R1Lf8sH7DhAMa1
Ilustracja przedstawia baner e‑materiału, na którym wyświetla się tytuł „Środowiskowe odmiany języka”.

Środowiskowe odmiany języka

Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.

Wstęp

Język jednoczy ludzi, ułatwia komunikację i daje poczucie przynależności do grupy. Zaskakujące, ale dzięki pewnym odmianom języka wiesz, że jesteś wśród swoich i czujesz się swobodnie.

Język jednoczy członków:
– wspólnoty zawodowej (np. lekarzy),
– grupy środowiskowej (np. hipsterów),
– grupy rówieśniczej (np. emerytów).

Język charakterystyczny dla danej grupy społecznej (np. początkujących prawników czy młodych mam) to socjolekt.
W wielu środowiskach funkcjonują slangislangslangi i żargony, czyli języki grup nieformalnych (np. punkowcy). Młodzi ludzie najczęściej posługują się slangiem młodzieżowym.

R1aDgtSn7EnTi1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.
Nauczysz się
  • odróżniać język ogólnonarodowy od gwary środowiskowej;

  • formułować definicję socjolektu, slangu i żargonu;

  • dokonywać klasyfikacji słów charakterystycznych dla danej grupy społecznej lub rówieśniczej;

  • rozpoznawać slang młodzieżowy.

1

Cele edukacyjne zgodne z etapem kształcenia

  1. dostrzega zróżnicowanie słownictwa środowiskowego;

  2. analizuje słownictwo o ograniczonym zasięgu, w tym slangu młodzieżowego;

  3. stosuje typy interakcji słownej, ćwiczą posługiwanie się rozmaitymi stylami języka odpowiednio do środowiska np. lekarze, uczniowie, prawnicy itp.;

  4. korzysta z Internetu jako źródła informacji.

m7ff52c4b43f8580b_1502093859156_0

ŚRODOWISKOWE ODMIANY JĘZYKA – audiobook

Rozdziały:

  1. Zgadnij – kim jestem?

  2. Jego magnificencja

  3. Czemu właśnie tak, właśnie o tym?

1
Notatka dla prowadzącego

Przed rozpoczęciem pracy z audiobookiem, możesz skorzystać z przygotowanego scenariusza lekcji, który pokazuje, jak włączyć materiały multimedialne w tok lekcji.

RGGTsYnOWx5p41
W prostokątnym polu znajduje się strzałka skierowana w dół (symbol pobierania pliku) i napis „Pobierz załącznik”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.Plik w formacie ZIP, rozmiar 453 KB.
Wskazówka

Wysłuchasz nagrań, w których wystąpią słowa charakterystyczne dla różnych grup środowiskowych, rówieśniczych i zawodowych. Zwróć uwagę na wyrazy i wyrażenia typowe dla tych grup. Czym się różnią? Czy pochodzą z języka ogólnego, czy potocznego? Baw się dobrze, chwilami będzie na pewno śmiesznie.

R3YoMPxDU2DFW1
Na ekranie pokazany jest panel sterowania z aktywnymi klawiszami do odtwarzania zawartości audiobooka. W części górnej części znajdują się trzy klawisze. Pierwszy od lewej „Widok” umożliwia przełączenie między odtwarzaczem dźwiękowym audiobooka oznaczonym jako „Odtwarzacz” na liście wyboru a podglądem treści audiobooka oznaczonym jako „Tekst”. Odtwarzacz dźwiękowy oznaczony jako „Odtwarzacz” przedstawia żółty pasek, na którym podczas odtwarzania pojawia się tekst. Widok „Tekst” prezentuje pełny tekst pojawiający się w nagraniu. Widok „Dynamiczny” stanowi połączenie widoku „Odtwarzacz” i „Tekst". Klawisz środkowy „Książka” umożliwia nawigację po treści audiobooka. Klawisz trzeci od lewej „Więcej” – zawiera informacje o programie. Poniżej oddzielony linią znajduje się panel sterowania odtwarzacza nagrania. Poniżej panelu sterowania znajduje się żółty pasek, na którym w trakcie odtwarzania pokazywany jest tekst nagrania.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Wersja tekstowa z wyróżnieniem pojęć

Środowiskowe odmiany języka 
Wspólny język łączy ludzi

Rozdział 1 
Zgadnij – kim jestem?

Nagranie składa się z 5 krótkich fragmentów tekstów, które będą charakterystyczne dla różnych odmian środowiskowych języka. Wypowiedź pierwsza pochodzi z Opowiadań przedwojennych Stefana Wiecha Wiecheckiego. Wypowiedź druga pochodzi z Ćwiczeń ze stylistyki pod redakcją Doroty Zdunkiewicz‑Jedynak.

Osoba 1: Najmocniej szanownego pana władzę przepraszam, ale miałem apteczne złudzenie ludzkiego wzroku, że Beduin, czyli starozakonny pudel, drogie mnie przeleciał, znakiem tego, żeby nieszczęście odwrócić, chciałem mu dać lekki okład, ale ponieważ widzę, że jest wprost przeciwnie, nie mam pretensji i moje najniższe uszanowanie, a także samo ukłony dla pana komisarza, ucałowanie rączek dla małżonki.

Osoba 2: Mieliśmy szczęście, że nie schował nam się miecz (coś mnie wcześniej podkusiło, że do czegoś ten kontrafał miecza na pewno służy i chyba powinien być zaknagowany na swojej plastikowej, samozaciskowej knadze). Foka ani grota nigdy nie knaguję, więc nie musieliśmy się tym martwić […]. Jako kapitan wyciągnięty zostałem ostatni. Pożegnaliśmy naszych kolegów z obydwu jednostek, bardzo serdecznie im dziękując, zrzuciliśmy żagle i na pagajkach powolutku dotarliśmy do brzegu.

Osoba 3: Widziałem jednego b‑boya, jak zapraszał takiego bananowca na baunsy. To dopiero będzie beef bez kitu, stary. To dopiero będzie chwat na chacie w naszym crew. Odpalimy niezły bit.

Osoba 4: Spotkałem ostatnio takiego gimbusa, mówię ci, że żal. Taki swag, że tylko fejmu mu mało. Lol, patrzyłem na tego zioma i zapytałem, czy ma hajsy pożyczyć i wiesz co, bracie – pożyczył, YOLO XD.

Osoba 5: Na tamtym oddziale pracują sami rzeźbiarze i zaklinacze. Weź stetoskop i zabawki do reanimacji z dmuchawką i idziemy. Jak przyjdzie pielęgniarka salonowa, to uprzedzi Papę Smerfa, że poszliśmy.

Rozdział 2 
Jego magnificencja

Dialog jest zapisem rozmowy człowieka wykształconego – naukowca z przedstawicielem młodego pokolenia.

— Witam cię, młody człowieku. W czym mogę ci pomóc? Jakie perturbacje życiowe cię do mnie sprowadzają?
— Pani psor, straszny dym. Ja tam żadnych perturbacji nie kupuję, ale tych skąposzczaków to za nic nie rozumiem.
— Gdzie dym, szanowny chłopcze? Coś się pali? I dlaczego taki problem sprawiają ci skąposzczety? To są przecież najzwyklejsze pierścienice.
— Pierścienicę to ja ostatnio w sklepie widziałem, jak mi dziewczyna zaręczynową kazała kupić. Co za żal.
— Czego ci tak żal? Jak ci zatem idzie z paradygmatycznym ujęciem zasobów stawonogów?
— Tyle wiem, że żyją w stawie i mają nogi…
— To obawiam się, panie studencie, że jego Magnificencja Twojej Alma MaterAlma MaterAlma Mater będzie musiał zgodzić się na popraweczkę.

Rozdział 3 
Czemu właśnie tak, właśnie o tym?

Tekst nagrania będzie stanowił fragment utworu Kazimierza Przerwy Tetmajera Dziki Juhas ze zbioru Na skalnym Podhalu. Jest on przykładem stylizacji na gwarę podhalańską.

Był jeden taki Juhas z Jurgowa, strasznie dziki, a nazywał się Bronisław Luptowski – uhlarz, czyli węglarz, bo taki czarny był na twarzy, jakby z węglami w lesie robił, tylko mu niebieskie, ogromne oczy spod rzęs świeciły na białkach. O nim opowiadali, że kiedy na kogo spojrzał, choćby jaki śmiały chłop był, nie dotrzymał i cofnął się. Psy owczarki, człeku po pas, które do wilka same skakały, a i ku niedźwiedziowi, jak ich było przy szałasach trzy, cztery w kupie, szły: tylko się przed tym Luptowskim kurczyły pod siebie, a z daleka warczały, kiedy na jaką obcą polanę zaszedł. Siłę też miał taką, że dwie podkowy na raz łamał jak pręt z osiki, a kiedy go zamknęli w areszcie w Nowym Targu – właśnie w kierpce orawskie z obcasami obuty był – tak się bawił, że skakał na piec, co tam był niski, a z pieca na podłogę i za każdym razem obcasy po same pięty w podłogę wbił. To tak zdziurawił ten areszt, że się wszyscy stróżowie, komisarze i sami sędziowie zeszli i dziwowali, a ten najgłówniejszy sędzia nie mógł wytrzymać i dał mu papierka za tę sztukę, choć szkody narobił. Tak docyfrował podłogę, co cud! A zły był taki, że o bądź co kogo prask w pysk albo kopnął. To się ten też nim obejrzał, to już do góry nogami świat zobaczył. A zaś kiedy go chuć taka dopadła, to odbiegł wszystko i zatracił się gdzieś w lasach, że ani słychu widu o nim. Co robił: nie wiadomo. Czy po zbóju chodził, czy gdzie tak się tylko błąkał: nie wiedzieli ludzie. Jeżeli po zbóju chodził, to sam, bo się z nikim nie stowarzyszał. Ale on też ta za kierdelik zbójników starczył […].

Polecenie 1

Czy wypowiedzi prezentowane w nagraniu są zabawne? Uzasadnij swoją odpowiedź.

Polecenie 2

Czy profesor i student dobrze się rozumieli? Czemu nie mogli się porozumieć? Znasz takie sytuacje z własnego życia? Opowiedz o nich.

Polecenie 3

Jak Kazimierz Przerwa‑Tetmajer opisał Juhasa z Jurgowa? Jakiego słownictwa użył?

m7ff52c4b43f8580b_1536833352665_0
m7ff52c4b43f8580b_1502093867461_0

Podsumowanie

Kiedy próbowaliśmy się porozumieć z przedstawicielami różnych środowisk, poznałeś środowiskowe odmiany językaśrodowiskowe odmiany językaśrodowiskowe odmiany języka:

Socjolekt – odmiana języka używana przez grupę społeczną, zawodową lub subkulturę np. starych warszawiaków;
Slang – potoczna odmiana języka używana przez jakąś grupę zawodową lub środowiskową np. slang młodzieżowy;
Żargon – środowiskowa odmiana języka – np. żargon lekarski;
Profesjonalizmy – wyrazy charakterystyczne dla danej grupy zawodowej.

Poznałeś także stylizację językową, która polega na naśladowaniu jakiegoś stylu językowego. Autor celowo wprowadza do utworu elementy typowe dla języka np. regionu, epoki lub środowiska. Najczęściej służy celom artystycznym. Pamiętaj, że język i jego odmiany to część naszej tożsamości kulturowej, tego kim jesteśmy lub czasem – chcielibyśmy być.

PRACA DOMOWA

Praca domowa
Polecenie 4.1

Przygotuj listę 10 wyrazów pochodzących z różnych gwar środowiskowych. Wyjaśnij ich znaczenie i podaj przykład użycia w zdaniu. Twoja praca stanie się podstawą quizu, który przeprowadzicie na kolejnej lekcji.

RS4rdm989FswF1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R1F8jyqXW7rfU1
W prostokątnym polu znajduje się strzałka skierowana w dół (symbol pobierania pliku) i napis „Pobierz załącznik”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego załącznik do pracy domowej.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.Plik w formacie ZIP, rozmiar 53 KB.
m7ff52c4b43f8580b_1503905579466_0

Ćwiczenia

Wskazówka

W przypadku braku możliwości rozwiązania zadania z klawiatury lub trudności z odczytem przez czytnik ekranu skorzystaj z innej wersji zadania.

classicmobile
Ćwiczenie 1
RLZ2bVPd3e0E81
Na ekranie pokazane jest w ramce Ćwiczenie 1. zatytułowane „Dopasowanie osób i wyrazów do odpowiedniego socjolektu”. Pod tytułem podane jest polecenie, które brzmi: „Na podstawie wysłuchanego nagrania wstaw w odpowiednie miejsca, kto mówi i jaki to rodzaj socjolektu”. Poniżej wypisane jest pięć osób, do których trzeba dopisać, kto mówi oraz jaki jest to rodzaj dialektu. Łącznie dziesięć luk do uzupełnienia. Poniżej znajduje się trzynaście kafelków, którymi należy uzupełnić luki. Trzy luki nie zostaną wykorzystane. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczone są klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania ćwiczenia.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania
R1P2xMdQHraAw1
Ćwiczenie 2
Na ekranie wyświetla się inna wersja zadania pierwszego. Ćwiczenie ma tytuł: „Dopasowanie osób i wyrazów do odpowiedniego socjodialektu”. Polecenie ćwiczenia brzmi: „Na podstawie wysłuchanego nagrania wstaw w odpowiednie miejsca, kto mówi i jaki to rodzaj socjolektu”. Poniżej wymienionych jest pięć osób ponumerowanych od jeden do pięć. Przy każdej osobie znajduje się rozwijana lista. Na podstawie nagrania należy zaznaczyć na niej, kto mówił, w jakiej kolejności: lekarz, starszy człowiek, żeglarz, stary warszawiak, uczeń czy przedstawiciel kultury hip-hop. Obok tej rozwijanej listy znajdują się napis „rodzaj socjolektu”. Obok tego napisu znajduje się kolejna rozwijana lista, na której należy wybrać rodzaj socjolektu, którym posługiwała się dana osoba. Do wyboru jest: slang młodzieżowy, dialekt warszawski, żargon lekarski, slang uczniowski, gwara warszawska, slang i żargon żeglarski. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczone są klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania ćwiczenia.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 3
RFmGPMSoJtsFJ1
Na ekranie pokazane jest w ramce Ćwiczenie 2. zatytułowane „Slang, gwara, żargon”. Pod tytułem podane jest polecenie, które brzmi: „Na podstawie nagrań 1 i 2 podaj po 3 przykłady rzeczowników w mianowniku pochodzących ze slangu, gwary zawodowej, żargonu. Uzupełnij schemat”. Poniżej znajdują się trzy rodzaje wyrazów: „slang młodzieżowy”, „gwara/żargon zawodowy”, „gwara środowiskowa”. Do każdego rodzaju należy dopisać po trzy przykłady wyrazów, na podstawie nagrań 1 i 2. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczone są klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania ćwiczenia.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania
R1E0WnXCHhcp81
Ćwiczenie 4
Na ekranie wyświetla się inna wersja zadania drugiego. Ćwiczenie ma tytuł: „Slang, gwara, żargon”. Polecenie brzmi: „Na podstawie nagrań 1 i 2 podaj po 3 przykłady pochodzące ze slangu, gwary zawodowej, żargonu”. Poniżej znajduje się punkt pierwszy: „Przykłady wyrazów należących do slangu młodzieżowego”. Pod tym nagłówkiem zamieszczone są trzy rozwijane listy. Na każdej liście należy zaznaczyć po jednym przykładzie wyrazu ze slangu młodzieżowego. Poniżej znajduje się kolejny punkt: „Przykłady wyrazów należących do gwary lub żargonu zawodowego”. Pod tym nagłówkiem też zamieszczone są trzy rozwijane listy. Na każdej liście należy zaznaczyć po jednym przykładzie wyrazu z gwary lub żargonu zawodowego. Poniżej znajduje się punkt trzeci: „Przykłady wyrazów należących gwary środowiskowej”. Pod tym nagłówkiem zamieszczone są trzy rozwijane listy. Na każdej liście należy zaznaczyć po jednym przykładzie wyrazu z gwary środowiskowej. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczone są klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania ćwiczenia.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 5
RjmwN8Ykn644r1
Na ekranie pokazane jest w ramce Ćwiczenie 3. zatytułowane „Dlaczego taki styl? Stylizacja”. Pod tytułem podane jest polecenie, które brzmi: „Zaznacz punkt, w którym znalazły się tylko wyrazy, które nie są charakterystyczne dla języka używanego przez większość Polaków”. Poniżej polecenia znajdują się trzy odpowiedzi. Należy wybrać poprawną. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczone są klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania ćwiczenia.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
classicmobile
Ćwiczenie 6
R1XtWb5LrUSR71
Na ekranie pokazane jest w ramce Ćwiczenie 4. zatytułowane „Dlaczego taki styl? Stylizacja 2”. Pod tytułem podaje jest polecenie, które brzmi: Opis postaci we fragmencie Kazimierza Przerwy-Tetmajera Dziki Juhas pochodzi z gwary:”. Poniżej polecenia znajdują się trzy odpowiedzi. Należy wybrać poprawną. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczone są klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania ćwiczenia.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
m7ff52c4b43f8580b_1502358147126_0

Słowniczek

Alma Mater
Alma Mater

(z łac. Matka Żywicielka) – podniosła, uroczysta nazwa nadawana wyższym uczelniom, zwłaszcza uniwersytetom

gimbus
gimbus

lekceważąco o uczniu gimnazjum

gwara środowiskowa
gwara środowiskowa

odmiana języka charakterystyczna dla danego środowiska, np. lekarzy

hipster
hipster

osoba, która akcentuje swoją oryginalność i niezależność wobec głównego nurtu kultury masowej, odrzuca większość ról i aktywności społecznych, a jednocześnie snobuje się na rzeczy modne

knaga
knaga

część osprzętu jachtu w kształcie rogów, przyśrubowana do pokładu lub masztu, służąca do umocowywania lin

korposzczur
korposzczur

potocznie o pracowniku dużej firmy, korporacji

magnificencja
magnificencja

(łac. magnificentia – wspaniałość) tradycyjny tytuł przysługujący rektorowi wyższej uczelni

slang
slang

potoczna odmiana języka używana przez jakąś grupę zawodową lub środowiskową

socjolekt
socjolekt

odmiana języka charakterystyczna dla jakiejś grupy społecznej

stylizacja
stylizacja

celowe wprowadzenie do utworu literackiego lub dzieła sztuki cech określonego stylu

środowiskowe odmiany języka
środowiskowe odmiany języka

odmiany języka charakterystyczne dla danego środowiska, grupy społecznej lub rówieśniczej

żargon
żargon

(fr.jargon) środowiskowa odmiana języka

m7ff52c4b43f8580b_1522759004116_0

Powrót do e‑podręcznika

E‑podręcznik „Kultura odmienia”

http://www.epodreczniki.pl/reader/c/131144/v/latest/t/student-canon

1.2.2.2. Wspólny język łączy ludzi

http://www.epodreczniki.pl/reader/c/131144/v/latest/t/student-canon/m/j0000007UOB1v50