Ssaki panują na lądzie
Czy wiesz, co łączy ciebie, twojego psa lub kota z delfinem i nietoperzem? Należycie do bardzo niejednorodnej gromady ssaków. Różnicie się wielkością, kształtem, proporcjami ciała oraz budową kończyn. Mimo tych różnic wszystkie ssaki w niemowlęctwie żywią się mlekiem matki.
ssaki są kręgowcami zamieszkującymi wszystkie środowiska;
ssaki, tak jak inne zwierzęta, wykazują przystosowania do środowiska i trybu życia.
uzasadniać, że ssaki są kręgowcami;
wskazywać i opisywać przystosowania ssaka do życia na lądzie, w wodzie lub w powietrzu (na podstawie obserwacji jego budowy zewnętrznej);
rozpoznawać wybranych przedstawicieli ssaków;
wyjaśniać znaczenie stałocieplności u ssaków;
oceniać znaczenie ssaków.
1. Charakterystyczne cechy ssaków
Ssaki, podobnie jak ptaki, są zwierzętami stałocieplnymi, co pozwala im zamieszkiwać wszystkie ekosystemy Ziemi, od gorących pustyń, przez lasy tropikalne, aż po obszary okołobiegunowe i Antarktydę. Można je spotkać na lądzie i w wodzie, a nawet w powietrzu.
W budowie ssaków wyróżniamy głowę, szyję, tułów, ogon i 2 pary zwykle pięciopalczastych kończyn. U większości ssaków lądowych kończyny są podciągnięte pod tułów, unoszą go wysoko nad podłoże, co usprawnia lokomocję. Ciało ssaków pokryte jest włosamiwłosami, które mogą tworzyć grubą, zwartą pokrywę, zwaną futrem. Włosy chronią przed urazami mechanicznymi i pozwalają utrzymać stałą temperaturę ciała. Są wytworami naskórka, podobnie jak rogirogi, kopytakopyta, pazurypazury, paznokciepaznokcie i łuski. Ich rolą jest także ochrona przed zranieniem. W skórze właściwej ssaków występują liczne gruczoły: potowe, łojowe, mlekowe i zapachowe. Gruczoły potoweGruczoły potowe produkują specjalną wydzielinę zwaną potem, której funkcją jest schładzanie organizmu i w mniejszym stopniu – wydalanie zbędnych substancji. Gruczoły łojoweGruczoły łojowe wydzielają łój, który tworzy barierę antybakteryjną. Gruczoły mlekoweGruczoły mlekowe w okresie karmienia młodych wydzielają mleko, a gruczoły zapachowegruczoły zapachowe służą do znakowania terytorium, wabienia partnera oraz identyfikacji osobników. Pod skórą leży tzw. warstwa podskórna, zbudowana z tkanki tłuszczowej, która pełni wiele ważnych funkcji: chroni przed urazami mechanicznymi, utratą ciepła, stanowi też rezerwę energetyczną dla organizmu.
Odbieranie bodźców płynących ze środowiska umożliwiają ssakom bardzo dobrze rozwinięte narządy zmysłów, głównie słuchu, wzroku i węchu. Ssaki są też jedynymi kręgowcami, u których występuje małżowina uszna ułatwiająca wychwytywanie fal dźwiękowych i kierowanie ich do przewodu słuchowego.
W zależności od trybu i środowiska życia ssaka wytwory naskórka, oprócz funkcji ochronnej, mogą pełnić także inne istotne funkcje. Wyszukaj informacje na temat funkcji, które pełnią: pręgowane futro tygrysa, wąsy kota, pazury mrówkojada, rogi barana, kolce jeża, kopyta kozicy.
Pangoliny są jedynymi ssakami, których całe ciało pokryte jest łuskami.
2. Kończyny ssaków
W zależności od trybu i środowiska życia kończyny ssaków przybierają różne formy. Kilka gatunków ssaków potrafi szybować, a nietoperze jako jedyne ssaki aktywnie latają. U nietoperzy kości kończyny przedniej są silnie wydłużone, a między palcami i bokiem ciała jest rozpięta błona lotnabłona lotna. Ssaki, które żyją w wodzie, jak wieloryby, delfiny i foki, mają ciało o opływowym kształcie i kończyny przekształcone w płetwy. Kret większość życia spędza pod ziemią, dlatego jego kończyny są szerokie i skierowane wewnętrzną stroną do tyłu, by mogły kopać tunele. U zwierząt kopytnych ustawione pionowo palce osłonięte są kopytami, które chronią je przed urazami mechanicznymi i umożliwiają szybkie bieganie. Zające i kangury potrafią się poruszać równie szybko jak kopytne dzięki wydłużonym kościom stopy, które umożliwiają skakanie.
Kończyny przednie wszystkich ssaków są zbudowane według tego samego planu: kość ramieniowa łączy się z 2 kośćmi przedramienia, za nimi leży kilka drobnych kości nadgarstka, na których opiera się zwykle 5 kości śródręcza. Ich przedłużeniem są kości tworzące człony palców. Podobne położenie mają też stawy pomiędzy nimi. Oznacza to, że są zbudowane według jednego planu budowy, co świadczy o ewolucyjnym pokrewieństwie ssaków. W zależności od środowiska i trybu życia, kości kończyn różnych ssaków bywają skrócone bądź wydłużone, czasem niektóre z nich nie występują lub są silnie zredukowane (jak u konia kości pierwszego, drugiego i piątego palca).
3. Stałocieplność
Wymiana gazowa u ssaków odbywa się w płucach. Płuca ssaków mają budowę pęcherzykową. Pęcherzyki płucnePęcherzyki płucne to cienkościenne banieczki oplecione siecią naczyń krwionośnych. Jest ich 300‑500 milionów. Dzięki nim powierzchnia oddechowa płuc ssaków (w stosunku do ich masy ciała) jest większa niż powierzchnie oddechowe innych kręgowców. Z tego powodu wymiana gazowa zachodzi w nich bardzo skutecznie i jest jednym z przystosowań, dzięki którym ssaki osiągnęły stałocieplność. Mogą więc być bardzo aktywne, także w niskich temperaturach. Ssaki potrzebują dużo pokarmu, z którego pochodzi energia niezbędna do prowadzenia procesów życiowych oraz utrzymania stałej temperatury ciała.
Powierzchnia płuc myszy jest ok. 40 razy większa niż powierzchnia płuc żaby o podobnej masie ciała. Wyjaśnij, z czego wynika ta różnica.
Które ze zwierząt jest bardziej aktywne? Które z nich ma większe zapotrzebowanie na energię?
Pod półprzezroczystym białym lub kremowym futrem niedźwiedź polarny ma czarną skórę. Zastanów się, dlaczego jego skóra ma taką barwę.
Czerń odbija światło, czy je pochłania? W jakich warunkach środowiskowych żyje niedźwiedź polarny?
Kaszalot, ssak zaliczany do waleni, potrafi wstrzymać oddech pod wodą na ponad 2 godziny. Korzysta wtedy z tlenu zmagazynowanego w mięśniach. Występujące w nich w dużych ilościach białko mioglobina wiąże się z tlenem, podobnie jak hemoglobina zawarta w czerwonych krwinkach.
Dorosły słoń indyjski w ogrodzie zoologicznym zjada dziennie 15 kg siana. Ponadto je warzywa i owoce: 50 kg buraków pastewnych, 40 kg marchwi, 20 kg dyni, 20 kg jabłek. Do tego dostaje jeszcze 10 kg chleba oraz 10 kg otrębów pszennych. Tygrys zjada dziennie ok. 5‑7 kg mięsa, głównie wołowiny lub koniny, a czasem kociej karmy, ponieważ jest ona wzbogacona w witaminy i minerały. Raz lub dwa razy w tygodniu tygrysy dostają także duże kości krowie, bogate w sole mineralne.
4. Uzębienie ssaków
Warunkiem skutecznego wykorzystania składników pokarmowych jest m.in. dokładne rozdrobienie pokarmu. Do tego celu ssaki wykorzystują uzębienie, które składa się z 4 grup zębów: siekaczy, kłów, zębów przedtrzonowych i trzonowych. SiekaczeSiekacze, położone z przodu szczęk, są zwykle wydłużone i płaskie, służą do chwytania pokarmu i rozdzielania go na części. Za nimi znajdują się kłykły, które umożliwiają przytrzymywanie zdobyczy lub zabijanie. Rolą zębów przedtrzonowychprzedtrzonowych i trzonowychtrzonowych jest kawałkowanie pokarmu. U zwierząt roślinożernych korony tych zębów są wysokie, szerokie, płaskie i służą do rozcierania pokarmu, a u drapieżnych – niskie, ale ostre, przypominające zęby piły.
Zęby różnią się budową i pełnionymi funkcjami. Niektóre są szczególnie narażone na ścieranie. Siekacze gryzoni na przykład nie mają korzeni i dzięki temu rosną przez całe życie zwierzęcia. Gryzonie oraz niektóre ssaki roślinożerne, jak krowa, nie mają kłów. Czasami kły występują w formie szczątkowej, jak u konia, albo są krótkie, jak u człowieka. Zęby przedtrzonowe i trzonowe występują u większości ssaków.
Ustalenie sposobu odżywiania się ssaka na podstawie budowy zębów trzonowych.
zęby trzonowe przeżuwacza i drapieżnika.
Zaobserwuj kształt i wygląd powierzchni koron zębów trzonowych różnych gatunków ssaków.
Rozpoznaj, które zęby najlepiej się nadają do rozdrabniania mięsa i kości, a które do trawy. Uzasadnij swoją opinię, wskazując charakterystyczne cechy budowy zębów.
Narysuj zęby różnych typów.
Cechy, które ułatwiają ustalenie rodzaju pokarmu rozdrabnianego przez zęby, to np.: wysokość korony, ukształtowanie jej górnej powierzchni, obecność guzków i kształt ich krawędzi.
Zęby niektórych ssaków uległy znacznym przekształceniom i nie pełnią swoich pierwotnych funkcji. U słoni występują potężne siekacze zwane ciosami, u dzika kły są przekształcone w szable i fajki, a u morsów kły mają budowę podobną do słoniowych ciosów. Wyjaśnij, do czego służą takie zęby.
Czym się żywią te zwierzęta? Jak zdobywają pokarm? Dlaczego u samców te zęby są większe niż u samic?
Niektóre dorosłe ssaki, np. dziobaki i mrówkojady, nie mają zębów, ponieważ żywią się pokarmem, którego nie trzeba rozdrabniać.
5. Rozmnażanie ssaków
U ssaków, podobnie jak u wszystkich lądowych organizmów, zapłodnienie zachodzi w organizmie samicy. Ssaki są żyworodneżyworodne (za wyjątkiem jajorodnych stekowcówstekowców – dziobaka i kolczatki). Ich zarodek rozwija się w macicy i jest połączony z oganizmem matki za pośrednictwem łożyskałożyska. Narząd ten pośredniczy w wymianie substancji między samicą a zarodkiem przez sznur pępowinowy. Dostarcza zarodkowi substancje odżywcze, umożliwia wymianię gazów oddechowych oraz usuwanie zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii. Łożysko powstaje już we wczesnych stadiach rozwoju embrionalnego z połączenia 2 błon płodowych: omoczni i kosmówki.
Podczas rozwoju zarodek ssaka jest chroniony ciałem matki i w dużym stopniu niezależny od czynników zewnętrznych. Okres trwania ciąży u ssaków jest bardzo różny. U słonia prawie 2 lata, u kangura – tylko 12 dni. Wszystkie ssaki opiekują się potomstwem. Młode są karmione mlekiem, które ssą przyczepione do brodawek sutkowych matki. Opieka rodziców, w zależności od gatunku zwierzęcia, może trwać od kilku tygodni do wielu lat.
Wymień korzyści oraz zagrożenia dla matek i ich potomstwa, jakie niesie z sobą jajorodność i żyworodność.
Jakie trudności niesie ze sobą składanie i wysiadywanie jaj, a jakie ciąża i poród? Który sposób rozmnażania jest bezpieczniejszy dla matek i ich potomstwa?
U torbaczy, do których zaliczamy na przykład kangury i koale, ciąża trwa bardzo krótko. Ich młode po urodzeniu mają do 3 cm długości. Przemieszczają się samodzielnie do torby lęgowej, znajdującej się na brzuchu samicy, przyczepiają do sutka matki i rosną przez kilka do kilkunastu miesięcy.
Są też ssaki jajorodne: dziobaki i kolczatki. Wykluwają się z jaj, które podobnie jak jaja gadów są otoczone skórzastymi osłonkami. Młode żywią się mlekiem, które sączy się z gruczołów rozsianych na brzuchu matki.
6. Przedstawiciele ssaków
Jednym z największych zwierząt, jakie kiedykolwiek zamieszkiwały naszą planetę, jest płetwal błękitny. To przedstawiciel waleni, grupy ssaków żyjących wyłącznie w wodzie, które oddychają płucami, mają szczątkowe owłosienie (dorosłe płetwale mają włosy tylko na głowie, głównie wokół pyska, choć ich młode w okresie płodowym mają ciało pokryte meszkiem z włosów). Rodzą się w wodzie i żywią mlekiem matki. Płetwal osiąga 34 m długości i może ważyć do 190 ton. Żywi się głównie zooplanktonem, którego potrzebuje dziennie aż 4 tony. Nie ma zębów, jego paszcza wypełniona jest płytami rogowymi, służącymi do odcedzania pokarmu z wody. Występuje na otwartych wodach wszystkich oceanów. Innymi przedstawicielami waleni są delfin, morświn, orka i kaszalot.
Najmniejszym ssakiem jest ryjówek etruski, który waży ok. 2 g. Jest on przedstawicielem owadożernych, grupy niewielkich ssaków lądowych żyjących głównie pod ziemią, żywiących się przeważnie owadami i innymi bezkręgowcami. Ryjówek etruski jest zwierzęciem bardzo ruchliwym, aktywnym głównie nocą. Posiada długi, wąski ryjek i stożkowate zęby przystosowane do wyszukiwania, chwytania i pożerania owadów. Żyje jedynie 1,5 roku. Występuje w południowej Europie i Azji oraz w północnej Afryce. Do owadożernych należą też jeże i krety.
W bajkach często przedstawia się jeża z jabłkiem na grzbiecie. Przeanalizuj informacje o owadożernych i wyjaśnij, dlaczego taki wizerunek jest błędny, a jego utrwalanie może być niebezpieczne dla zwierzęcia.
Największym żyjącym współcześnie ssakiem lądowym jest słoń afrykański. Może on dorastać do 4 m wysokości, ważyć nawet 7 ton i dożyć do ponad 70 lat. Jest zwierzęciem roślinożernym. Samice słoni żyją w niewielkich grupach z młodymi, dorosłe samce są samotnikami. Słonie należą do grupy ssaków zwanej trąbowcami, której najbardziej charakterystyczną cechą jest obecność trąby – wielofunkcyjnego narządu wykorzystywanego do chwytania pokarmu, picia wody, wydawania dźwięków, witania się i zabawy z innymi słoniami oraz badania otoczenia. U słoni górne siekacze są wykształcone w postaci potężnych ciosów, które służą do poszukiwania pokarmu w ziemi oraz obrony przed drapieżnikami.
Ryś euroazjatycki jest przedstawicielem drapieżnych, rzędu ssaków, których uzębienie składa się ze słabo rozwiniętych siekaczy, potężnych kłów i zębów trzonowych. Korony (części wystające z dziąsła) tych ostatnich przypominają zęby piły: ich guzki są silnie zaostrzone i ułożone w jednej płaszczyźnie, przez co precyzyjnie tną nie tylko mięso, ale potrafią też łamać kości. Futro rysia jest na grzbiecie żółtorude z brunatnymi plamkami, a na brzuchu białe. Charakterystyczną cechą tego kota są pędzelki na uszach. Poluje on nocą na zające, sarny, młode jelenie i dziki, rzadko na ptaki. Długość jego ciała wynosi maks. 1,5 m, a wysokość do 75 cm. Żyje do ok. 20 lat. Występuje w lasach iglastych Europy środkowo‑wschodniej i Azji. Do drapieżnych, poza rysiem, należą także niedźwiedź, lew, tygrys, lis, łasica, foka, mors.
Orangutan jest dużą małpą należącą do naczelnych, grupy ssaków o silnie rozwiniętym mózgu (w porównaniu do innych zwierząt), długich, silnych, chwytnych kończynachchwytnych kończynach z przeciwstawnym pierwszym palcem oraz palcach zakończonych zwykle płaskimi płytkami – paznokciami, a nie pazurami. Naczelne zwykle są wszystkożerne, choć podstawę ich diety stanowią rośliny. Większość naczelnych ma długi, chwytny ogon pełniący funkcję dodatkowej kończyny i bardzo dobrze wykształcone mięśnie mimiczne twarzy, odgrywające ogromną rolę w porozumiewaniu się z członkami swojej grupy.
Orangutan jest małpą nadrzewną, prowadzącą dzienny tryb życia. Jego ciało pokryte jest gęstym futrem o barwie czerwono‑brązowej. Może dorastać do 1,8 m wysokości i ważyć nawet 120 kg. W środowisku naturalnym żyje ok. 40 lat, a w niewoli nawet do 60. Jest małpą bardzo inteligentną, potrafi wykorzystywać patyki i kamienie jako narzędzia do zdobywania i obróbki pokarmu. Żywi się głównie owocami, liśćmi, ale też jajami ptaków oraz owadami, zwłaszcza termitami. Występuje wyłącznie w lasach Borneo i Sumatry, gdzie tworzy niewielkie grupy rodzinne. Ciąża orangutanów trwa 9 miesięcy, a opieka nad potomstwem jest silnie rozwinięta. Odchowują one swoje młode nawet przez 8 lat. Do naczelnych, poza orangutanem, zaliczane są jeszcze lemury, wyraki, makaki, pawiany, gibony, goryle, szympansy i ludzie.
Łoś jest przedstawicielem kopytnych – grupy dużych, roślinożernych ssaków, zwykle szybko biegających, które stąpają na czubkach 3. lub 3. i 4. palca, zakończonego masywną rogową osłoną – kopytem. Dorosłe samce łosia mają poroże w kształcie szerokich, masywnych łopat i wyjątkowo długie kończyny zakończone dużymi, szeroko rozstawionymi kopytami, które ułatwiają im poruszanie się w grząskim gruncie. Ciało łosia pokrywa gęste futro, którego barwa na kończynach i brzuchu jest białawo‑szara, a na reszcie ciała ciemnobrązowa. Łoś jest roślinożercą, aktywnym zarówno w dzień, jak i w nocy. Długość jego ciała wynosi maks. 3 m, a wysokość ok. 2 m. Żyje do 25 lat, samotnie lub w małych grupach. Występuje w podmokłych lasach północnej Europy, Azji i Ameryki. Poza łosiem do kopytnych zalicza się: konie, antylopy, wielbłądy, tapiry, nosorożce, żyrafy, hipopotamy, jelenie, sarny, lamy, żubry, krowy i świnie.
Wielbłąd jest zwierzęciem doskonale przystosowanym do życia na pustyni. Potrafi bardzo oszczędnie gospodarować wodą: nie poci się i nie traci jej z odchodami. Wystarcza mu woda zawarta w pokarmie oraz picie na zapas – w ciągu 10 minut potrafi pochłonąć 100 l płynów, co stanowi 20% masy jego ciała. Przystosowany jest do poruszania się po sypkim piasku. Ma bardzo szerokie mięsiste poduszeczki pod palcami, które chronią nogi przed zapadaniem się. Dzięki powiekom z długimi, gęstymi rzęsami jego oczy są zabezpieczone przez piaskiem, a nozdrza zamykają się, chroniąc wnętrze nosa. Noce na pustyni bywają bardzo zimne, dlatego grzbiet i szyję porasta grube futro. Stanowi ono izolację termiczną także w dzień.
Bóbr europejski jest największym krajowym przedstawicielem gryzoni – bardzo licznej grupy ssaków, zwykle o niewielkich rozmiarach, które posiadają 2 pary siekaczy rosnących przez całe życie. Systematyczne ścieranie tych zębów jest możliwe dzięki zjadaniu dużych ilości twardych fragmentów roślin. Większość gryzoni ma krępy tułów, krótkie kończyny i długi ogon. Bóbr jest ssakiem lądowo‑wodnym, prowadzącym nocny tryb życia. Posiada długi, szeroki silnie spłaszczony i pokryty łuskami ogon. Dorasta do ok. 1m długości i osiąga maksymalną masę ciała ok. 30 kg. Silne siekacze pozwalają bobrom ścinać drzewa, a także budować tamy i żeremiażeremia. Innymi przedstawicielami gryzoni są: myszy, szczury, wiewiórki, świstaki, susły, świnki morskie, szynszyle i koszatnice.
Koala jest przedstawicielem torbaczy, grupy ssaków, które charakteryzują się tym, że (poza nielicznymi wyjątkami) matki noszą swoje młode w torbach lęgowych. Prowadzą naziemny lub nadrzewny tryb życia, żywią się bardzo różnorodnym pokarmem, większość jest aktywna w nocy. Koala zamieszkuje wschodnie tereny Australii. Niemal całe życie spędza na drzewach, porusza się powoli, śpi do 18 godzin na dobę, głównie w dzień. Prowadzi samotny tryb życia. Jego podstawowym pokarmem są liście eukaliptusa. Do torbaczy zalicza się także kangury.
Przeanalizuj tabelę i sformułuj na jej podstawie wniosek.
nazwa zwierzęcia | masa ciała w kg | średnia liczba uderzeń serca na min |
płetwal | 190 000 | 30 |
słoń | 30 000 | 30 |
koń | 1 200 | 44 |
krowa | 800 | 65 |
świnia | 150 | 70 |
pies | 20 | 90 |
kot | 4 | 150 |
szczur | 0,5 | 205 |
mysz | 0,04 | 600 |
Golce afrykańskie są gryzoniami przystosowanymi do życia pod ziemią. Są ślepe, a ich skóra jest pozbawiona barwników i praktycznie bezwłosa. Golce tworzą kolonie podobnie jak owady społeczne. Koloniami zarządzają królowe i tylko one się rozmnażają. Robotnicy kopią nory i zajmują się zdobywaniem pożywienia. Na straży bezpieczeństwa kolonii stoją żołnierze.
7. Znaczenie ssaków
Ssaki są ważnym składnikiem ekosystemów. Drapieżniki polują na mniejsze od siebie zwierzęta i nie pozwalają na nadmierne zwiększenie ich liczebności. Drobne ssaki stanowią cenne źródło pokarmu dla innych kręgowców, zwłaszcza innych ssaków, ptaków i gadów. Ssaki owadożerne (jeże i ryjówki) zjadają bardzo duże ilości owadów, zwłaszcza tych postrzeganych przez człowieka jako szkodniki pól i upraw. Niektóre ssaki, jak dziki i gryzonie, mogą powodować straty, niszcząc uprawy. Niektóre są zwierzętami łownymi: dziki, sarny, zające czy kuny .
Ssaki od tysięcy lat służą człowiekowi. Są hodowane dla mięsa i mleka, skór, futer i wełny. Niektóre zostały oswojone, aby pomagać człowiekowi w pracy. Konie, bydło, osły, wielbłądy, nawet słonie są używane do transportowania towarów i ludzi. Wiele ssaków (psy, koty, chomiki) towarzyszy człowiekowi, daje mu radość i poczucie bezpieczeństwa. Specjalnie szkolone psy z poświęceniem ratują ludzkie życie podczas katastrof i kataklizmów, są przewodnikami niewidomych, a konie i delfiny pomagają w rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Na ssakach testuje się skuteczność leków oraz bada mechanizmy powstawania chorób i sposoby ich leczenia.
Niektóre zwierzęta mogą przenosić choroby pasożytnicze, wirusowe, bakteryjne, jak tasiemczyca, wścieklizna, dżuma. Podaj przykłady zachowań, które chronią przed chorobami odzwierzęcymi.
Jak dbać o zwierzęta domowe, aby były zdrowe? Jak uniknąć zakażeń przenoszonych przez dzikie zwierzęta?
Pierwszym ssakiem wysłanym w kosmos w 1949 r. była małpa rezus o imieniu Albert. Po niej, w przestrzeń kosmiczną, poleciały także inne małpy, psy, myszy, szczury, króliki, świnki morskie, koty.
Na terenie naszego kraju żyje obecnie ok. 115 gatunków ssaków, z których ponad 70 objętych jest całkowitą ochroną gatunkową. Wymień działania, które może podjąć każdy z nas, np. jako turysta, konsument, rolnik, by liczba chronionych ssaków i innych rzadkich zwierząt nie zmniejszała się.
W Polsce w środowisku naturalnym występuje chomik europejski, bliski kuzyn chomika syryjskiego. Nie nadaje się do hodowli, jest nieufny i nie przywiązuje się do człowieka. Gdy czuje się zagrożony, ucieka do swojej nory lub przyjmuje postawę obronną: szczeka, syczy, nadyma torby policzkowe, skacze do wysokości 1 m i rani napastnika ugryzieniami. Zamieszkuje pola uprawne na południowym wschodzie kraju. Występuje rzadko, jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Podsumowanie
Ssaki są stałocieplnymi kręgowcami, które można spotkać na całej kuli ziemskiej – na lądzie, w wodzie, a nawet w powietrzu.
Ciało ssaków składa się z głowy, szyi, tułowia, ogona i 2 par kończyn, których budowa zależy od środowiska i trybu życia.
Ciało ssaków pokryte jest skórą, której naskórek wytwarza włosy, paznokcie, pazury, rogi i kopyta.
W skórze właściwej występują liczne gruczoły: potowe, łojowe, mleczne i zapachowe.
Budowa zębów ssaka zależy od rodzaju pobieranego pokarmu i sposobu jego pobierania.
Ssaki mają płuca pęcherzykowate, o bardzo dużej powierzchni wymiany gazowej.
Zapłodnienie wewnętrzne oraz żyworodność występujące u ssaków są wynikiem przystosowania do życia w środowisku lądowym.
Wszystkie młode ssaki karmione są mlekiem.
Wskaż cechy, na podstawie których zaliczysz wiewiórkę do kręgowców i ssaków.
Wyszukaj informacje na temat żyrafy i wyjaśnij, w jaki sposób jest ona przystosowana do życia w środowisku lądowym oraz do roślinożerności.
Zwierzęta chronione (lisy, dziki i sarny) powodują czasem szkody w gospodarstwach rolnych. Czy to oznacza, że powinny stracić status organizmów chronionych? Zaplanuj działanie, uwzględniające prawo do życia tych zwierząt i interesy rolników.
Słowniczek
fałd skóry ułatwiający lot, rozciągnięty na kończynach nietoperzy, latawców oraz niektórych gatunków jaszczurek i żab
dłonie oraz stopy z przeciwstawnym kciukiem i paluchem; opuszką pierwszego palca można dotknąć pozostałych palców dłoni lub stóp; cecha charakterystyczna dla ssaków naczelnych
gruczoły obecne w skórze właściwej ssaków; wydzielają na powierzchnię włosów i naskórka łój, który stanowi antybakteryjną barierę ochronną
gruczoły obecne w skórze właściwej ssaków; wydzielają mleko, które służy do karmienia młodych
gruczoły obecne w skórze właściwej ssaków; produkują specjalną wydzielinę zwaną potem, której funkcją jest schładzanie organizmu i (w mniejszym stopniu) wydalanie
gruczoły obecne w skórze właściwej ssaków; wydzielają substancje, które służą do znakowania terytorium, wabienia partnera i pozwalają zidentyfikować osobniki tego samego gatunku
typ zębów występujących u ssaków; leżą za siekaczami, a ich funkcją jest przytrzymywanie zdobyczy lub zabijanie
wytwory rogowe naskórka; chronią palce zwierząt kopytnych, takich jak krowy, konie czy wielbłądy
narząd ssaków powstający w okresie ciąży z dwóch błon płodowych: omoczni i kosmówki; pośredniczy w wymianie substancji między matką a zarodkiem przez sznur pępowinowy
wytwory rogowe naskórka chroniące końce palców; są zredukowanymi pazurami, występują u naczelnych i niektórych gryzoni
rogowe wytwory naskórka; chronią końce palców, wspomagają poruszanie się, służą do przytrzymywania i rozrywania pokarmu, a także do obrony przed napastnikiem i atakowania ofiar; charakterystyczne dla większości ssaków
element strukturalny budujący płuco ssaka; cienkościenne banieczki, oplecione siecią naczyń krwionośnych; zachodzi w nich wymiana gazowa
rogowe wytwory naskórka; występują parzyście na głowie u niektórych ssaków
typ zębów występujących z przodu szczęk ssaków; służą do chwytania pokarmu i rozdzielania go na części
niewielkie ssaki składające jaja otoczone skórzastą osłoną; występują tylko w Australii i na pobliskich wyspach
rogowe wytwory naskórka pokrywające ciało ssaków; chronią przed urazami mechanicznymi i pozwalają utrzymać stałą temperaturę ciała; niektóre włosy porastające głowę pełnią również funkcje czuciowe
typ zębów występujących u ssaków; leżą za kłami, są odpowiedzialne za rozdrabianie pokarmu
typ zębów występujących u ssaków; leżą za zębami przedtrzonowymi, są odpowiedzialne za rozdrabianie pokarmu
siedlisko bobrów zbudowane przez nie z gałęzi oblepionych mułem; może osiągać wysokość do 3 m; znajduje się w nim komora lęgowa oraz zapasy pokarmu
organizmy, których młode rozwijają się w ciele samicy (w macicy), są połączone z ciałem matki za pomocą łożyska, przez które zachodzi wymiana substancji odżywczych, gazów oddechowych oraz usuwanie zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii
Zadania
Zaznacz cechy, które są charakterystyczne wyłącznie dla ssaków.
- ciało pokryte włosami
- stałocieplność
- ciało pokryte łuskami
- karmienie młodych mlekiem
- obecność pęcherzyków płucnych
- opieka nad potomstwem
- jajorodność
Wskaż jajorodnego ssaka.
- dziobak
- kangur
- nosorożec
- delfin
Uzupełnij luki w opisie budowy skóry ssaków wpisując brakujące wyrazy.
Skóra ssaków zbudowana jest z naskórka i skóry właściwej. Naskórek wytwarza specjalne struktury pełniące funkcje ochronne – ............, które pokrywają całą powierzchnię ciała. Wytworami naskórka są też paznokcie, ............, rogi i kopyta, chroniące delikatne części ciała. W skórze właściwej występują liczne gruczoły: ............, łojowe, mlekowe i zapachowe. Pod skórą leży warstwa .................... zbudowana z tkanki tłuszczowej, która chroni przed urazami mechanicznymi i utratą .............. , a także stanowi rezerwę energetyczną dla organizmu.
Oceń prawdziwość stwierdzeń i zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.
| Prawda | Fałsz | |
| Ciało waleni pokryte jest włosami i warstwą śluzu, które zmniejszają opór wody. | □ | □ |
| Siekacze gryzoni rosną przez całe życie, ponieważ są narażone na bardzo silne ścieranie. | □ | □ |
| Wiele gatunków ssaków żyjących stale pod ziemią utraciło zdolność widzenia. | □ | □ |
| Nietoperze to ssaki, które potrafią aktywnie latać, ponieważ posiadają silne mięśnie poruszające skrzydła i błony lotne. | □ | □ |