Morze Bałtyckie jest bardzo zróżnicowanym akwenem. Występują tu różne formy ukształtowania dna i wybrzeży, kamieniste i piaszczyste plaże, zróżnicowane gatunki roślin i zwierząt, właściwe i dla wód słonych, i słodkich. Spotkać tu można zarówno gatunki oceaniczne, jak i charakterystyczne dla wód śródlądowych, a także gatunki sprowadzone z odległych rejonów świata. Niestety, Morze Bałtyckie, tworzące unikatowy ekosystem, jest dziś zagrożone przez działalność człowieka.

Położenie i rozmiary

Morze Bałtyckie jest morzem śródlądowymmorze śródlądowe morzem śródlądowym. Leży między Półwyspem Skandynawskim a środkową i wschodnią częścią lądu europejskiego. Z Morzem Północnym łączy się przez wąskie cieśniny duńskie (Mały Bełt, Wielki Bełt, Sund, Kattegat, Skagerrak). Najczęściej za zachodnią granicę Morza Bałtyckiego uważa się umowną linię wyznaczoną pomiędzy północnym cyplem Półwyspu Jutlandzkiego a szwedzką wyspą Tjörn.

Państwa graniczące z Morzem Bałtyckim (tzw. państwa bałtyckie) to: Dania, Szwecja, Finlandia, Estonia, Litwa, Łotwa, Rosja, Polska, Niemcy.

RA5CcSz6sFrTh

Mapa polityczna przedstawiająca położenie Morza Bałtyckiego na mapie Europy. Czerwoną ramką zaznaczono państwa, które mają dostęp do Morza Bałtyckiego. Są to Dania, Niemcy, Polska, Litwa, Łotwa, Estonia, Rosja, Szwecja, Finlandia i Norwegia.

R1AGNWauy5SSY

Film nawiązujący do treści materiału

Film nawiązujący do treści materiału

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1AGNWauy5SSY

Film nawiązujący do treści materiału

Charakterystyka fizycznogeograficzna Morza Bałtyckiego

Bałtyk jest morzem śródlądowym, stanowiącym część Oceanu Atlantyckiego. Powierzchnia Bałtyku wynosi 393 tys. kmIndeks górny 2² (z Cieśninami Duńskimi 415,3 tys. kmIndeks górny 2²), objętość: 21,7 tys. kmIndeks górny 3³. Rozciągłość z północy na południe wynosi ok. 1 300 km, z zachodu na wschód w najszerszym miejscu ok. 600 km, a w najwęższym ok. 100 km.

Linia brzegowa Bałtyku ma długość ok. 8 100 km i jest silnie rozwinięta i urozmaicona. Znajdują się tu liczne zalewy, zatoki, półwyspy oraz wyspy. Największe zatoki to Zatoka Botnicka (pow. 117 tys. km²), Zatoka Fińska (pow. 30 tys. km²) i Zatoka Ryska (pow. 17 tys. km²). Natomiast największymi półwyspami są: Mierzeja Kurońska (dł. 98 km), Mierzeja Wiślana (dł. 96 km) i Mierzeja Helska (dł. 35 km).

Morze Bałtyckie zaliczane jest do płytkich mórz – jego średnia głębokość wynosi 53 m, maksymalna 459 m. Dno Morza Bałtyckiego charakteryzuje się urozmaiconym ukształtowaniem. Występują tam baseny (głębie) i płycizny (ławice). Dno Bałtyku tworzą trzy główne baseny, oddzielone od siebie progami – Basen Bornholmski, Basen Gotlandzki i położony najdalej na północ Basen Botnicki. Dno basenów w kilku miejscach gwałtownie opada, tworząc głębie, z których najgłębsza – Landsort – ma 459 m głębokości. W dnie występują także rynny, czyli podłużne zagłębienia. Oprócz nich charakterystyczną cechą ukształtowania dna Bałtyku jest występowanie dużych płycizn, zwanych ławicami, zbudowanych z piasków, żwirów i kamieni pozostawionych przez lądolód. Największymi ławicami są: Ławica Bornholmska, Orla, Odrzańska, Słupska, Środkowa i Hoburska.

Na Morzu Bałtyckim występują też liczne wyspy, będące najwyższymi, wynurzającymi się ponad powierzchnię wody częściami skalnych progów. Do największych wysp należą: Gotlandia (pow. 3 140 km²), Sarema (pow. 2 673 km²), Olandia (pow. 1 342 km²), Lolland (pow. 1 242 km²), Rugia (926 km²). W niektórych rankingach za największą wyspę Bałtyku uznaje się Zelandię, stanowiącą część Danii. Ma ona powierzchnię 7031 km² i położona jest pomiędzy cieśninami (Kattegat, Sund i Wielki Bełt) łączącymi Morze Bałtyckie z Morzem Północnym.

Morze Bałtyckie

R1cY93lx3FSqI

Zdjęcie przedstawia trójwymiarowy model ukształtowania dna Morza Bałtyckiego. Dzięki trójwymiarowości udało się przedstawić jego zróżnicowanie. Największe głębokości znajdują się w podłużnym odcinku pośrodku zbiornika. Morze oznaczono kolorem niebieskim. Lądy znajdujące się dookoła kolorem zielonym.

R8ZqMl2fjl77g

Mapa polityczna Europy, obrazująca państwa, które mają dostęp do Morza Bałtyckiego. Są to Dania, Niemcy, Polska, Litwa, Łotwa, Estonia, Rosja, Szwecja, Finlandia i Norwegia.

Na północnym wybrzeżu Bałtyku występują niewielkie, skaliste wysepki zwane szkieramiszkierszkierami. Tworzą one charakterystyczne wybrzeża szkierowe. Oprócz nich w tej części akwenu występują wybrzeża fierdowe i fierdowo‑szkierowe. Południowe i wschodnie wybrzeża są z reguły piaszczyste. Znajdują się tu szerokie plaże, a w miejscach, gdzie wysoczyzna dochodzi do brzegu morza, tworzą się klify – strome skarpy, ostro opadające do wody, powstające wskutek działania silnych wiatrów, fal i sztormów.

Morze Bałtyckie charakteryzuje się małym dopływem wód oceanicznych. Jest natomiast zasilane wodami rzecznymi i opadami. Do morza uchodzi ok. 250 rzek, z których największe to: Newa, Wisła, Kemi, Göta, Niemen, Odra, Lule, Ångerman, Dźwina. Rocznie rzekami do Morza Bałtyckiego odpływa ponad 470 kmIndeks górny 3³ wody. Powierzchnia obszaru lądu, z którego wszystkie wody powierzchniowe i podziemne spływają do Morza Bałtyckiego (czyli tzw. zlewiska) wynosi 1,7 mln kmIndeks górny 2² (około 17% pow. Europy). W jego zlewisku leżą w całości Litwa, Łotwa i Estonia, niemal cała Polska, Szwecja i Finlandia oraz część Rosji, Niemiec i Danii, a także niewielkie fragmenty wschodniej Norwegii.

RNKU4Kpu2EOHC

Obszar, z którego wody spływają rzekami do Morza Bałtyckiego. Jest to niemal całe terytorium Polski, niewielka część Niemiec na północnym wschodzie, większość Danii, Litwa, Łotwa, Estonia, Obwód Kaliningradzki, około połowa Białorusi, część Rosji położona na północ od Białorusi do okolic Morza Białego, prawie cała Finlandia (z wyłączeniem części najdalej wysuniętej na północ) i Szwecja (z wyłączeniem obszaru wzdłuż zachodniej granicy).

Wymiana wód między Morzem Bałtyckim i Morzem Północnym oraz resztą Oceanu Atlantyckiego następuje przez Cieśniny Duńskie (Skagerrak, Kattegat, Sund, Wielki Bełt, Mały Bełt). Ich maksymalna głębokość sięga jedynie kilkunastu metrów (około 15‑17), a miejscami nawet poniżej 10 m. Co więcej, cieśniny te ulegają wypłycaniu. To powoduje, że wymiana wody w Bałtyku trwa ok. 30 lat.

Ograniczona wymiana wód sprawia, że pływy na Morzu Bałtyckim są niewielkie. Największe występują w Zatoce Botnickiej (do 60 cm), podczas gdy u południowych i wschodnich wybrzeży nie przekraczają 10 cm (Świnoujście 8 cm, Zatoka Gdańska 3 cm, Kłajpeda 4 cm, Zatoka Fińska 6–8 cm). Spiętrzenia wody wywołane silnymi wiatrami sięgają od 50 cm na brzegach otwartego morza do 2 m i więcej w cieśninach i w głębi zatok. Fale występujące na Bałtyku są krótkie i strome – przeciętna wysokość fali wynosi 5 m, a w czasie silnych sztormów sięga 10 m.

Ograniczona wymiana wód z oceanem i duża dostawa słodkiej wody w połączeniu z chłodnym klimatem i związanym z tym niewielkim parowaniem powoduje, że wody Bałtyku są bardzo mało zasolone. Średnie zasolenie wynosi zaledwie 7‰ i jest dość zróżnicowane na terenie zbiornika. W północnej części Zatoki Botnickiej i wschodniej części Zatoki Fińskiej spada poniżej 2‑3‰, podczas gdy w Cieśninach Duńskich dochodzi do 20‑30‰. Dlatego Bałtyk jest nazywany morzem słonawym. Zasolenie wyraźnie rośnie wraz z głębokością, np. w Basenie Bornholmskim przy powierzchni wynosi ok. 7,5‰, a na głębokości 100 m jest to już 15–18‰.

R11NA20vUyuLb

Mapa prezentująca zasolenie wód Morza Bałtyckiego. W prawym dolnym rogu legenda z opisanymi poszczególnymi wartościami zasolenia od zera do trzydziestu jeden przypisanymi do kolorów. Najniższe wartości mają kolor niebieski, po czym stopniowo przechodzą w zielony, żółty, pomarańczowy aż do ciemnoczerwonego i czarnego. Największe zasolenie występuje między Danią, Szwecją i Niemcami - ok. 10 do 28 punktów. Najniższe między Rosją, Finlandią a Estonią - ok 1. Między Szwecją a Finlandią ma wartość 3. W pozostałych rejonach plasuje się ok 6‑8.

Średnia roczna temperatura wód powierzchniowych Morza Bałtyckiego jest uzależniona od temperatury powietrza oraz kierunku wiatru. Wiatry zachodnie powodują jej wzrost, wschodnie – ochłodzenie. Wynosi ona 8‑9Indeks górny o^oC i odznacza się dużymi wahaniami w ciągu roku – w zimie spada do 2‑4°C w niezamarzniętej części akwenu, w lecie wzrasta do 11‑26°C. Zimą, nawet do końca lutego, niektóre części zatok, w tym Zalew Wiślany oraz Zatoka Fińska i Zatoka Botnicka, mogą zamarzać. Najwyższą temperaturę mają wody przybrzeżne, zwłaszcza w rejonach ujść rzek.

Temperatura wód Morza Bałtyckiego

Rex2WEikMwkl9

Mapa prezentująca temperaturę wód Morza Bałtyckiego w lutym 2020 roku. Najzimniej jest między Szwecją a Finlandią, oraz Finlandią, Rosją i Estonią (około 0 stopni). Najcieplejszy obszar to teren między Polską a Szwecją (ok. 8 stopni). W pozostałych rejonach około 4 stopnie.

RnrqzNxuJR4yr

Mapa prezentująca temperaturę wód Morza Bałtyckiego w sierpniu 2020 roku. Najchłodniejszym obszarem jest południowo wschodnia cześć wybrzeża Szwecji, gdzie temperatury sięgają około trzynastu stopni oraz okolice Szwecji i Finlandii (około 16 stopni), najcieplej jest u wybrzeży Rosji, Litwy, Estonii i Niemiec – około 19 stopni.

Różnorodność biologiczna akwenu jest stosunkowo niewielka w porównaniu do np. sąsiedniego Morza Północnego. Przyczyną tego jest małe zasolenie wód morza. Występują w nim słonowodne i słodkowodne gatunki roślin i zwierząt, przy czym gatunki morskie stopniowo zanikają z zachodu na wschód. W wysłodzonych wodach przybrzeżnych, zatokach i zalewach żyją głównie gatunki słodkowodne.

W Morzu Bałtyckim do głębokości ok. 40 m występuje ponad 700 gatunków mikroskopijnych organizmów roślinnych (w tym glonów i sinic) biernie unoszących się w oświetlonej warstwie toni wodnej, tworzących fitoplankton. Dominują wśród nich okrzemki, bruzdnice i sinice.

Dno morskie porastają rośliny osiadłe (tworzące tzw. fitobentos), do których należą m.in. zielenice (gałęzatka, taśma, ulwa sałatowa), brunatnice (morszczyn pęcherzykowaty), krasnorosty (widlik, żebrowiec krwisty), trawa morska i in. Rośliny te występują jedynie w płytkich, dobrze naświetlonych wodach przybrzeżnych do głębokości 20 m, a w zatokach do 8–10 m.

Dno Morza Bałtyckiego

RbfsSXBXCU3te

Na zdjęciu mikroorganizmy, które kształtem przypominają agrafki. Pomiędzy nimi znajdują się również inne formy o różnych kształtach.

RF4XGNV7Bfx8q

Na zdjęciu mikroorganizmy, które wyglądają jakby były złożone z kilku małych kuleczek.

RxvZo5ppZYSnu

Na zdjęciu roślina zanurzona w wodzie. Na podłużnych, zielonych listkach są białe paski.

RyMrhlxmH9XsV

Na zdjęciu podwodny porost. ma kształt długich palców. Ma kolor ciemnej zieleni i na końcu listków jaśniejsze kuleczki znajdujące się wewnątrz liścia.

R1d9UlvmAmceO

Na zdjęciu roślina, która przypomina kłębek zielonych nitek. Rośnie na kamieniu.

ReqxUMThCN0py

Na zdjęciu kępa zielonej rośliny. Jest mokra i błyszcząca. Przypomina sałatę.

R1V6lfH6fcmws

Na zdjęciu podwodna roślina rosnąca na piasku. Przypomina kształtem pąki młodej cebuli.

Jednokomórkowe i wielokomórkowe organizmy zwierzęce unoszące się w toni wodnej tworzą zooplankton. W jego skład wchodzą głównie skorupiaki oraz pierwotniaki i meduzy – np. chełbia modra i bełtwa. Natomiast na dnie Morza Bałtyckiego żyją małże (np. omułek, sercówka, rogowiec, małgiew), skorupiaki (np. pąkla, kiełż, podwój, garnela, krewetka), ślimaki (np. wodożytka), wieloszczety (np. nereida) oraz skąposzczety. Najwięcej ich występuje na płytkim dnie, do głębokości ok. 40 m, ze względu na łatwą dostępność pokarmu i schronienia. Płytkie, piaszczyste dno jest obszarem występowania zwierząt zakopujących się w miękkim podłożu. Należą do nich m.in.: małże (małgiew, sercówka, rogowiec), wieloszczety (nereida), skorupiaki (garnela, bełkaczek) oraz skąposzczety. Na dnie mulistym licznie występują małże (rogowiec), wieloszczety (złotorunka) i skorupiaki (pośródek, podwój wielki).

W Morzu Bałtyckim występują też duże zwierzęta, w tym ryby oraz ssaki morskie aktywnie pływające w toni wodnej. Należą do nich m.in. śledzie, szproty, dorsze i płastugi (skarp, stornia), lisica oraz gatunki z Morza Północnego: belona, sardela, ostrobok, witlinek. Do gatunków słodkowodnych należą m.in. bytujące w łąkach trawy morskiej iglicznie i wężynki, natomiast na płytkim dnie kamienistym kur diabeł, węgorzyca, ostropłetwiec i tasza. Piaszczyste dno akwenu zasiedlone jest przez dobijaki, tobiasze, stornie oraz babki, a w wodach przybrzeżnych żyją gatunki charakterystyczne dla wód śródlądowych – okoń, płoć, sandacz, szczupak, jazgarz, leszcz, krąp i ciernik. Oprócz nich w wodach Morza Bałtyckiego żyją także ryby dwuśrodowiskowe (np. łosoś, troć i sieja), spędzające większość życia w morzu, a na tarło wpływające do nadbałtyckich strumieni i rzek, oraz żyjące w wodach słodkich, a rozmnażające się w wodach morskich (np. węgorz).

Ssaki morskie są reprezentowane przez zaledwie 4 gatunki – fokę pospolitą, szarytkę (fokę szarą), nerpę obrączkowaną oraz morświna, będącego jedynym żyjącym w Morzu Bałtyckim przedstawicielem waleni.

Zwierzęta Morza Bałtyckiego

R1D731qmLxX51

Na zdjęciu niewielkie zwierzątko, przypominające kształtem małą krewetkę.

R6VKMg0vP5ohn

Na zdjęciu podwodne zwierzę. Ma kolor jasno niebieski. Wygląd jak delikatny materiał unoszący się na wodzie. Ma kształt kopuły, do której przytwierdzone są dwie wstążki.

RrgAbtMfK1mIx

Na zdjęciu niewielkie muszelki znajdujące się pod wodą.

Rvaw5RDw9GW87

Na zdjęciu dwie muszle. Pierwsza jest zamknięta, druga otwarta. Muszelki są czarne i płaskie. Leżą na piasku.

R1MxRBoS1QuIC

Na zdjęciu skorupiaki, które przypominają w kształcie rozwijający się pąk. Mają szary kolor. Są przyczepione do skały.

R1ascb30ZZ7qK

Za zdjęciu zwierzę przypominające postrzępioną wstążkę. Ma kolor pomarańczowy.

R1HDdjng3XshA

Na zdjęciu brązowa ryba w jasne plamy. Na grzbiecie i brzuchu ma grzebienie, które przypominają wachlarz.

RaaB1fEl1TlKz

Na zdjęciu duże, brązowe ryby w jasne plamy. Są długie i wąskie. Na grzbiecie, brzuchu i na bokach mają niewielkie płetwy.

R13BxKDNjE1yX

Na zdjęciu niewielka, szara ryba. Ma podłużny kształt, jest wąska. Grzbiet jest ciemniejszy niż brzuch. Na grzbiecie, brzuchu i po bokach ma małe płetwy.

RV6sGRAv0r2VJ

Na zdjęciu ryba przypominająca węża. Jest długa. Przy głowie ma bardzo małe płetwy na bokach.

RdHiSrt0QZnCm

Na zdjęciu duże zwierzę, które ma dwie małe łapy i ogon. Na szarym ciele ma brązowe plamy.

RtmhBXGT5tBHn

Na zdjęciu wodny ssak, przypominający w kształcie delfina. Ma dwie małe płetwy boczne i płetwę na grzbiecie, która przypomina płetwę rekina. Grzbiet jest czarny. Brzuch jest biały.

Zagrożenia środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego

Bardzo wąskie połączenie Bałtyku z Morzem Północnym przez Cieśniny Duńskie powoduje, że wymiana wody jest powolna i trwa około 30 lat. Jest to przyczyną dużej podatności tego akwenu na zanieczyszczenie. Zanieczyszczenia powodują m.in. wymieranie organizmów żywych, spadek wielkości połowów i ograniczenia w rozwoju turystyki.

Najwięcej zanieczyszczeń trafia z wodami rzecznymi do południowego i wschodniego Bałtyku. Strefy przyujściowe dużych rzek (Odry, Wisły, Niemna, Newy i in.) oraz strefa przybrzeżna należą do najbardziej zanieczyszczonych części Bałtyku. Państwa leżące na obszarze zlewiska Morza Bałtyckiego są bowiem producentami zanieczyszczeń komunalnych, przemysłowych i rolniczych, które w postaci ścieków, z dopływem rzecznym albo drogą powietrzną, trafiają do morskich wód. Na wybrzeżu rozwinęły się miasta, porty i zakłady przemysłowe (m.in. Rostock, Szczecin, Gdynia, Gdańsk, Sztokholm, Helsinki, Petersburg, Tallinn, Ryga, Kłajpeda), z których ścieki są odprowadzane bezpośrednio do morza. Na jakość wody morskiej mają również wpływ zanieczyszczenia pochodzące ze statków, odwierty z dna morza, rybołówstwo oraz turystyka. Szacuje się, że 97% wszystkich zanieczyszczeń wprowadzanych do Bałtyku powstaje na lądzie, a pozostałe 3% na morzu.

Dostawa zanieczyszczeń chemicznych (zwłaszcza związków azotu i fosforu) do Morza Bałtyckiego powoduje eutrofizację wód, uważaną dziś za największe zagrożenie jakości wód morskich. Polega ona na nadmiernym użyźnieniu wód substancjami odżywczymi. Rocznie do Bałtyku dociera około 825 tys. ton azotu i 30,9 tys. ton fosforu, z czego ponad 60% pochodzi ze źródeł antropogenicznych – rolnictwa, ścieków i przemysłu.

Stężenie azotanów w wodach Morza Bałtyckiego – czerwiec, grudzień 2021

ReOSZb72wmLn4

Mapa przedstawiająca stężenie azotanów w Bałtyku w czerwcu dwa tysiące dwudziestego pierwszego roku. Lądy oznaczono kolorem szarym, granice państw ciemnymi liniami. Na mapie naniesiono południki i równoleżniki co pięć stopni.Po prawej stronie pionowy słupek, w którym oznaczono użyte na mapie kolory dla danych poziomów azotanów. Wartości wyrażono w miligramach na metr sześcienny. Najmniejsze wartości, wynoszące jedną setną miligrama na metr sześcienny oznaczono kolorem ciemnoniebieskim. W miarę wzrostu wartości użyty kolor staje się coraz bardziej zielony. Dla jednego miligrama na metr sześcienny jest to kolor zielononiebieski, dla dziesięciu miligramów jasnozielony. Następnie kolory przechodzą stopniowo do koloru czerwonego. Dla stu miligramów jest to kolor pomarańczowy, dla tysiąca miligramów nadano kolor ciemnoczerwony.Największe stężenie azotanów występuje w rejonie Zatoki Pomorskiej i Zalewu Szczecińskiego (wartości kilkuset miligramów). Duże stężenia (około stu miligramów) występują u północno‑wschodnich wybrzeży Półwyspu Jutlandzkiego, w północnej części Zatoki Botnickiej, wschodniej części Zatoki Fińskiej, w Zatoce Ryskiej i w rejonie na północ od Obwodu Kaliningradzkiego w kierunku Kłajpedy. Wartości stopniowo przechodzą w kolor żółty i zielony wraz ze zbliżaniem się do centralnej części Morza Bałtyckiego, gdzie wartości osiągają nieco poniżej jednego miligrama na metr sześcienny.

R1IF5J6rwYf3n

Mapa przedstawiająca stężenie azotanów w Bałtyku w grudniu dwa tysiące dwudziestego pierwszego roku. Lądy oznaczono kolorem szarym, granice państw ciemnymi liniami. Na mapie naniesiono południki i równoleżniki co pięć stopni.Po prawej stronie pionowy słupek, w którym oznaczono użyte na mapie kolory dla danych poziomów azotanów. Wartości wyrażono w miligramach na metr sześcienny. Najmniejsze wartości, wynoszące minus pięć miligramów na metr sześcienny oznaczono kolorem ciemnoniebieskim. Wartości około zera miligramów oznaczono kolorem niebieskim. W miarę wzrostu wartości użyty kolor staje się coraz bardziej zielony. Dla pięciu miligramów na metr sześcienny jest to kolor jasnoniebieski, dla dziesięciu miligramów jasnozielony. Następnie kolory przechodzą stopniowo do koloru czerwonego. Dla piętnastu miligramów jest to kolor zielonopomarańczowy, dla dwudziestu miligramów nadano kolor czerwony, a dla dwudziestu pięciu ciemnoczerwony.Teren niemal całego morza oznaczono kolorem żółtym i pomarańczowym. Kolor pomarańczowy dominuje w Zatoce Fińskiej, Ryskiej, między Danią, Niemcami i Szwecją. Kolor czerwony na terenie na północ od Obwodu Kaliningradzkiego, w kierunku Kłajpedy. Dla podanych obszarów wartości stężenia azotanów wynoszą około osiemnastu miligramów na metr sześcienny. Na terenie Zatoki Botnickiej kolor żółty, a u południowo wschodnich wybrzeży Półwyspu Skandynawskiego kolor jasnozielony (oznaczający wartości około trzynastu miligramów).

Stężenie fosforanów w wodach Morza Bałtyckiego – czerwiec, grudzień 2021

RvAbgK7ud7yLs

Mapa przedstawiająca stężenie fosforanów w Bałtyku w czerwcu dwa tysiące dwudziestego pierwszego roku. Lądy oznaczono kolorem szarym, granice państw ciemnymi liniami. Na mapie naniesiono południki i równoleżniki co pięć stopni.Po prawej stronie pionowy słupek, w którym oznaczono użyte na mapie kolory dla danych poziomów fosforanów. Wartości wyrażono w miligramach na metr sześcienny. Najmniejsze wartości, wynoszące jedną setną miligrama na metr sześcienny oznaczono kolorem ciemnoniebieskim. W miarę wzrostu wartości użyty kolor staje się coraz bardziej zielony. Dla jednego miligrama na metr sześcienny jest to kolor zielononiebieski, dla dziesięciu miligramów jasnozielony. Następnie kolory przechodzą stopniowo do koloru czerwonego. Dla stu miligramów jest to kolor pomarańczowy, dla tysiąca miligramów nadano kolor ciemnoczerwony.Wzdłuż wybrzeży morza kolor jasnozielony (wartości około dziesięciu miligramów), w centralnej części jasnoniebieski i zielononiebieski (wartości około jednego lub nieco poniżej jednego miligrama). Największe wartości – oznaczone kolorem żółtym na południe od Gotlandii oraz we wschodniej części Zatoki Fińskiej (oznaczone kolorem pomarańczowym, dla wartości około siedemdziesięciu miligramów).

Rmaomxcz3at65

Mapa przedstawiająca stężenie fosforanów w Bałtyku w grudniu dwa tysiące dwudziestego pierwszego roku. Lądy oznaczono kolorem szarym, granice państw ciemnymi liniami. Na mapie naniesiono południki i równoleżniki co pięć stopni.Po prawej stronie pionowy słupek, w którym oznaczono użyte na mapie kolory dla danych poziomów fosforanów. Wartości wyrażono w miligramach na metr sześcienny. Najmniejsze wartości, wynoszące jedną setną miligrama na metr sześcienny oznaczono kolorem ciemnoniebieskim. W miarę wzrostu wartości użyty kolor staje się coraz bardziej zielony. Dla jednego miligrama na metr sześcienny jest to kolor zielononiebieski, dla dziesięciu miligramów jasnozielony. Następnie kolory przechodzą stopniowo do koloru czerwonego. Dla stu miligramów jest to kolor pomarańczowy, dla tysiąca miligramów nadano kolor ciemnoczerwony.Niemal cała powierzchnia morza oznaczona kolorem jasnozielonym lub żółtym (czyli wartości od około trzydziestu do około czterdziestu miligramów). Kolor jasnozielony dominuje między Danią, Szwecją i Niemcami oraz w Zatoce Botnickiej i wzdłuż centralnej części polskiego wybrzeża. Kolor żółty w centralnej części Bałtyku, w zatoce Fińskiej, Ryskiej (w ich wschodnich częściach przechodzi w kolor jasnopomarańczowy, co oznacza wartości wynoszące około sześćdziesiąt miligramów).

Skutkiem nadmiernego użyźnienia wód Morza Bałtyckiego jest zwiększenie rozwoju fitoplanktonu i żywiących się nim organizmów morskich. Często, zwłaszcza latem, przy podwyższonej temperaturze wód występuje tzw. zakwit wód Bałtyku będący skutkiem intensywnego rozwoju glonów. Eutrofizacja przyczynia się także do ubytku tlenu w morskich wodach. Po okresie rozwoju ogromna masa fitoplanktonu obumiera, opada na dno i podlega rozkładowi. W trakcie tego procesu zużywany jest zawarty w wodzie tlen i uwalniany jest siarkowodór, wskutek czego na dnie tworzą się strefy martwych, pozbawionych tlenu wód. Szacuje się, że dziś około 18% powierzchni Morza Bałtyckiego zajmują tzw. pustynie beztlenowe, gdzie większość organizmów nie jest w stanie przeżyć. Najnowsze badania wykazały, że od początku XX wieku nastąpił 10‑krotny wzrost powierzchni stref beztlenowych, zwłaszcza w strefie przybrzeżnej. Największe obszary niedoboru tlenu występują w Głębi Gotlandzkiej.

Polecenie 6

Określ skutki niedoboru tlenu dla organizmów żyjących w Morzu Bałtyckim.

RXzAYBMx6h2so

Mapa prezentująca stopień eutrofizacji wód Morza Bałtyckiego. Najmniejsza znajduje się między Szwecją i Finlandią, oceniana jako średnia. Największa między Niemcami, Polską i Szwecją, oceniana jako bardzo duża. W pozostałych regionach eutrofizacja oceniana jako duża.

Gra edukacyjna

Duże zagrożenie dla wód Bałtyku stwarzają też metale ciężkie i trwałe związki organiczne wprowadzane m.in. ze ściekami przemysłowymi, mogą one bowiem kumulować się w organizmach żywych i osadach na dnie morza.

Dla zainteresowanych

Istotnym zagrożeniem Morza Bałtyckiego są wraki okrętów wojennych oraz zatopione pojemniki z bojowymi środkami trującymi (iperyt, tabun, fosgen, cyklon B, sarin i in.) z okresu II wojny światowej. Szacuje się, że na dnie Bałtyku znajduje się ok. 50 tys. ton broni chemicznej. Rozszczelnienie zbiorników paliwowych i pojemników, w których przechowywane są środki bojowe, stwarza ryzyko katastrofy ekologicznej. Uwolnienie zaledwie 15% środków chemicznych z zalegających na dnie zbiorników mogłoby całkowicie zniszczyć życie w Bałtyku na ponad 100 lat.

R1eUCB3OXxRVq

Mapa Morza Bałtyckiego wraz z oznaczeniami występowania na tym obszarze min, trucizn i gazu. W prawym dolnym rogu legenda i tytuł mapy „Miny, trucizny, gaz”. Szarymi kropkami oznaczono rozrzucone miny z pierwszej i drugiej wojny światowej, grubymi ciemnoniebieskimi liniami oznaczono stałe obszary zaminowania, a cienkimi liniami pasma min. Strefy zatopienia broni chemicznej oznaczono żółtymi polami, pojedyncze miejsca zatopień nieco mniejszymi polami. Obszary zagrożenia naniesiono przerywanymi żółtymi liniami. Projektowany przebieg gazociągu oznaczono równoległymi do siebie dwiema czerwonymi liniami. Obszar występowania min występuje u wybrzeża Litwy i Łotwy oraz przy granicy Estonii, mniejsze obszary występują również przy granicy Niemiec i Danii oraz w centralnej części Bałtyku przy granicy Szwecji. Stałe obszary zaminowania obejmują obszar przy ujściu Bałtyku do Morza Północnego, na granicy Polski i przy granicy Obwodu Królewieckiego oraz na północnej granicy Estonii. Pasy min występują na północ od granicy Polski na wysokości Litwy i ciągną się od granicy Litwy do granicy Szwecji. Występują również na wysokości Estonii i ciągną się od jej zachodniej granicy do wschodniej granicy Szwecji. Obszary z bronią chemiczną, dokładniej strefa zatopień występuje w centralnej części bałtyku na wysokości Litwy a pojedyncze miejsca zatopień na wybrzeżu wyspy znajdującej się na północ od polsko‑niemieckiej granicy. Obszary zagrożenia spowodowane występowaniem broni chemicznej obejmują teren dookoła strefy zatopienia i pojedynczych miejsc zatopień. Projektowany przebieg gazociągu wyznaczony jest od granicy Finlandii z Rosją, przez wybrzeże Estonii, przechodzi przez centralną część Morza Bałtyckiego aż do zachodniej części Niemiec. Na mapie znajduje się siatka kartograficzna, na której opisano wartość południków i równoleżników co 5 stopni.

Podsumowanie

• Morze Bałtyckie jest śródlądowym, płytkim morzem stanowiącym część Oceanu Atlantyckiego.

• Morze Bałtyckie jest największym na świecie morzem słonawym; zasolenie wód maleje wraz ze wzrostem odległości od Cieśnin Duńskich.

• Wymiana wody w Bałtyku trwa ok. 30 lat, co jest przyczyną dużej podatności tego akwenu na zanieczyszczenia.

• W Morzu Bałtyckim występują słonowodne i słodkowodne gatunki roślin i zwierząt.

• Głównym źródłem zanieczyszczeń wód Morza Bałtyckiego są uchodzące do akwenu rzeki, niosące zanieczyszczenia związane z działalnością przemysłową, komunalną i rolniczą.

• Wody Morza Bałtyckiego są silnie zanieczyszczone związkami azotu i fosforu oraz metalami ciężkimi.

Słownik

Ćwiczenia

Notatnik

Bibliografia

Elektroniczna wersja książki Zeszyty Zielonej Akademii, zeszyt nr 7: Morze Bałtyckie – o tym warto wiedzieć, https://cgis.oig.ug.edu.pl/dane/morze_baltyckie.pdf

Strona internetowa https://naszbaltyk.pl

System Operacyjny SatBałtyk: http://satbaltyk.iopan.gda.pl/