Środowisko przyrodnicze i gospodarka Niemiec
Niemcy to zachodni sąsiad Polski, z którym łączą nas bardzo burzliwe losy historyczne. Przez ponad 120 lat część ziem polskich znajdowała się pod zaborem niemieckim (pruskim), a podczas II wojny światowej toczyliśmy nierówną walkę z faszystowskim okupantem. Dziś jednak utrzymujemy przyjazne stosunki społeczno‑gospodarcze. Trzeba pamiętać, że Niemcy bardzo nam pomogli w integracji ze strukturami europejskimi.
jakie jest położenie Polski w Europie;
jaki jest podział terytorialny Europy;
w jaki sposób odczytywać informacje z piramidy wieku.
określać położenie Niemiec na mapie Europy;
omawiać podział administracyjny naszych zachodnich sąsiadów;
charakteryzować środowisko przyrodnicze Niemiec, w tym ukształtowanie terenu, klimat, hydrografię, gleby i roślinność;
wymieniać cechy ludności Niemiec;
wyjaśniać przyczyny rozwoju gospodarczego Niemiec.
1. Położenie i podział Niemiec
Niemcy to duży kraj w Europie Zachodniej, mający powierzchnię 357 tys. kmIndeks górny 22, czyli kilkanaście % większą niż Polska. Rozciągają się między Morzem Północnym, Płw. Jutlandzkim i Morzem Bałtyckim na północy a Alpami na południu. Granica z Polską liczy 467 km i przebiega głównie po Odrze i Nysie Łużyckiej. Ponadto Niemcy graniczą też z Republiką Czeską, Austrią, Szwajcarią, Francją, Luksemburgiem, Belgią, Holandią i Danią.
Na mapach Europy wskaż Niemcy i opisz położenie geograficzne tego kraju.
W czasach historycznych państwo niemieckie zajmowało znacznie większy obszar. Poza naszymi Ziemiami Zachodnimi do Niemiec należała też francuska Alzacja i Lotaryngia, a w czasach kolonialnych Niemcy zajęli tereny dzisiejszego Kamerunu, Namibii, Tanzanii i Togo w Afryce oraz część Nowej Gwinei i okoliczne wyspy na Oceanii.
Po II wojnie światowej ustalone zostały aktualne granice zewnętrzne Niemiec. Wewnątrz zaś dokonano podziału na dwa odrębne państwa – Republikę Federalną Niemiec znajdującą się pod wpływami USA, Wlk. Brytanii i Francji oraz Niemiecką Republikę Demokratyczną uzależnioną od ZSRR (podobnie jak Polska). Stolicą RFN zostało miasto Bonn, a stolicą NRD – Berlin, w którym wydzielono część zachodnią nieformalnie należącą do RFN (Berlin Zachodni). W październiku 1990 roku nastąpiło połączenie obu państw niemieckich w jedno; stolicą został Berlin.
W listopadzie 1989 roku mieszkańcy Berlina zburzyli mur dzielący miasto na dwie części. Impulsem do tego były zmiany zachodzące w Polsce, m.in. pierwsze demokratyczne wybory z 4 czerwca i powołanie pierwszego niekomunistycznego rządu. Zburzenie muru berlińskiego jest dziś uznawane na świecie za symbol upadku komunizmu i końca podziału Europy.
Podział administracyjny Niemiec opiera się na krainach historycznych. Podstawowe jednostki to 16 krajów związkowych zwanych też landami. 13 z nich to na ogół duże krainy historyczne, a 3 landy obejmują obszary miast wydzielonych – Berlina, Hamburga i Bremy wraz z Bremerhaven. Nazwy landów są w Niemczech używane bardzo często, znacznie częściej niż u nas używa się nazwy województw. Miejscowa ludność zazwyczaj czuje silne więzi emocjonalne ze swoim landem.
Na mapie powyżej odczytaj nazwy landów wschodnich (należących dawniej do NRD) i landów zachodnich (należących do RFN), a także nazwy ich stolic.
2. Warunki naturalne
Niemcy położone są nad dwoma Morzami – Bałtyckim i Północnym. Oba wybrzeża mają urozmaiconą linię brzegową z licznymi wyspami i półwyspami oraz zatokami i cieśninami. M.in. na Bałtyku znajduje się Rugia będąca największą wyspą Niemiec. Z kolei wzdłuż brzegów Morza Północnego rozciąga się archipelag Wysp Fryzyjskich, które okresowo mają stałe połączenie z lądem. Pomiędzy wyspami a brzegiem znajdują się tzw. wattywatty, czyli szerokie i płaskie pasy wybrzeża zbudowane z luźnych piasków i mułów, które w czasie przypływów są zalewane, a w czasie odpływów odsłaniane.
Niemiecka nazwa Morza Bałtyckiego to Ostsee, czyli Morze Wschodnie.
Ukształtowanie pionowe powierzchni Niemiec, podobnie jak w przypadku Polski, charakteryzuje się układem pasowym. Na północy występuje pas Nizin Niemieckich urozmaicony polodowcowym Pojezierzem Meklemburskim na wschodzie. Całą centralną część kraju zajmuje wyżynny obszar Średniogórza Niemieckiego. Jest on znacznie szerszy od naszego pasa Wyżyn, a także wyższy – są tam m.in. stare pasma górskie o wysokościach około 1000 m n.p.m., np. Harz (1142 m) czy Las Turyński (982 m); od gór Harz wzięła się nazwa orogenezy hercyńskiej. Na wschodzie wzdłuż granic z Rep. Czeską rozciągają się nieco wyższe pasma górskie Rudaw (1244 m n.p.m.) i Szumawy (1457 m n.p.m.), które należą do Masywu Czeskiego, podobnie jak Sudety. Najwyższe góry to oczywiście Alpy, których niewielka niemiecka (bawarska) część położona jest wzdłuż południowej granicy z Austrią. Na tejże granicy znajduje się Zugspitze (2963 m n.p.m.) – najwyższy szczyt Niemiec. Na przedpolu Alp rozciąga się rozległa i lekko pofałdowana Wyżyna Bawarska.
Na mapie powyżej wskaż główne elementy poziomego i pionowego ukształtowania terenu Niemiec.
Prawie w całej zachodniej i północnej części Niemiec występuje klimat umiarkowany ciepły morski. Notowane są w nim nieco wyższe opady niż w Polsce, a także wyższe temperatury zimą. Na wschodzie i w centrum panuje podobny do naszego klimat przejściowy, a na południu w Alpach – klimat górski.
Urozmaicona rzeźba terenu i zwiększone opady przyczyniły się do powstania na obszarze Niemiec gęstej sieci rzecznej. Płynie tam kilka dużych rzek – Dunaj, Ren, Łaba, Wezera – mających liczne dopływy. Poza Dunajem uchodzą one do Morza Północnego, na brzegach którego utworzyło się dużo terenów podmokłych i depresyjnych.
Gleby Niemiec nie zaliczają się do najbardziej urodzajnych. Na nizinach północy przeważają bielice wytworzone na piaskach polodowcowych. Na wyżynach w centrum i na południu dominują gleby płowe i brunatne. W dolinach rzecznych jest trochę napływowych mad. Inne dobre gleby – czarnoziemy – wytworzyły się pokrywach lessowych, które zalegają na niewielkich obszarach pomiędzy nizinami i wyżynami. Na podmokłych terenach nadmorskich występują wilgotne gleby bagienne.
32% obszaru Niemiec pokrywają lasy. Są to przeważnie lasy liściaste i mieszane, które występują w centrum i na południu kraju. Północna część Niemiec, gdzie kiedyś rosły gęste lasy iglaste, jest dziś słabo zalesiona, gdyż płaskie tereny nizin zostały zagospodarowane do celów rolniczych. Z kolei na południu w Alpach występuje piętrowy układ roślinności.
Na południowym zachodzie Niemiec w Badenii‑Wirtembergii znajduje się pasmo górskie Schwarzwald (po polsku Czarny Las). To stare góry zrębowe pokryte gęstymi lasami liściastymi i mieszanymi. Znajdują się tam m.in. źródła Dunaju oraz głębokie doliny i przełomy innych rzek, które tworzą malownicze krajobrazy. Dużo jest też wód mineralnych i związanych z nimi uzdrowisk. Schwarzwald zalicza się do głównych obszarów turystycznych w Niemczech.
Korzystając z map powyżej oraz z danych w tabeli (załącznik), omów warunki naturalne Niemiec. Wybrane informacje porównaj z danymi dla Polski.
3. Ludność Niemiec
Niemcy liczą 82 miliony mieszkańców, czyli ponad dwa raz więcej niż Polska. Są drugim po Rosji najbardziej zaludnionym krajem Europy. Ludność Niemiec rozmieszczona jest dosyć gęsto na terenie niemal całego państwa. Średnia gęstość zaludnienia to 230 osób na 1 kmIndeks górny 22, przy czym występuje kilka obszarów o bardzo dużym zagęszczeniu ludności:
Zagłębie Ruhry – konurbacja wielu dużych (Kolonia, Dortmund, Essen), średnich i małych miast licząca łącznie ponad 5 mln mieszkańców;
Berlin – aglomeracja stolicy oraz Poczdamu i wielu mniejszych miejscowości zamieszkana przez prawie 4 mln osób;
Hamburg i Monachium – dwie aglomeracje wielkich miast liczące po około 2 mln mieszkańców;
Frankfurt, Norymberga, Stuttgart i in. – aglomeracje liczące mniej niż 1 mln mieszkańców.
Zdecydowana większość ludności Niemiec – 74% – to mieszkańcy miast; dla porównania w Polsce odsetek ten wynosi 61%.
W strukturze narodowościowej kraju około 90% stanowią Niemcy, a pozostali to imigranci głównie z Turcji oraz Europy Południowej i Środkowo‑Wschodniej, w tym z Polski. Każdego roku do naszych zachodnich sąsiadów przyjeżdża kilkaset tysięcy imigrantów, którzy są potrzebni przede wszystkim do wykonywania prac fizycznych. Społeczeństwo niemieckie starzeje się jeszcze bardziej niż polskie i dlatego występują tam duże niedobory ludzi młodych. Od wielu lat notowany jest ujemny przyrost naturalny, na co składa się głównie mała liczba urodzeń. Niemcy, poza Bawarią, to kraj znacznie mniej katolicki niż Polska, toteż model tradycyjnej rodziny z dziećmi jest w większym stopniu wypierany przez bezdzietne związki nieformalne. Swoje znaczenie ma też wyższy poziom rozwoju gospodarczego przekładający się na większą zamożność społeczeństwa i tym samym bardziej konsumpcyjny styl życia.
Po zjednoczeniu Niemiec dużym problemem ludnościowym okazały się niemal masowe migracje z landów wschodnich do zachodnich. Obszar dawnej NRD był znacznie słabiej rozwinięty gospodarczo niż RFN i po otwarciu granic zaczął się prawdziwy exodus ludności na zachód. Problemem był nie tyle napływ migrantów do części zachodniej, ile odpływ ludności z części wschodniej. Rząd Niemiec przeznaczył olbrzymie pieniądze na nadrabianie zaległości gospodarczych w landach wschodnich, tyle że brakowało tam ludzi – do pracy i do zamieszkania. Skorzystało na tym wielu Polaków, którzy przenieśli się tuż za naszą zachodnią granicę, gdzie mogli znaleźć dobrą pracę, a także kupić mieszkania i domy tańsze niż w naszym kraju.
Korzystając z ilustracji powyżej oraz z danych w tabeli (załącznik), scharakteryzuj cechy ludności Niemiec. Wybrane informacje porównaj z danymi dla Polski.
4. Gospodarka Niemiec
Niemcy są czwartą największą potęgą gospodarczą świata – po Stanach Zjednoczonych, Chinach i Japonii. Ogólna wartość Produktu Krajowego Brutto naszych zachodnich sąsiadów jest 8‑krotnie wyższa niż Polski. Swój sukces gospodarczy Niemcy zawdzięczają m.in. amerykańskiemu Planowi Marshalla, którym po II wojnie światowej objęte zostały państwa Europy Zachodniej, w tym RFN. W ramach tego Planu USA przekazały olbrzymie pieniądze na odbudowę zniszczeń wojennych, za co uzyskały trwałe poparcie polityczne. Ponadto do intensywnego rozwoju gospodarczego Niemiec przyczyniła się też bardzo dobra organizacja pracy i dyscyplina, z których nasi sąsiedzi są znani.
Powojenny rozwój niemieckiej gospodarki opierał się na przemyśle ciężkim skoncentrowanym w wielkim Zagłębiu Ruhry. Wydobywano tam węgiel kamienny, działały liczne huty żelaza oraz zakłady przemysłu elektromaszynowego i chemicznego. W 1951 RFN wraz z Francją, Belgią, Holandią, Luksemburgiem i Włochami utworzyły Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, będącą początkiem budowy naszej dzisiejszej wspólnej Europy. W 1957 roku te same kraje powołały Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), która po przyjęciu kolejnych 6 państw w latach 70. i 80. przekształciła się w Unię Europejską w 1993 r.
Korzystając z odpowiednich map, przypomnij etapy rozszerzania Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Unii Europejskiej.
Niemiecka gospodarka opiera się dziś głównie na wysokorozwiniętych usługach, w których pracuje blisko 70% ogółu zatrudnionych. Usługi te funkcjonują przede wszystkim w miastach, gdzie – jak pamiętamy – mieszka ponad 70% ludności. Największe znaczenie ma handel (w tym handel zagraniczny) oraz transport – drogowy, kolejowy, lotniczy, morski, śródlądowy. Niemcy znane są Polakom z bezpłatnych do 2016 r. autostrad, których łączna długość przekracza 12 tys. km. Po torach kolejowych kursują m.in. szybkie pociągi Intercity Express. Frankfurt nad Menem to jeden z największych portów lotniczych Europy, a w samym tylko Berlinie znajdują się aż trzy duże lotniska pasażerskie. Hamburg, Kilonia, Lubecka, Rostock, Bremerhaven to wielkie porty morskie. Duisburg jest największym portem rzecznym w Europie, a rzeka Ren zalicza się do najbardziej uczęszczanych szlaków śródlądowych – dzięki licznym kanałom ma ona połączenie z rzekami m.in. Francji i Polski czy nawet krajów Bałkańskich (poprzez Men i Dunaj).
Przypomnij sobie swoje kontakty z niemieckim handlem, transportem lub innymi usługami (np. telewizją). Jakie masz wrażenia?
Niemiecki przemysł w ostatnich kilkudziesięciu latach znacząco zmienił swoje oblicze. W okręgu przemysłowym Zagłębia Ruhry wydobywa się coraz mniej węgla kamiennego, gdyż staje się to nieopłacalne. Nadal jednak wytwarza się tam duże ilości stali, która wykorzystywana jest m.in. do produkcji środków transportu. Przemysłową wizytówką Niemiec są samochody, których produkcja dawno jednak wykroczyła poza granice kraju, m.in. w Polsce montowane są osobowe Ople Astra i dostawcze Volkswageny Caddy. Różne inne niemieckie fabryki działają w krajach Europy Środkowej i Wschodniej ze względu na tańszą siłę roboczą, a u naszych zachodnich sąsiadów zostaje coraz mniej zakładów masowej produkcji przemysłowej. Nadal jednak funkcjonują tam znane z wysokiej jakości wytwórnie sprzętu specjalistycznego, np. maszyn i urządzeń dla przemysłu, rolnictwa czy usług. Oprócz tego w licznych ośrodkach naukowych rozwijają się nowoczesne technologie (Hi‑Tech).
Najważniejszym surowcem mineralnym jest węgiel brunatny, w którego wydobyciu Niemcy zajmują pierwsze miejsce na świecie. Duże znaczenie mają też sole potasowe. Ponadto pozyskuje się sól kamienną, ropę naftową, gaz ziemny – wydobycie jest niezbyt duże, choć kilkukrotnie większe niż w Polsce.
Na mapie powyżej wskaż miejsca wydobycia głównych surowców mineralnych Niemiec.
W rolnictwie na stałe zatrudnionych jest tylko około 2% ogółu pracujących Niemców. W sezonie letnim do pracy w gospodarstwach rolnych przyjeżdża wielu tzw. gastarbeiterów (pracowników gościnnych) z zagranicy, w tym z Polski. Zajmują się oni głównie zbieraniem warzyw (w tym szparagów), truskawek, winogron, a także innymi prostymi pracami. Choć niemieckie rolnictwo jest silnie zmechanizowane, to niektóre czynności muszą być wykonywane ręcznie, do czego potrzebna jest tania siła robocza. Gastarbeiterzy są i tak zadowoleni, gdyż zarabiają dużo większe pieniądze niż u siebie w kraju – średnie zarobki w Niemczech są trzykrotnie wyższe niż w Polsce.
Mimo iż rolnictwo Niemiec jest wysokotowarowe, wyspecjalizowane, bardzo wydajne i jeszcze dotowane z UE, to w Produkcie Krajowym Brutto jego udział nie przekracza 1%. To pokazuje jak wielkie znaczenie dla gospodarki Niemiec mają dwa pozostałe jej działy – przede wszystkim usługi, a ponadto przemysł. Na bazie tego „niewielkiego” rolnictwa musiał rozwinąć się wielki przemysł spożywczy, by wyżywić ponad 80 mln ludzi. Okazało się to jak najbardziej wykonalne i to z nadwyżką, gdyż Niemcy są dziś dużym eksporterem żywności. Najbardziej znane w świecie niemieckie artykuły spożywcze to piwo, wino, czekolady, lody, sery, kiełbaski, parówki i inne produkty mięsne.
Korzystając z map powyżej oraz z danych w tabeli (załącznik), scharakteryzuj gospodarkę Niemiec. Wybrane informacje porównaj z danymi dla Polski.
Podsumowanie
Niemcy to duży kraj w Europie Zachodniej, w którym mieszka ponad 80 mln ludzi.
Po II wojnie światowej do 1990 r. Niemcy podzielone były na dwa państwa – RFN i NRD.
Podstawowy podział administracyjny Niemiec wyróżnia 16 krajów związkowych (landów), które w większości są krainami historycznymi.
Niemcy mają dostęp do dwóch Mórz – Północnego i Bałtyckiego.
Ukształtowanie pionowe terenu Niemiec ma układ pasowy z nizinami na północy, wyżynami w centrum i na południu oraz z górami wysokimi (Alpami) wzdłuż południowej granicy.
W Niemczech występuje klimat umiarkowany ciepły – morski i przejściowy.
Niemcy mają gęstą sieć hydrograficzną z wieloma dużymi rzekami, takimi jak Ren, Dunaj, Łaba, Wezera, Men.
Na Nizinach Niemieckich dominują gleby bielicowe, a na Średniogórzu Niemieckim gleby płowe i brunatne.
Roślinność naturalna Niemiec to głównie lasy liściaste i mieszane rosnące na wyżynach.
Niemcy są krajem gęsto zaludnionym, a największe skupiska ludności to konurbacja Zagłębia Ruhry oraz aglomeracje Berlina, Hamburga i Monachium.
Społeczeństwo Niemiec szybko się starzeje, brakuje ludzi młodych do pracy, toteż przyjmowanych jest wielu imigrantów z biedniejszych części Europy, w tym z Polski.
Prawie 3/4 ludności Niemiec mieszka w miastach, gdzie intensywnie funkcjonują różnorodne usługi (handel, transport), które są podstawą gospodarki kraju.
Niemieckie firmy przemysłowe często przenoszą swoją produkcję do krajów o tańszej sile roboczej, np. do Polski.
W Niemczech nadal produkuje się dużo samochodów, a także specjalistyczny sprzęt wysokiej jakość (maszyny i urządzenia dla przemysłu, usług i rolnictwa). Rozwijają się też nowoczesne technologie.
Główne bogactwa mineralne Niemiec to węgiel brunatny i sole potasowe. Wydobycie węgla kamiennego drastycznie spadło, ze względu na malejącą opłacalność.
Rolnictwo Niemiec jest wyspecjalizowane, zmechanizowane i wysokotowarowe, a mimo to ma niewielki udział w gospodarce narodowej, gdyż dominują w niej usługi i przemysł.
Niemcy są czwartą największą potęgą gospodarczą świata (po USA, Chinach i Japonii).
Przejrzyj różne rzeczy, jakie posiadasz w domu i ustal, które z nich są niemieckie. Sprawdź na etykietach lub w Internecie, gdzie dokładnie zostały one wyprodukowane. Zapisz w zeszycie nazwy firm oraz miejsca produkcji. Policz ile produktów wykonano w Niemczech, a ile w krajach o tańszej sile roboczej.
Zobacz także
Położenie Polski na świecie i w EuropiePołożenie Polski na świecie i w Europie
Morze Bałtyckie – środowisko przyrodnicze a działalność człowiekaMorze Bałtyckie – środowisko przyrodnicze a działalność człowieka
Zmiany w przemyśle PolskiZmiany w przemyśle Polski
Rozwój transportu lądowego w PolsceRozwój transportu lądowego w Polsce
Rozwój transportu powietrznego i wodnego w PolsceRozwój transportu powietrznego i wodnego w Polsce
Słowniczek
płaski i szeroki pas wybrzeża morskiego zbudowany z luźnych piasków i mułów, okresowo zalewany przez wodę
Zadania
Połącz ze sobą człony nazw geograficznych odnoszących się do Niemiec.
Wyspy, Las, Pojezierze, Wyżyna, Średniogórze, Zatoka
Bawarska | |
Fryzyjskie | |
Helgolandzka | |
Meklemburskie | |
Niemieckie | |
Turyński |
Do wymienionych nazw miast niemieckich dopasuj opisy ich znaczenia transportowego.
Berlin, Hamburg, Frankfurt, Duisburg
największy port lotniczy | |
największy port morski | |
największy port śródlądowy | |
największy węzeł kolejowy |