Starożytne miasta i wsie

Greckie rody i początki poleis

W początkach historii Grecji podstawową komórką społeczną był ród, posiadający własną ziemię. Rody miały zwykle swojego przywódcę. Zdarzało się, że łączyły się ze sobą (przede wszystkim w celu wspólnej obrony), tworząc fratrie. Połączone, żyjące na jednym obszarze fratrie tworzyły z kolei całe plemiona. Miały one pewną wspólną tożsamość, najczęściej wierzono również we wspólne pochodzenie od jednego przodka. W takich rozwiniętych społecznościach, przywódca stawał się królem (z greckiego basileus) [czytaj: basjleus]. Często był on jedynie „pierwszym spośród równych” - nie podejmował decyzji samodzielnie, lecz podczas zgromadzenia zasięgał opinii przedstawicieli wszystkich rodów. Taką organizację społeczności nazywamy ustrojem rodowym. Jego ślady odnajdujemy między innymi w poematach HomeraHomerHomera.

R15lbIZfU5aw6

Ilustracja przedstawia rzeźbę Homera z okresu II w. p.n.e. Rzeźba ta jest wykonana z marmuru i wapienia. Na ilustracji znajduje się głowa oraz część barków. Twarz Homera jest pociągła i pomarszczona. Jego włosy są lekko pokręcone. Ma długą brodę oraz wąsy, które delikatnie przysłaniają usta, prosty nos, wąskie usta i szeroko rozstawione oczy.

U schyłku tak zwanych „wieków ciemnych” (XI - IX w. p.n.e.) ustrój rodowy zaczął być zastępowany przez formę polisPolispolis, popularnie nazywaną miastem‑państwem. W rzeczywistości poleis były niewielkimi, ale niezależnymi wspólnotami obywateli. Rządy króla (basileusa) zostały w nich zastąpione władzą arystokratyczną – sprawowali ją przedstawiciele wpływowych rodów. Grecja podzieliła się wówczas na ogromną ilość małych państw. Górzyste ukształtowanie terenu sprzyjało powstawaniu licznych, niezależnych ośrodków. Zazwyczaj każdy z nich posiadał miejskie centrum z rynkiem (z greckiego agora), gdzie spotykali się obywatele, czyli dorośli mężczyźni. Wokół centrum miasta znajdowały się posiadłości ziemskie i pola. Proces łączenia się posiadłości wokół wspólnego ośrodka nazywamy synojkizmemSynojkizmsynojkizmem. Synojkizm ateński, czyli zjednoczenie osad w Attyce, tradycyjnie przypisywano mitycznemu władcy TezeuszowiTezeuszTezeuszowi.

R1YvCeu0B6880

Ilustracja przedstawia obraz Laurent de La Hyle pt. „Tezeusz”. Po lewej stronie obrazu znajduje się Tezeusz, który ubrany jest w czerwoną szatę oraz wysokie buty w kolorze pomarańczowym. Schyla się, próbując podnieść duży, kamienny, prostopadłościenny blok. Obok na ziemi leżą buty i miecz. Na prawo od Tezeusza stoi kobieta ubrana w kolorowe szaty. Palcem prawej ręki dotyka kamiennego bloku. W tle znajduje się kamienisty postument, za nim stare drzewo. Tło stanowi zachmurzone niebo.

Każda społeczność rządziła się swoimi własnymi prawami, początkowo niepisanymi. Cechowała ją również pewna odrębność obyczajów i kultury. W poszczególnych ośrodkach w różny sposób sprawowano władzę. Oprócz rządów jednostki (monarchiaMonarchiamonarchia), miastem najczęściej kierowała wpływowa grupa obywateli (oligarchiaOligarchiaoligarchia). W Atenach dążono do tego, by wszyscy pełnoprawni obywatele mogli mieć wpływ na władzę (demokracjaDemokracjademokracja). Z czasem kontakty handlowe ograniczyły izolację poleis. Wskazać możemy na elementy kultury oraz obyczaje jednoczące wszystkich Hellenów. Prawdą jest jednak, że w okresie klasycznym różnice w obyczajowości mieszkańców niektórych społeczności będą bardzo wyraźne. Najczęściej wskazuje się na kontrast między Spartą i Atenami – oligarchicznym krajem wojowników oraz demokratyczną ojczyzną artystów i myślicieli.

R4fX2etGvpiyh

Ilustracja przedstawia współczesny widok na miejsce antycznej ateńskiej agory. Na szczycie niewielkiego wzgórza otoczonego drzewami znajduje się dobrze zachowana budowla świątynna. Agora to wzgórze, na którym znajduje się Akropol wraz z Partenonem - świątynią, która została poświęcona Atenie. Partenon znajduje się na drugim planie, tuż za drzewami. Świątynia została zbudowana na planie prostokąta, konstrukcyjnie oparta o kolumnadę biegnącą wzdłuż całego budynku. Tuż przy świątyni Ateny obecni są turyści. W tle rozpościera się współczesna zabudowa Aten.

Metropolie i kolonie

W VIII w. p.n.e. mieszkańcy wielu greckich miast zostali zmuszeni do migracji. Powodem był niedostatek ziemi pod uprawę, usilnie starano się także poszukiwać nowych surowców. Do połowy VI w. p.n.e. Grecy intensywnie zakładali kolonie. Najważniejsze ośrodki powstały na zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej, w południowej Italii oraz w północnej Afryce. Rodzime miasta Greków z kolonii nazywamy metropoliamiMetropoliametropoliami. Zwykle nie ingerowały one w politykę nowych ośrodków. Jednak w interesie samych kolonii było utrzymywanie kontaktu z metropolią. Kwitła więc wymiana handlowa, a posiadanie kolonii przyczyniało się do szybkiego bogacenia się metropolii. Grecy w koloniach stosowali również rozwiązania prawne i formy ustrojowe, znane z miast swojego pochodzenia. Czasy te nazywamy okresem Wielkiej KolonizacjiWielka KolonizacjaWielkiej Kolonizacji. W jej wyniku greckie miasta pojawiły się właściwie na wybrzeżach całego Morza Śródziemnego. Przepływając przez Dardanele i Bosfor, Grecy osiedlali się również na wybrzeżach Morza Czarnego.

RgYJlUCCQ30E1

Ilustracja przedstawia teatr grecki w Syrakuzach na Sycylii z V w. p.n.e. Teatr ma kształt półkola i został zbudowany na zboczu wzgórza. Budowla posiada półkolistą sceną, która jest otoczona trybunami. Obok teatru rosną drzewa, przy których biegnie trasa turystyczna. Zdjęcie zostało wykonane w jasny słoneczny dzień.

RmXBbQYtJNJZa

Zdjęcie przedstawia przykład malarstwa czarnofigurowego pod tytułem „Grecki statek”, który został wykonany na glinianym naczyniu z okresu VI w. p.n.e., a obecnie znajduje się na ekspozycji w Gabinecie Medalionów. Na naczyniu namalowane zostało czarne morze, po którym płynie statek. Na dziobie okrętu siedzi sternik. Na środku okrętu znajduje się maszt oraz rozwinięty żagiel. Statek jest namalowany na pomarańczowo‑brązowym tle.

Zapoznaj się z mapą i z wyróżnionymi na niej miejscami. Zwróć uwagę jak różnorodne były ośrodki kolonialne Greków. Zastanów się, jak wielki mógł być wpływ kolonizacji greckiej na metropolie w Helladzie.

RZq8MGfFDbIgy

Mapa interaktywna przedstawiająca kolonizacje greckie i fenickie. Na ilustracji znajduje się fragment mapy świata - Europy, Azji i Afryki północnej. Morza i oceany oznaczono kolorem białym. Szarym kolorem zostały oznaczone kontynenty, a czarnymi napisami opisano nazwy ludów, państwa oraz miasta. Po prawej stronie znajdują się opisy do poszczególnych wątków mapy. Kolorem czerwonym w centralnej części mapy została oznaczona „Wielka Grecja”. Jest to obszar na południu Italii oraz na Sycylii, skolonizowany przez Greków w VII‑VI w. p.n.e. Głównymi ośrodkami były: Tarent, Mesyna, Kroton i Syrakuzy. Istnienie kolonii greckich na Półwyspie Apenińskim miało wpływ na kontakt greckiej kultury z plemionami Italii i na późniejsze przejęcie jej przez Rzymian. W górnym prawym rogu mapy została oznaczona na czerwono „Kolchida”. Jest to odległa kraina u wybrzeży Morza Czarnego. Według mitologii to właśnie to miejsce miało być celem Jazona i Argonautów, którzy poszukiwali złotego runa. Rejony te były kolonizowane przez mieszkańców Miletu. Kolejnymi punktami oznaczonymi kolorem czerwonym są trzy „Miasta jońskie”: Fokaja, Milet i Efez. Jest to grupa miast położona u wybrzeży Azji Mniejszej, stanowiły bardzo ważny ośrodek greckiej myśli. To stąd pochodzili tzw. jońscy filozofowie przyrody, słynni ze swoich rozważań nad naturą świata (VI‑V w.). Ucisk miast jońskich przez dynastię Achemenidów stał się na początku V w. p.n.e. przyczyną wojen Greków z Persami. Poniżej, po prawej stronie mapy znajduje się napis „Fenicjanie” oraz oznaczone cztery miasta: Arados, Bybios, Sydon oraz Tyr. Byli pierwszymi wielkimi kolonizatorami w basenie Morza Śródziemnego. Od VIII w. p.n.e. rozpoczęła się ich rywalizacja z Grekami. Kolonizowali przede wszystkim południowo‑zachodnie wybrzeża dzisiejszego Bliskiego Wschodu. Słynne były ośrodki fenickie w Afryce. Kartagina – pierwotnie kolonia fenicka z czasem stała się wielką potęgą morską. W trzecim i drugim wieku przed Chr. Kartagińczycy prowadzili wojny z Rzymianami (tzw. wojny punickie). Po lewej stronie w północnej części mapy na czerwono została oznaczona „Massalia”. Jest to dzisiejsza Marsylia we Francji, miała zostać założona przez Greków ok. 600 r. p.n.e. i być pierwszą kolonią na zachodzie Europy. W dolnej części mapy na południu została oznaczona na czerwono „Cyrena”. Ważna kolonia grecka w Afryce, założona przez mieszkańców Santorynu w VII w. p.n.e. Była najważniejszym miastem Pentapolis, czyli związku pięciu miast, założonych na tym obszarze (Cyrenajka). W lewym dolnym rogu ilustracji została przedstawiona legenda kolonizacji fenickiej i greckiej oznaczona kolorami, występującymi w poszczególnych częściach mapy. Granatowy pasek to terytoria fenickie w XI w. p.n.e. Niebieski pasek to kolonizacja fenicka. Niebieska kropka to kolonie fenickie. Niebieskie kropka z białym środkiem to fenickie miasta – metropolie, które zakładały kolonie oraz ludy i plemiona. Żółty pasek to terytoria greckie w VIII w. p.n.e. Pomarańczowym pasek oznacza obszary kolonizacji greckiej. Pomarańczowa kropka odnosi się do kolonii greckich, zaś pomarańczowe kółko z białym środkiem odnosi się do greckich miast – metropolii, które zakładały kolonie.

Mapa interaktywna przedstawiająca kolonizacje greckie i fenickie. Na ilustracji znajduje się fragment mapy świata - Europy, Azji i Afryki północnej. Morza i oceany oznaczono kolorem białym. Szarym kolorem zostały oznaczone kontynenty, a czarnymi napisami opisano nazwy ludów, państwa oraz miasta. Po prawej stronie znajdują się opisy do poszczególnych wątków mapy. Kolorem czerwonym w centralnej części mapy została oznaczona „Wielka Grecja”. Jest to obszar na południu Italii oraz na Sycylii, skolonizowany przez Greków w VII‑VI w. p.n.e. Głównymi ośrodkami były: Tarent, Mesyna, Kroton i Syrakuzy. Istnienie kolonii greckich na Półwyspie Apenińskim miało wpływ na kontakt greckiej kultury z plemionami Italii i na późniejsze przejęcie jej przez Rzymian. W górnym prawym rogu mapy została oznaczona na czerwono „Kolchida”. Jest to odległa kraina u wybrzeży Morza Czarnego. Według mitologii to właśnie to miejsce miało być celem Jazona i Argonautów, którzy poszukiwali złotego runa. Rejony te były kolonizowane przez mieszkańców Miletu. Kolejnymi punktami oznaczonymi kolorem czerwonym są trzy „Miasta jońskie”: Fokaja, Milet i Efez. Jest to grupa miast położona u wybrzeży Azji Mniejszej, stanowiły bardzo ważny ośrodek greckiej myśli. To stąd pochodzili tzw. jońscy filozofowie przyrody, słynni ze swoich rozważań nad naturą świata (VI‑V w.). Ucisk miast jońskich przez dynastię Achemenidów stał się na początku V w. p.n.e. przyczyną wojen Greków z Persami. Poniżej, po prawej stronie mapy znajduje się napis „Fenicjanie” oraz oznaczone cztery miasta: Arados, Bybios, Sydon oraz Tyr. Byli pierwszymi wielkimi kolonizatorami w basenie Morza Śródziemnego. Od VIII w. p.n.e. rozpoczęła się ich rywalizacja z Grekami. Kolonizowali przede wszystkim południowo‑zachodnie wybrzeża dzisiejszego Bliskiego Wschodu. Słynne były ośrodki fenickie w Afryce. Kartagina – pierwotnie kolonia fenicka z czasem stała się wielką potęgą morską. W trzecim i drugim wieku przed Chr. Kartagińczycy prowadzili wojny z Rzymianami (tzw. wojny punickie). Po lewej stronie w północnej części mapy na czerwono została oznaczona „Massalia”. Jest to dzisiejsza Marsylia we Francji, miała zostać założona przez Greków ok. 600 r. p.n.e. i być pierwszą kolonią na zachodzie Europy. W dolnej części mapy na południu została oznaczona na czerwono „Cyrena”. Ważna kolonia grecka w Afryce, założona przez mieszkańców Santorynu w VII w. p.n.e. Była najważniejszym miastem Pentapolis, czyli związku pięciu miast, założonych na tym obszarze (Cyrenajka). W lewym dolnym rogu ilustracji została przedstawiona legenda kolonizacji fenickiej i greckiej oznaczona kolorami, występującymi w poszczególnych częściach mapy. Granatowy pasek to terytoria fenickie w XI w. p.n.e. Niebieski pasek to kolonizacja fenicka. Niebieska kropka to kolonie fenickie. Niebieskie kropka z białym środkiem to fenickie miasta – metropolie, które zakładały kolonie oraz ludy i plemiona. Żółty pasek to terytoria greckie w VIII w. p.n.e. Pomarańczowym pasek oznacza obszary kolonizacji greckiej. Pomarańczowa kropka odnosi się do kolonii greckich, zaś pomarańczowe kółko z białym środkiem odnosi się do greckich miast – metropolii, które zakładały kolonie.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PLavlwceT

Rywalizacja greckich miast‑państw

Odrębność greckich poleis i udział obywateli w decydowaniu o losach państwa są znamienne. Gdy w szkole uczymy się o historii starożytnej Grecji, jest to w rzeczywistości nauka o losach wielu greckich miast. Między nimi zawsze istniała rywalizacja i dążenia jednych ośrodków do uzyskania hegemoniiHegemoniahegemonii nad innymi. Po wojnach Greków z Persami (pierwsza połowa V w. p.n.e.) wzrosło znaczenie Aten i rozpoczął się tak zwany złoty wiek. Wówczas znacznie rozwinęła się ateńska kultura – nauka, filozofia, teatr, sztuki plastyczne. Ateny stały na czele Związku MorskiegoZwiązek MorskiZwiązku Morskiego, którego celem była dalsza obrona greckich miast przed Persami. Podczas wojny peloponeskiejWojna peloponeskawojny peloponeskiej Ateńczykom i ich sprzymierzeńcom przeciwstawiła się Sparta, stojąca na czele Związku PeloponeskiegoZwiązek PeloponeskiZwiązku Peloponeskiego. W wyniku tej wojny Ateny utraciły swoje znaczenie i właśnie Lacedemończycy (mieszkańcy Sparty) zyskali wówczas na znaczeniu. W 371 r. p.n.e. armia spartańska została pokonana pod Leuktrami przez Tebańczyków. Rywalizacja greckich poleis o pierwszeństwo zakończy się wraz z pojawieniem się wpływowego mocarstwa spoza Hellady – Macedonii.

RY45SFnZVTrDP

Ilustracja przedstawia obraz autorstwa Philippa Foltsa pt. „Mowa pogrzebowa Peryklesa”. Na pierwszym planie znajduje się stojący na podwyższeniu mężczyzna, który wygłasza mowę. Ubrany jest w biało‑czerwoną szatę oraz w hełm z czerwonym pióropuszem. Mężczyzna przyjął postawę mówcy (wyciągnął swoją prawą dłoń ku górze). Wokół niego znajduje się wielu siedzących oraz stojących mężczyzn i kilka kobiet ubranych w kolorowe szaty. W dolnej części ilustracji znajduje się mężczyzna pochylony nad okrągłym naczyniem, z którego wysypały się różne przedmioty. Z lewej strony obrazu stoi mężczyzna w żółtej szacie, oparty o fragment kamiennego posągu w kształcie głowy. Tło stanowią świątynie Akropolu oraz posąg bogini Ateny.

Wieczne miasto i romanizacja

Starożytni Rzymianie zapisali się w historii podbojem świata śródziemnomorskiego. Jednak samo miasto Rzym początkowo pozostawało daleko w tyle za wielkimi ośrodkami hellenistycznymi na Wschodzie. Według tradycji miasto miało zostać założone w 753 r. p.n.e. przez RomulusaRomulusRomulusa, potomka EneaszaEneaszEneasza. Badania archeologiczne potwierdzają, że pierwsze osady na wzgórzach obecnego Rzymu powstały w IX - VIII w. p.n.e. Do utworzenia jednolitego państwa‑miasta miało dojść w VI w. p.n.e., podczas panowania etruskiej dynastii TarkwiniuszyTarkwiniuszeTarkwiniuszy. Władzę w mieście początkowo sprawował król, któremu towarzyszyła rada senatu, składająca się z przedstawicieli najważniejszych rodów.

W okresie republiki intensywny rozwój miasta nastąpił w trakcie i po wojnach punickichWojny punickiewojnach punickich. W konsekwencji wyprawy HannibalaHannibalHannibala i splądrowania przez niego Italii, do stolicy zaczęły napływać rzesze ludności wiejskiej. Miasto rozrastało się, jego rozwój umożliwiły wpływy z prowincji. Domy budowano, korzystając ze wzorów hellenistycznych (domy atrialne z perystylamiPerystylperystylami). Biedniejsza ludność mieszkała w kamienicach czynszowych (z łaciny insulae) [czytaj: īnsule].

RRBnsZ38pQwSf

Ilustracja przedstawia pozostałości kamienicy czynszowej w Ostii. Ma ona wysokość jednego piętra. Parter zawiera wiele dużych otworów - prawdopodobnie są to wejścia prowadzące do wnętrza budynku. Na piętrze znajdują się otwory okienne. W jednym z nich stoi srebrna lampa halogenowa. Ruiny budynku stoją na kamiennym placu porośniętym mchem. W oddali z prawej strony rosną zielone drzewa. Fotografia została wykonana za dnia na tle pochmurnego nieba.

R1DfL9tHtuzKu

Czarno‑biała ilustracja przedstawia rekonstrukcję kamienicy czynszowej w starożytnej Ostii we Włoszech. Kamienica stoi na placu, obok innych budynków. Ma ona pięć wejść- dwa z kotarami kotarami, jedno w formie drewnianej bramy, jedne drewniane drzwi oraz klatkę schodową prowadzącą do mieszkań na górze. Kamienica ma cztery piętra. W części mieszkalnej są okiennice, kotary, w pozostałych są tylko otwory okienne. Przed kamienicą stoi kilka osób, głównie kobiety i dzieci.

W okresie cesarstwa Rzym stale się rozbudowywał. Kolejni cesarze fundowali budowle, których ważnym zadaniem było upamiętnianie ich dokonań. Za panowania NeronaNeronNerona miał miejsce wielki pożar stolicy. Szkody ponieśli mieszkańcy większości dzielnic miasta. Jednak odbudowa miała uczynić stolicę jeszcze piękniejszą. To właśnie w okresie cesarstwa nastąpił największy rozwój urbanistykiUrbanistykaurbanistyki i szczyt swój osiągnęła rzymska architektura. Rozbudowywano systemy kanalizacyjne i akwedukty, powstawały nowe budynki publiczne: łaźnie, teatry, stadiony itp. Nowym elementem dekoracyjnym stały się łuki triumfalne (do dziś w stolicy zachowały się trzy wspaniałe łuki). Miasta powstające w prowincjach starały się naśladować rozwiązania urbanistyczne stosowane w stolicy imperium, stając się w ten sposób niejako mniejszymi kopiami Rzymu. Wedle niektórych szacunków w Rzymie w okresie cesarstwa mogło mieszkać nawet ponad milion ludzi, co w starożytności stanowiło ogromną liczbę.

R1BoGZkNqxTBi

Ilustracja przedstawia obraz pod tytułem „Pożar Rzymu” autorstwa Huberta Roberta. Akcja obrazu dzieje się w nocy, na placu miejskim, gdzie główną rolę odgrywa kamienny most, który zdaje się oddzielać płonący fragment miasta od bezpiecznej przystani, z której wypływa w pośpiechu łódź. Na moście, oraz na schodach znajdujących się pod nim kilkoro ludzi ucieka w okolice przystani, między innymi matki z dziećmi na rękach.

RH7g9o5xLIVXn

Ilustracja przedstawia łuk Tytusa upamiętniający zdobycie Jerozolimy z okresu I w. n.e. w Rzymie. Jest to duża konstrukcja bogato zdobiona, zbudowana z białego marmuru. W górnej części znajduje się wyżłobiony napis „SENATVS POPVLVSQVE ROMANVS DIVO TITO DIVI VESPESIANI F[ilio] VESPASIANO AVGVSTO”. Całość została umiejscowiona na betonowym placu o dużej powierzchni. Po lewej stronie łuku znajduje się ścieżka, którą spacerują zwiedzający. W tle, za łukiem stoją domy. Po bokach łuk jest otoczony zielonymi drzewami. Zdjęcie zostało zrobione w ciągu dnia na tle błękitnego nieba.

Ważnym zjawiskiem w cesarstwie rzymskim była romanizacjaRomanizacjaromanizacja. Mieszkańcy Rzymu niechętnie opuszczali stolicę, jednak podbita ludność z zachodnich i północnych prowincji chętnie przejmowała rzymską kulturę i zaczynała posługiwać się językiem łacińskim. Rzymskie obozy wojskowe stawały się ośrodkami administracyjnymi, a z czasem przekształcały się w nowe miasta. Wiele ważnych europejskich miast może poszczycić się swoim rzymskim pochodzeniem:

• Lugdunum (Lyon) – miasto założone przez Rzymian w I w. p.n.e.;

• Colonia Claudia Augusta Agrippina (Kolonia) – miasto założone w I w. n.e. przez żonę cesarza Klaudiusza;

• Vindobona (Wiedeń) – pierwotnie osada celtycka, w I w. p.n.e. stanowiło ważny punkt rzymskiej obrony granicy imperium;

• Londinium (Londyn) – założone w I w. n.e., część obecnego City of London.

RVZMfJHp0kFbj

Ilustracja przedstawia fotografię amfiteatru rzymskiego z III w., w Al‑Dżam w Tunezji. Na zdjęciu znajdują się pozostałości amfiteatru. Pośrodku budowli znajdowała się niegdyś scena, a z lewej jego strony zostały ułożone ku górze siedzące miejsca dla widowni. Po prawej stronie znajduje się trzykondygnacyjny akwedukt. Zdjęcie zostało zrobione na tle zielonych drzew i niebieskiego nieba.

Na Wschodzie życie miejskie dobrze rozwijało się w dawnych greckich poleis. W przeciwieństwie do Zachodu, miasta hellenistyczne zachowały częściowo swój dawny charakter. Wiele miast nadal było rządzonych na sposób oligarchiczny, poprzez radę. Najważniejszymi ośrodkami Wschodu były miasta w prowincji Azja – Efez, Smyrna, Pergamon.

Życie w starożytnym mieście – Ateny i Rzym

Ćwiczenia

Słownik pojęć

Eneasz

Eneasz

mityczny heros trojański, który po zdobyciu Troi przez Greków i długiej tułaczce dotarł do Italii. Legendarny protoplasta Rzymian, bohater eposu Wergiliusza „Eneida”, przodek Romulusa i Remusa.

R14TTHXctmy1y

Ilustracja przedstawia obraz autorstwa Federico Barocci pod tytułem „Eneasz uciekający z płonącej Troi”. Akcja obrazu ma miejsce w jednym z budynków mieszczących się w pogrążonej w ogniu Troi. Eneasz wraz z grupą ludzi - (dwiema kobietami - starszą oraz młodszą oraz swoim ojcem, którego niesie na barkach) próbuje się wydostać z budynku. Młodsza kobieta opiera się o nogę bohatera, a jej plecy dotykają ściany budynku. Starsza kobieta biegnie przed siebie, ma zamknięte oczy, dłonią zakrywa fragment twarzy. Obie kobiety ubrane są w długie biało‑czerwone suknie, ojciec Eneasza jest półnagi - jego dolne partie ciała przepasane są złotym materiałem. Eneasz ma na sobie hełm oraz zieloną szatę, spod której wystaje biały materiał. Pomieszczenie, w którym się znajdują jest zdewastowane - na podłodze widoczne są fragmenty wystroju wnętrza - drzewce z zielonym materiałem i złotym zdobieniem, kamienne płyty oraz fragmenty srebrnej zbroi.

Hannibal

Hannibal

ur. 247 r. p.n.e., zm. 183 r. p.n.e. – syn Hamilkara Barkasa, wódz kartagiński z okresu II wojny punickiej. Odniósł wiele zwycięstw, z których najsłynniejsze to wygrana bitwa pod Kannami. Po przegranej wojnie opuścił Kartaginę i przebywał na dworze króla Antiocha, przekonując go do walki z Rzymianami.

R1RVTlLtCQhan

Czarno‑biała fotografia przedstawia popiersie Hannibala, które zostało wykonane z kamienia. Wódz ma krótkie włosy oraz bujny zarost. Ubrany jest w szatę zapiętą na prawym barku; na głowie ma hełm zdobiony wyżłobieniami. Hannibal ma poważny wyraz twarzy, patrzy w prawo. Popiersie zostało umieszczone na ciemnym tle, które kontrastuje z jasnym kolorem rzeźby.

Homer

Homer

żyjący prawdopodobnie w VIII w. p.n.e., najsłynniejszy i najważniejszy grecki poeta, autor poematów epickich Iliady i Odysei. Był niezwykle ceniony już w starożytności, uznawany za „wychowawcę Greków”, przypisywano mu również autorstwo licznych innych eposów i hymnów. Pochodzenie i twórczość Homera już w starożytności bywały przedmiotem sporu, który ponownie rozgorzał w czasach nowożytnych (tak zwana kwestia homerowa).

R15lbIZfU5aw6

Ilustracja przedstawia rzeźbę Homera z okresu II w. p.n.e. Rzeźba ta jest wykonana z marmuru i wapienia. Na ilustracji znajduje się głowa oraz część barków. Twarz Homera jest pociągła i pomarszczona. Jego włosy są lekko pokręcone. Ma długą brodę oraz wąsy, które delikatnie przysłaniają usta, prosty nos, wąskie usta i szeroko rozstawione oczy.

Neron

Neron

cesarz rzymski w latach 54 - 68 r. n.e., z dynastii julijsko‑klaudyjskiej, adoptowany syn cesarza Klaudiusza, wychowanek filozofa Seneki. Za jego panowania w Rzymie wybuchł pożar, niszcząc dużą część miasta. Zasługą władcy była odbudowa stolicy.

R17qYVnuw5AiD

Zdjęcie przedstawia kamienną głowę Nerona wykonaną z marmuru. Neron został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, o krótkich lekko kręconych włosach zaczesanych na czoło. Na jego twarzy maluje się delikatny uśmiech. Twarz posiada liczne skazy - pęknięcia, dziury i przebarwienia. Rzeźba umieszczona została na ciemnym pałąku i stoi na ekspozycji na tle jasnej ściany.

Romulus

Romulus

VIII w. p.n.e., legendarny założyciel i pierwszy król Rzymu, brat bliźniak Remusa.

R2G7uCLEaLzAC

Ilustracja przedstawia rzeźbę wilczycy karmiącej Remusa i Romulusa – legendarnych założycieli Rzymu z okresu XII w. W Muzeum Kapitolińskim w Rzymie we Włoszech. Na ilustracji znajduje się stojąca lewym bokiem, czarna wilczyca, która ma ośmioro piersi wystających z podbrzusza. Pod piersiami znajdują się rzeźby dwóch klęczących nagich chłopców, którzy próbują dosięgnąć ustami dwóch pojedynczych piersi. Wilczyca stoi na kamienistym beżowym podłożu. W tle znajduje się beżowa ściana z wypisanymi po obu stronach napisami w języku łacińskim.

Tezeusz

Tezeusz

mityczny heros ateński, królewicz. Mitologia przypisuje mu liczne bohaterskie czyny, wśród których najbardziej znane jest zabicie Minotaura w labiryncie na Krecie. Obok Heraklesa był jednym z największych greckich herosów. Ateńczycy czcili Tezeusza jako bohatera miasta, który zjednoczył Attykę i uwolnił miasto od zależności od Krety.

RcPEEYBQQzetf

Ilustracja przedstawia rzeźbę Antonio Canovy pod tytułem "Tezeusz i Minotaur". Stoi ona na brązowym piedestale, na którym znajduje się napis „CANOVA”. Na zdjęciu w centralnej części znajduje się półnagi Tezeusz siedzący na leżącym martwym Minotaurze. W lewej dłoni mężczyzna trzyma kij.

• Winniczuk L. (redakcja), Słownik kultury antycznej, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1989.

Notatki ucznia

Galeria

R15lbIZfU5aw6

Ilustracja przedstawia rzeźbę Homera z okresu II w. p.n.e. Rzeźba ta jest wykonana z marmuru i wapienia. Na ilustracji znajduje się głowa oraz część barków. Twarz Homera jest pociągła i pomarszczona. Jego włosy są lekko pokręcone. Ma długą brodę oraz wąsy, które delikatnie przysłaniają usta, prosty nos, wąskie usta i szeroko rozstawione oczy.

R1YvCeu0B6880

Ilustracja przedstawia obraz Laurent de La Hyle pt. „Tezeusz”. Po lewej stronie obrazu znajduje się Tezeusz, który ubrany jest w czerwoną szatę oraz wysokie buty w kolorze pomarańczowym. Schyla się, próbując podnieść duży, kamienny, prostopadłościenny blok. Obok na ziemi leżą buty i miecz. Na prawo od Tezeusza stoi kobieta ubrana w kolorowe szaty. Palcem prawej ręki dotyka kamiennego bloku. W tle znajduje się kamienisty postument, za nim stare drzewo. Tło stanowi zachmurzone niebo.

R4fX2etGvpiyh

Ilustracja przedstawia współczesny widok na miejsce antycznej ateńskiej agory. Na szczycie niewielkiego wzgórza otoczonego drzewami znajduje się dobrze zachowana budowla świątynna. Agora to wzgórze, na którym znajduje się Akropol wraz z Partenonem - świątynią, która została poświęcona Atenie. Partenon znajduje się na drugim planie, tuż za drzewami. Świątynia została zbudowana na planie prostokąta, konstrukcyjnie oparta o kolumnadę biegnącą wzdłuż całego budynku. Tuż przy świątyni Ateny obecni są turyści. W tle rozpościera się współczesna zabudowa Aten.

RgYJlUCCQ30E1

Ilustracja przedstawia teatr grecki w Syrakuzach na Sycylii z V w. p.n.e. Teatr ma kształt półkola i został zbudowany na zboczu wzgórza. Budowla posiada półkolistą sceną, która jest otoczona trybunami. Obok teatru rosną drzewa, przy których biegnie trasa turystyczna. Zdjęcie zostało wykonane w jasny słoneczny dzień.

RmXBbQYtJNJZa

Zdjęcie przedstawia przykład malarstwa czarnofigurowego pod tytułem „Grecki statek”, który został wykonany na glinianym naczyniu z okresu VI w. p.n.e., a obecnie znajduje się na ekspozycji w Gabinecie Medalionów. Na naczyniu namalowane zostało czarne morze, po którym płynie statek. Na dziobie okrętu siedzi sternik. Na środku okrętu znajduje się maszt oraz rozwinięty żagiel. Statek jest namalowany na pomarańczowo‑brązowym tle.

RY45SFnZVTrDP

Ilustracja przedstawia obraz autorstwa Philippa Foltsa pt. „Mowa pogrzebowa Peryklesa”. Na pierwszym planie znajduje się stojący na podwyższeniu mężczyzna, który wygłasza mowę. Ubrany jest w biało‑czerwoną szatę oraz w hełm z czerwonym pióropuszem. Mężczyzna przyjął postawę mówcy (wyciągnął swoją prawą dłoń ku górze). Wokół niego znajduje się wielu siedzących oraz stojących mężczyzn i kilka kobiet ubranych w kolorowe szaty. W dolnej części ilustracji znajduje się mężczyzna pochylony nad okrągłym naczyniem, z którego wysypały się różne przedmioty. Z lewej strony obrazu stoi mężczyzna w żółtej szacie, oparty o fragment kamiennego posągu w kształcie głowy. Tło stanowią świątynie Akropolu oraz posąg bogini Ateny.

RRBnsZ38pQwSf

Ilustracja przedstawia pozostałości kamienicy czynszowej w Ostii. Ma ona wysokość jednego piętra. Parter zawiera wiele dużych otworów - prawdopodobnie są to wejścia prowadzące do wnętrza budynku. Na piętrze znajdują się otwory okienne. W jednym z nich stoi srebrna lampa halogenowa. Ruiny budynku stoją na kamiennym placu porośniętym mchem. W oddali z prawej strony rosną zielone drzewa. Fotografia została wykonana za dnia na tle pochmurnego nieba.

R1DfL9tHtuzKu

Czarno‑biała ilustracja przedstawia rekonstrukcję kamienicy czynszowej w starożytnej Ostii we Włoszech. Kamienica stoi na placu, obok innych budynków. Ma ona pięć wejść- dwa z kotarami kotarami, jedno w formie drewnianej bramy, jedne drewniane drzwi oraz klatkę schodową prowadzącą do mieszkań na górze. Kamienica ma cztery piętra. W części mieszkalnej są okiennice, kotary, w pozostałych są tylko otwory okienne. Przed kamienicą stoi kilka osób, głównie kobiety i dzieci.

R1BoGZkNqxTBi

Ilustracja przedstawia obraz pod tytułem „Pożar Rzymu” autorstwa Huberta Roberta. Akcja obrazu dzieje się w nocy, na placu miejskim, gdzie główną rolę odgrywa kamienny most, który zdaje się oddzielać płonący fragment miasta od bezpiecznej przystani, z której wypływa w pośpiechu łódź. Na moście, oraz na schodach znajdujących się pod nim kilkoro ludzi ucieka w okolice przystani, między innymi matki z dziećmi na rękach.

RH7g9o5xLIVXn

Ilustracja przedstawia łuk Tytusa upamiętniający zdobycie Jerozolimy z okresu I w. n.e. w Rzymie. Jest to duża konstrukcja bogato zdobiona, zbudowana z białego marmuru. W górnej części znajduje się wyżłobiony napis „SENATVS POPVLVSQVE ROMANVS DIVO TITO DIVI VESPESIANI F[ilio] VESPASIANO AVGVSTO”. Całość została umiejscowiona na betonowym placu o dużej powierzchni. Po lewej stronie łuku znajduje się ścieżka, którą spacerują zwiedzający. W tle, za łukiem stoją domy. Po bokach łuk jest otoczony zielonymi drzewami. Zdjęcie zostało zrobione w ciągu dnia na tle błękitnego nieba.

RVZMfJHp0kFbj

Ilustracja przedstawia fotografię amfiteatru rzymskiego z III w., w Al‑Dżam w Tunezji. Na zdjęciu znajdują się pozostałości amfiteatru. Pośrodku budowli znajdowała się niegdyś scena, a z lewej jego strony zostały ułożone ku górze siedzące miejsca dla widowni. Po prawej stronie znajduje się trzykondygnacyjny akwedukt. Zdjęcie zostało zrobione na tle zielonych drzew i niebieskiego nieba.

R14TTHXctmy1y

Ilustracja przedstawia obraz autorstwa Federico Barocci pod tytułem „Eneasz uciekający z płonącej Troi”. Akcja obrazu ma miejsce w jednym z budynków mieszczących się w pogrążonej w ogniu Troi. Eneasz wraz z grupą ludzi - (dwiema kobietami - starszą oraz młodszą oraz swoim ojcem, którego niesie na barkach) próbuje się wydostać z budynku. Młodsza kobieta opiera się o nogę bohatera, a jej plecy dotykają ściany budynku. Starsza kobieta biegnie przed siebie, ma zamknięte oczy, dłonią zakrywa fragment twarzy. Obie kobiety ubrane są w długie biało‑czerwone suknie, ojciec Eneasza jest półnagi - jego dolne partie ciała przepasane są złotym materiałem. Eneasz ma na sobie hełm oraz zieloną szatę, spod której wystaje biały materiał. Pomieszczenie, w którym się znajdują jest zdewastowane - na podłodze widoczne są fragmenty wystroju wnętrza - drzewce z zielonym materiałem i złotym zdobieniem, kamienne płyty oraz fragmenty srebrnej zbroi.

R1RVTlLtCQhan

Czarno‑biała fotografia przedstawia popiersie Hannibala, które zostało wykonane z kamienia. Wódz ma krótkie włosy oraz bujny zarost. Ubrany jest w szatę zapiętą na prawym barku; na głowie ma hełm zdobiony wyżłobieniami. Hannibal ma poważny wyraz twarzy, patrzy w prawo. Popiersie zostało umieszczone na ciemnym tle, które kontrastuje z jasnym kolorem rzeźby.

R17qYVnuw5AiD

Zdjęcie przedstawia kamienną głowę Nerona wykonaną z marmuru. Neron został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, o krótkich lekko kręconych włosach zaczesanych na czoło. Na jego twarzy maluje się delikatny uśmiech. Twarz posiada liczne skazy - pęknięcia, dziury i przebarwienia. Rzeźba umieszczona została na ciemnym pałąku i stoi na ekspozycji na tle jasnej ściany.

R2G7uCLEaLzAC

Ilustracja przedstawia rzeźbę wilczycy karmiącej Remusa i Romulusa – legendarnych założycieli Rzymu z okresu XII w. W Muzeum Kapitolińskim w Rzymie we Włoszech. Na ilustracji znajduje się stojąca lewym bokiem, czarna wilczyca, która ma ośmioro piersi wystających z podbrzusza. Pod piersiami znajdują się rzeźby dwóch klęczących nagich chłopców, którzy próbują dosięgnąć ustami dwóch pojedynczych piersi. Wilczyca stoi na kamienistym beżowym podłożu. W tle znajduje się beżowa ściana z wypisanymi po obu stronach napisami w języku łacińskim.

RcPEEYBQQzetf

Ilustracja przedstawia rzeźbę Antonio Canovy pod tytułem "Tezeusz i Minotaur". Stoi ona na brązowym piedestale, na którym znajduje się napis „CANOVA”. Na zdjęciu w centralnej części znajduje się półnagi Tezeusz siedzący na leżącym martwym Minotaurze. W lewej dłoni mężczyzna trzyma kij.

Bibliografia

• Herodot, Dzieje, tłum. Seweryn Hammer, Warszawa 1954;

• Jaczynowska M., Historia starożytnego Rzymu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984;

• Swetoniusz, Żywoty cezarów, tłum. Janina Niemirska‑Pilszczyńska, Wrocław 1987;

• Winniczuk L. (red.), Słownik kultury antycznej, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1989;

• Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.