R7GkvmTZsc8E51

Widok z lotu ptaka na centrum duzego miasta.

1. Położenie i podział Niemiec

Niemcy to duży kraj w Europie Zachodniej, mający powierzchnię 357 tys. kmIndeks górny 2², czyli kilkanaście % większą niż Polska. Rozciągają się między Morzem Północnym, Płw. Jutlandzkim i Morzem Bałtyckim na północy a Alpami na południu. Granica z Polską liczy 467 km i przebiega głównie po Odrze i Nysie Łużyckiej. Ponadto Niemcy graniczą też z Republiką Czeską, Austrią, Szwajcarią, Francją, Luksemburgiem, Belgią, Holandią i Danią.

R1VpIsCzv6OOw1

Na ilustracji mapa polityczna Europy, jednakowymi kolorami oznaczone państwa, położone w różnych częściach Europy (Europa Północna, Południowa, Wschodnia, Zachodnia i Centralna). Po najechaniu na wydzieloną część Europy rozwija się „dymek” z informacjami o tym regionie.

R195ZrQIIRrnb1

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Europy. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Kontynent europejski zajmuje centralną część mapy. Sąsiadujące z Europą widoczne na mapie części innych kontynentów zaznaczono kolorem beżowym. Na mapie opisano nazwy kontynentów, półwyspów, wysp, głównych nizin, wyżyn i pasm górskich, oceanów, mórz, głównych rzek i jezior. Oznaczono białymi kropkami i opisano główne miasta. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni. Po prawej stronie mapy na górze w legendzie umieszczono prostokątny pionowy pasek. Pasek podzielono na siedem części. U góry – czerwony i ciemnopomarańczowy, dalej pomarańczowy, jasnopomarańczowy i żółty, jasnozielony i ciemnozielony. Opisano poziomice: zero metrów (poziom morza), dwieście metrów powyżej poziomu morza, pięćset metrów powyżej poziomu morza, tysiąc metrów powyżej poziomu morza, dwa tysiące metrów powyżej poziomu morza, trzy tysiące metrów powyżej poziomu morza. Po prawej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono prostokątny pionowy pasek. Pasek podzielono na pięć części. Odcieniami koloru niebieskiego oznaczono głębokości mórz. W legendzie opisano izobaty: dwieście metrów poniżej poziomu morza, tysiąc metrów poniżej poziomu morza, dwa tysiące metrów poniżej poziomu morza, trzy tysiące metrów poniżej poziomu morza.

W czasach historycznych państwo niemieckie zajmowało znacznie większy obszar. Poza naszymi Ziemiami Zachodnimi do Niemiec należała też francuska Alzacja i Lotaryngia, a w czasach kolonialnych Niemcy zajęli tereny dzisiejszego Kamerunu, Namibii, Tanzanii i Togo w Afryce oraz część Nowej Gwinei i okoliczne wyspy na Oceanii.

Po II wojnie światowej ustalone zostały aktualne granice zewnętrzne Niemiec. Wewnątrz zaś dokonano podziału na dwa odrębne państwa – Republikę Federalną Niemiec znajdującą się pod wpływami USA, Wlk. Brytanii i Francji oraz Niemiecką Republikę Demokratyczną uzależnioną od ZSRR (podobnie jak Polska). Stolicą RFN zostało miasto Bonn, a stolicą NRD – Berlin, w którym wydzielono część zachodnią nieformalnie należącą do RFN (Berlin Zachodni). W październiku 1990 roku nastąpiło połączenie obu państw niemieckich w jedno; stolicą został Berlin.

R1aOHi4czQGAD1

Ilustracja przedstawia mapę polityczną Niemiec. Na mapie przedstawiono podział kraju do tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego roku. Część zachodnią oznaczono kolorem brązowym i opisano Republika Federalna Niemiec. Stolica – Bonn. Część północno-wschodnią oznaczono kolorem niebieskim i opisano Niemiecka Republika Demokratyczna. W Berlinie będącym stolicą Niemieckiej Republiki Demokratycznej wydzielono Berlin Zachodni należący do Republiki Federalnej Niemiec i oznaczono go kolorem brązowym. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwa stopnie. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

Podział administracyjny Niemiec opiera się na krainach historycznych. Podstawowe jednostki to 16 krajów związkowych zwanych też landami. 13 z nich to na ogół duże krainy historyczne, a 3 landy obejmują obszary miast wydzielonych – Berlina, Hamburga i Bremy wraz z Bremerhaven. Nazwy landów są w Niemczech używane bardzo często, znacznie częściej niż u nas używa się nazwy województw. Miejscowa ludność zazwyczaj czuje silne więzi emocjonalne ze swoim landem.

RVhnmURgENkAm1

Ilustracja przedstawia mapę polityczną Niemiec z podziałem na jednostki administracyjne – landy i miasta wydzielone. Kolorami wyróżniono landy: Badenia-Wirtembergia, Bawaria, Brandenburgia, Dolna Saksonia, Hesja, Meklemburgia-Pomorze Przednie, Nadrenia Północna-Westfalia, Nadrenia-Palatynat, Saara, Saksonia, Saksonia-Anhalt , Szlezwik-Holsztyn, Turyngia. Miasta wydzielone: Berlin, Brema, Hamburg. Białymi kropkami oznaczono główne miasta i opisano je. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwa stopnie.

2. Warunki naturalne

Niemcy położone są nad dwoma Morzami – Bałtyckim i Północnym. Oba wybrzeża mają urozmaiconą linię brzegową z licznymi wyspami i półwyspami oraz zatokami i cieśninami. M.in. na Bałtyku znajduje się Rugia będąca największą wyspą Niemiec. Z kolei wzdłuż brzegów Morza Północnego rozciąga się archipelag Wysp Fryzyjskich, które okresowo mają stałe połączenie z lądem. Pomiędzy wyspami a brzegiem znajdują się tzw. wattywattwatty, czyli szerokie i płaskie pasy wybrzeża zbudowane z luźnych piasków i mułów, które w czasie przypływów są zalewane, a w czasie odpływów odsłaniane.

Ukształtowanie pionowe powierzchni Niemiec, podobnie jak w przypadku Polski, charakteryzuje się układem pasowym. Na północy występuje pas Nizin Niemieckich urozmaicony polodowcowym Pojezierzem Meklemburskim na wschodzie. Całą centralną część kraju zajmuje wyżynny obszar Średniogórza Niemieckiego. Jest on znacznie szerszy od naszego pasa Wyżyn, a także wyższy – są tam m.in. stare pasma górskie o wysokościach około 1000 m n.p.m., np. Harz (1142 m) czy Las Turyński (982 m); od gór Harz wzięła się nazwa orogenezy hercyńskiej. Na wschodzie wzdłuż granic z Rep. Czeską rozciągają się nieco wyższe pasma górskie Rudaw (1244 m n.p.m.) i Szumawy (1457 m n.p.m.), które należą do Masywu Czeskiego, podobnie jak Sudety. Najwyższe góry to oczywiście Alpy, których niewielka niemiecka (bawarska) część położona jest wzdłuż południowej granicy z Austrią. Na tejże granicy znajduje się Zugspitze (2963 m n.p.m.) – najwyższy szczyt Niemiec. Na przedpolu Alp rozciąga się rozległa i lekko pofałdowana Wyżyna Bawarska.

ROHI1OVWCr4GU1

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Niemiec. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym i pomarańczowym. Na północy przeważają obszary w kolorze zielonym przechodzące ku południowi w kolor żółty i pomarańczowy. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie opisano nazwy wysp, głównych nizin, wyżyn i pasm górskich, morza, zatok, rzek i jezior. Oznaczono i opisano główne miasta. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano szczyty górskie. Różową wstążką oznaczono granice państw. Kolorem czerwonym opisano państwa sąsiadujące z Niemcami. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwa stopnie. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

Prawie w całej zachodniej i północnej części Niemiec występuje klimat umiarkowany ciepły morski. Notowane są w nim nieco wyższe opady niż w Polsce, a także wyższe temperatury zimą. Na wschodzie i w centrum panuje podobny do naszego klimat przejściowy, a na południu w Alpach – klimat górski.

Urozmaicona rzeźba terenu i zwiększone opady przyczyniły się do powstania na obszarze Niemiec gęstej sieci rzecznej. Płynie tam kilka dużych rzek – Dunaj, Ren, Łaba, Wezera – mających liczne dopływy. Poza Dunajem uchodzą one do Morza Północnego, na brzegach którego utworzyło się dużo terenów podmokłych i depresyjnych.

Gleby Niemiec nie zaliczają się do najbardziej urodzajnych. Na nizinach północy przeważają bielice wytworzone na piaskach polodowcowych. Na wyżynach w centrum i na południu dominują gleby płowe i brunatne. W dolinach rzecznych jest trochę napływowych mad. Inne dobre gleby – czarnoziemy – wytworzyły się pokrywach lessowych, które zalegają na niewielkich obszarach pomiędzy nizinami i wyżynami. Na podmokłych terenach nadmorskich występują wilgotne gleby bagienne.
32% obszaru Niemiec pokrywają lasy. Są to przeważnie lasy liściaste i mieszane, które występują w centrum i na południu kraju. Północna część Niemiec, gdzie kiedyś rosły gęste lasy iglaste, jest dziś słabo zalesiona, gdyż płaskie tereny nizin zostały zagospodarowane do celów rolniczych. Z kolei na południu w Alpach występuje piętrowy układ roślinności.

3. Ludność Niemiec

Niemcy liczą 82 miliony mieszkańców, czyli ponad dwa raz więcej niż Polska. Są drugim po Rosji najbardziej zaludnionym krajem Europy. Ludność Niemiec rozmieszczona jest dosyć gęsto na terenie niemal całego państwa. Średnia gęstość zaludnienia to 230 osób na 1 kmIndeks górny 2², przy czym występuje kilka obszarów o bardzo dużym zagęszczeniu ludności:

• Zagłębie Ruhry – konurbacja wielu dużych (Kolonia, Dortmund, Essen), średnich i małych miast licząca łącznie ponad 5 mln mieszkańców;

• Berlin – aglomeracja stolicy oraz Poczdamu i wielu mniejszych miejscowości zamieszkana przez prawie 4 mln osób;

• Hamburg i Monachium – dwie aglomeracje wielkich miast liczące po około 2 mln mieszkańców;

• Frankfurt, Norymberga, Stuttgart i in. – aglomeracje liczące mniej niż 1 mln mieszkańców.

Zdecydowana większość ludności Niemiec – 74% – to mieszkańcy miast; dla porównania w Polsce odsetek ten wynosi 61%.

RcNUSO9DoqExP1

Ilustracja przedstawia mapę Niemiec. Na mapie przedstawiono rozmieszczenie ludności. Kolorami od zielonego (jedna niewielka plama) przez żółty i pomarańczowy do czerwonego przedstawiono gęstość zaludnienia. Plamy rozkładają się nieregularnie, wokół miast kolor pomarańczowy i czerwony oznaczający dużą gęstość zaludnienia, nawet powyżej pięciuset osób na kilometr kwadratowy. Najgęściej zaludnione obszary na zachodzie Niemiec. Na mapie różnej wielkości sygnatury (koła) obrazujące aglomeracje miejskie wg liczby mieszkańców: Hamburg, Berlin, Monachium, Kolonia – od jednego miliona do pięciu milionów mieszkańców. Hanover, Drezno, Lipsk, Frankfurt nad Menem Stuttgart, Dortmund od pięciuset tysięcy mieszkańców do miliona. Kilkanaście mniejszych sygnatur poniżej dwustu pięćdziesięciu tysięcy mieszkańców. Mapa zawiera południki i równoleżniki, dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwa stopnie.

W strukturze narodowościowej kraju około 90% stanowią Niemcy, a pozostali to imigranci głównie z Turcji oraz Europy Południowej i Środkowo‑Wschodniej, w tym z Polski. Każdego roku do naszych zachodnich sąsiadów przyjeżdża kilkaset tysięcy imigrantów, którzy są potrzebni przede wszystkim do wykonywania prac fizycznych. Społeczeństwo niemieckie starzeje się jeszcze bardziej niż polskie i dlatego występują tam duże niedobory ludzi młodych. Od wielu lat notowany jest ujemny przyrost naturalny, na co składa się głównie mała liczba urodzeń. Niemcy, poza Bawarią, to kraj znacznie mniej katolicki niż Polska, toteż model tradycyjnej rodziny z dziećmi jest w większym stopniu wypierany przez bezdzietne związki nieformalne. Swoje znaczenie ma też wyższy poziom rozwoju gospodarczego przekładający się na większą zamożność społeczeństwa i tym samym bardziej konsumpcyjny styl życia.

RYLqOd18dR9Wj1

Na ilustracji piramida płci i wieku ludności charakteryzująca się wąską podstawą, świadczącą o niskim udziale młodych w społeczeństwie, a rozszerzająca się w górnej części, co wskazuje na duży udział ludności starej.

Po zjednoczeniu Niemiec dużym problemem ludnościowym okazały się niemal masowe migracje z landów wschodnich do zachodnich. Obszar dawnej NRD był znacznie słabiej rozwinięty gospodarczo niż RFN i po otwarciu granic zaczął się prawdziwy exodus ludności na zachód. Problemem był nie tyle napływ migrantów do części zachodniej, ile odpływ ludności z części wschodniej. Rząd Niemiec przeznaczył olbrzymie pieniądze na nadrabianie zaległości gospodarczych w landach wschodnich, tyle że brakowało tam ludzi – do pracy i do zamieszkania. Skorzystało na tym wielu Polaków, którzy przenieśli się tuż za naszą zachodnią granicę, gdzie mogli znaleźć dobrą pracę, a także kupić mieszkania i domy tańsze niż w naszym kraju.

4. Gospodarka Niemiec

Niemcy są czwartą największą potęgą gospodarczą świata – po Stanach Zjednoczonych, Chinach i Japonii. Ogólna wartość Produktu Krajowego Brutto naszych zachodnich sąsiadów jest 8‑krotnie wyższa niż Polski. Swój sukces gospodarczy Niemcy zawdzięczają m.in. amerykańskiemu Planowi Marshalla, którym po II wojnie światowej objęte zostały państwa Europy Zachodniej, w tym RFN. W ramach tego Planu USA przekazały olbrzymie pieniądze na odbudowę zniszczeń wojennych, za co uzyskały trwałe poparcie polityczne. Ponadto do intensywnego rozwoju gospodarczego Niemiec przyczyniła się też bardzo dobra organizacja pracy i dyscyplina, z których nasi sąsiedzi są znani.

Powojenny rozwój niemieckiej gospodarki opierał się na przemyśle ciężkim skoncentrowanym w wielkim Zagłębiu Ruhry. Wydobywano tam węgiel kamienny, działały liczne huty żelaza oraz zakłady przemysłu elektromaszynowego i chemicznego. W 1951 RFN wraz z Francją, Belgią, Holandią, Luksemburgiem i Włochami utworzyły Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, będącą początkiem budowy naszej dzisiejszej wspólnej Europy. W 1957 roku te same kraje powołały Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), która po przyjęciu kolejnych 6 państw w latach 70. i 80. przekształciła się w Unię Europejską w 1993 r.

Niemiecka gospodarka opiera się dziś głównie na wysokorozwiniętych usługach, w których pracuje blisko 70% ogółu zatrudnionych. Usługi te funkcjonują przede wszystkim w miastach, gdzie – jak pamiętamy – mieszka ponad 70% ludności. Największe znaczenie ma handel (w tym handel zagraniczny) oraz transport – drogowy, kolejowy, lotniczy, morski, śródlądowy. Niemcy znane są Polakom z bezpłatnych do 2016 r. autostrad, których łączna długość przekracza 12 tys. km. Po torach kolejowych kursują m.in. szybkie pociągi Intercity Express. Frankfurt nad Menem to jeden z największych portów lotniczych Europy, a w samym tylko Berlinie znajdują się aż trzy duże lotniska pasażerskie. Hamburg, Kilonia, Lubecka, Rostock, Bremerhaven to wielkie porty morskie. Duisburg jest największym portem rzecznym w Europie, a rzeka Ren zalicza się do najbardziej uczęszczanych szlaków śródlądowych – dzięki licznym kanałom ma ona połączenie z rzekami m.in. Francji i Polski czy nawet krajów Bałkańskich (poprzez Men i Dunaj).

Niemiecki przemysł w ostatnich kilkudziesięciu latach znacząco zmienił swoje oblicze. W okręgu przemysłowym Zagłębia Ruhry wydobywa się coraz mniej węgla kamiennego, gdyż staje się to nieopłacalne. Nadal jednak wytwarza się tam duże ilości stali, która wykorzystywana jest m.in. do produkcji środków transportu. Przemysłową wizytówką Niemiec są samochody, których produkcja dawno jednak wykroczyła poza granice kraju, m.in. w Polsce montowane są osobowe Ople Astra i dostawcze Volkswageny Caddy. Różne inne niemieckie fabryki działają w krajach Europy Środkowej i Wschodniej ze względu na tańszą siłę roboczą, a u naszych zachodnich sąsiadów zostaje coraz mniej zakładów masowej produkcji przemysłowej. Nadal jednak funkcjonują tam znane z wysokiej jakości wytwórnie sprzętu specjalistycznego, np. maszyn i urządzeń dla przemysłu, rolnictwa czy usług. Oprócz tego w licznych ośrodkach naukowych rozwijają się nowoczesne technologie (Hi‑Tech).
Najważniejszym surowcem mineralnym jest węgiel brunatny, w którego wydobyciu Niemcy zajmują pierwsze miejsce na świecie. Duże znaczenie mają też sole potasowe. Ponadto pozyskuje się sól kamienną, ropę naftową, gaz ziemny – wydobycie jest niezbyt duże, choć kilkukrotnie większe niż w Polsce.

Rt1qc4mu7sbP81

Ilustracja przedstawia dwie mapy gospodarcze Niemiec. Mapa pierwsza – rolnictwo, mapa druga – przemysł. Na mapie rolnictwa przeważa tło w kolorze żółtym (grunty orne), ponadto tło w kolorze jasnozielonym (łąki i pastwiska), zielonym (lasy) i szarym (nieużytki). Na mapie sygnatury obrazujące uprawy (pszenica, żyto, jęczmień, rzepak, buraki cukrowe, ziemniaki, chmiel, tytoń, owoce i warzywa, winorośl) i hodowlę (bydło, trzoda chlewna, owce). W kilku miejscach powiększone sygnatury oznaczają wysokotowarową produkcję rolną. Na mapie przemysłu sygnatury kołowe – ośrodki przemysłowe. Duże w Monachium, Hamburgu, kilkanaście średnich sygnatur i kilkanaście mniejszych. Przemysł elektromaszynowy i hutniczy oraz chemiczny w przewadze, lekki oraz spożywczy. Po kilkanaście elektrowni cieplnych i wodnych oznaczonych kolorowymi gwiazdkami, kilka elektrowni atomowych, ropociągi i gazociągi oznaczone liniami. Sygnaturami oznaczające wydobycie węgla kamiennego, węgla brunatnego, ropy naftowej, gazu ziemnego, soli kamiennej, soli potasowych i rud uranu występują w środkowej części mapy. Dodatkowo brązowymi plamami wyróżniono obszary silnie uprzemysłowione, obejmują one skupiska miast – dużych ośrodków przemysłu. Obie mapy zawierają południki i równoleżniki, dookoła map w białych ramkach opisano współrzędne geograficzne co dwa stopnie.

W rolnictwie na stałe zatrudnionych jest tylko około 2% ogółu pracujących Niemców. W sezonie letnim do pracy w gospodarstwach rolnych przyjeżdża wielu tzw. gastarbeiterów (pracowników gościnnych) z zagranicy, w tym z Polski. Zajmują się oni głównie zbieraniem warzyw (w tym szparagów), truskawek, winogron, a także innymi prostymi pracami. Choć niemieckie rolnictwo jest silnie zmechanizowane, to niektóre czynności muszą być wykonywane ręcznie, do czego potrzebna jest tania siła robocza. Gastarbeiterzy są i tak zadowoleni, gdyż zarabiają dużo większe pieniądze niż u siebie w kraju – średnie zarobki w Niemczech są trzykrotnie wyższe niż w Polsce.

Mimo iż rolnictwo Niemiec jest wysokotowarowe, wyspecjalizowane, bardzo wydajne i jeszcze dotowane z UE, to w Produkcie Krajowym Brutto jego udział nie przekracza 1%. To pokazuje jak wielkie znaczenie dla gospodarki Niemiec mają dwa pozostałe jej działy – przede wszystkim usługi, a ponadto przemysł. Na bazie tego „niewielkiego” rolnictwa musiał rozwinąć się wielki przemysł spożywczy, by wyżywić ponad 80 mln ludzi. Okazało się to jak najbardziej wykonalne i to z nadwyżką, gdyż Niemcy są dziś dużym eksporterem żywności. Najbardziej znane w świecie niemieckie artykuły spożywcze to piwo, wino, czekolady, lody, sery, kiełbaski, parówki i inne produkty mięsne.

Podsumowanie

• Niemcy to duży kraj w Europie Zachodniej, w którym mieszka ponad 80 mln ludzi.

• Po II wojnie światowej do 1990 r. Niemcy podzielone były na dwa państwa – RFN i NRD.

• Podstawowy podział administracyjny Niemiec wyróżnia 16 krajów związkowych (landów), które w większości są krainami historycznymi.

• Niemcy mają dostęp do dwóch Mórz – Północnego i Bałtyckiego.

• Ukształtowanie pionowe terenu Niemiec ma układ pasowy z nizinami na północy, wyżynami w centrum i na południu oraz z górami wysokimi (Alpami) wzdłuż południowej granicy.

• W Niemczech występuje klimat umiarkowany ciepły – morski i przejściowy.

• Niemcy mają gęstą sieć hydrograficzną z wieloma dużymi rzekami, takimi jak Ren, Dunaj, Łaba, Wezera, Men.

• Na Nizinach Niemieckich dominują gleby bielicowe, a na Średniogórzu Niemieckim gleby płowe i brunatne.

• Roślinność naturalna Niemiec to głównie lasy liściaste i mieszane rosnące na wyżynach.

• Niemcy są krajem gęsto zaludnionym, a największe skupiska ludności to konurbacja Zagłębia Ruhry oraz aglomeracje Berlina, Hamburga i Monachium.

• Społeczeństwo Niemiec szybko się starzeje, brakuje ludzi młodych do pracy, toteż przyjmowanych jest wielu imigrantów z biedniejszych części Europy, w tym z Polski.

• Prawie 3/4 ludności Niemiec mieszka w miastach, gdzie intensywnie funkcjonują różnorodne usługi (handel, transport), które są podstawą gospodarki kraju.

• Niemieckie firmy przemysłowe często przenoszą swoją produkcję do krajów o tańszej sile roboczej, np. do Polski.

• W Niemczech nadal produkuje się dużo samochodów, a także specjalistyczny sprzęt wysokiej jakość (maszyny i urządzenia dla przemysłu, usług i rolnictwa). Rozwijają się też nowoczesne technologie.

• Główne bogactwa mineralne Niemiec to węgiel brunatny i sole potasowe. Wydobycie węgla kamiennego drastycznie spadło, ze względu na malejącą opłacalność.

• Rolnictwo Niemiec jest wyspecjalizowane, zmechanizowane i wysokotowarowe, a mimo to ma niewielki udział w gospodarce narodowej, gdyż dominują w niej usługi i przemysł.

• Niemcy są czwartą największą potęgą gospodarczą świata (po USA, Chinach i Japonii).

Zobacz także

Położenie Polski na świecie i w EuropieiCkddUjtx4Położenie Polski na świecie i w Europie
Morze Bałtyckie – środowisko przyrodnicze a działalność człowiekaiGI2pHQL2NMorze Bałtyckie – środowisko przyrodnicze a działalność człowieka
Zmiany w przemyśle PolskiizTrKxqBkBZmiany w przemyśle Polski
Rozwój transportu lądowego w PolsceisXiab0X4NRozwój transportu lądowego w Polsce
Rozwój transportu powietrznego i wodnego w PolsceieuAT9rdXNRozwój transportu powietrznego i wodnego w Polsce

Słowniczek

Zadania