
- Łotwa
- Polska
- Federacja Rosyjska
- Estonia
- Finlandia
- Szwecja
- Ukraina
Wskaż nazwy państw zaliczających się do tzw. Republik Nadbałtyckich.
- Białoruś
- Łotwa
- Polska
- Federacja Rosyjska
- Estonia
- Finlandia
- Szwecja
- Ukraina
- Litwa
W którym roku Litwa ogłosiła niepodległość?
- 1990
- 1989
- 1991
- 1992
Rozmieść nazwy litewskich regionów geograficznych w kolejności takiej, jak występują one na mapie, czyli od zachodu do wschodu.
-
Pojezierze
Litewskie -
Nizina
Nadbrzeżna -
Wysoczyzna
Żmudzka -
Mierzeja
Kurońska
Wskaż zdanie prawdziwe.
- Wilia jest prawym dopływem Niemna.
- Niemen jest lewym dopływem Wilii.
- Niemen jest prawym dopływem Wilii.
- Wilia jest lewym dopływem Niemna.
Wskaż zdania prawdziwe i fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Liczba ludności Litwa spada m.in. ze względu na dużą emigrację zagraniczną. | □ | □ |
| Duży ujemny przyrost naturalny na Litwie to skutek małej liczby urodzeń i dużej liczby zgonów. | □ | □ |
| Z Litwy emigrują głównie ludzie młodzi, co znacząco wpływa na małą liczbę urodzeń. | □ | □ |
| Społeczeństwo litewskie starzeje się ze względu na duży napływ imigrantów w wieku emerytalnym. | □ | □ |
Ułóż nazwy litewskich miast w kolejności od największego miasta do najmniejszego.
- Kowno
- Kłajpeda
- Taurogi
- Wilno
Wskaż nazwy surowców mineralnych wydobywanych na Litwie.
- bursztyny
- ropa naftowa
- torf
- gaz ziemny
- rudy żelaza
- węgiel brunatny
- węgiel kamienny